Eretiki κριτική της Αξιέπαινης ταινίας “Δικαίωση 3368”

Facebook Twitter Viber Messenger WhatsApp E-mail

Από τον Eretiko κριτικό Γιάννη Κρουσίνσκυ

Η δημιουργός Ισμήνη Σακελλαροπούλου (σενάριο/σκηνοθεσία) παρουσιάζει στο κοινό ένα Αξιέπαινο ντοκιμαντέρ, με τη ζωντάνια της δραματοποιημένης θεατρικότητας & τα απαρέγκλιτα ντοκουμέντα της εξιστόρησης για το πονεμένο, αξέχαστο Βίωμα των Καλαβρύτων.

Αλλά ας μιλήσουν καλύτερα κάποια λόγια, μέσα από την καρδιά του αντιναζιστικού ντοκιμαντέρ: “Η Ιστορία των Καλαβρύτων πρέπει να μείνει Φάρος, που να φωτίζει τις γενιές.” “Χαίρε των Καλαβρύτων Μάνα, σε εσένα χρωστά άπειρα η Ελλάδα.”

Δείτε αυτό το ντοκιμαντέρ & σας εγγυώμαι, ότι θα ελευθερωθούν πολλά συναισθήματα. Φτάνει μόνο να είστε έτοιμοι για όλα αυτά… Εάν δεν φτάσει αυτό το καλλιτεχνικό εγχείρημα σε όλο τον κόσμο, είναι άδικο!

Το συγκινητικό έργο, στην Αθήνα προβάλλεται αποκλειστικά στο σινέ Studio από τη New Star.

Μορφή Υπόθεσης

Στο ντοκιμαντέρ η δημιουργός, Ισμήνη Σακελλαροπούλου, παρουσιάζει την καλλιτεχνική διαμαρτυρία της με μεθοδική σκέψη. Το έργο φέρει τρία μέρη στο σύνολό του. Αυτά συνδέονται, λαμβάνοντας υπόψιν: Α) Τον Εθνικό αγώνα της Αντίστασης κατά των δολοφόνων ναζί. Β) Το Ολοκαύτωμα των Καλαβρύτων Γ) Όλες τις 4 μορφές οφειλόμενων αποζημιώσεων στα θύματα του Ολοκαυτώματος των Καλαβρύτων και της περιοχής τους, από την περίοδο του ενωμένου κράτους της Γερμανίας (1990) μέχρι και σήμερα.

Μέσα σε αυτό το ορθολογικό τρίπτυχο υπάρχουν ενδιαφέρουσες ιδέες, δημιουργώντας συνδετικά, νοηματικά διαμερίσματα στο όλο σκεπτικό. Τα ιστορικά ντοκουμέντα, τα λαογραφικά και καλλιτεχνικά στοιχεία του τόπου, οι συγκλονιστικές φωτογραφίες, οι σημαντικές πληροφορήσεις, η ποιητική και ιστορική αφήγηση, οι αληθινές μαρτυρίες των διασωθέντων, οι συγκεντρωμένες ενημερώσεις, οι τολμηρές απόψεις, οι δραματοποιημένες ερμηνείες…Και φυσικά η θρηνούσα μαυροφορεμένη μορφή προσωποποίησης της Οδύνης των Καλαβρύτων. Όλα αυτά θα δημιουργήσουν απόλυτα έγκυρες παραμέτρους ενότητας.

Από την αρχή, κατά τη διάρκεια, αλλά και στο τέλος του έργου ταξιδεύει μέσα στον αληθινό και κινηματογραφικό χωροχρόνο η ιδιαίτερη παρουσία της γραφομηχανής και των σημαντικών γραφόμενων σε τούτη. Εκφράζοντας τις ιστορικές σημειώσεις της Αντίστασης και τον συγκλονιστικό αριθμό των χιλιάδων αγωγών, που αποτελούν ηχηρή φωνή ακούραστης διαμαρτυρίας.

Καθώς εκείνες με τη δράση τους, έχοντας υπομονή/επιμονή αναζητούν/αποζητούν παντοτινά την επισημοποιημένη, διεθνώς καταγεγραμμένη στα δικαστήρια, Ηθική Δικαίωση. Στέκονται, έχοντας τον πόνο, αλλά και το αντικειμενικό Ηθικό Δίκαιο με το μέρος τους, ενάντια σε όλα όσα αναμφισβήτητα διέπραξαν οι ντροπιαστικοί, εγκληματίες ναζί. Για όλα τα εγκλήματα πολέμου. Για όλες τις πράξεις εγκλημάτων κατά της ειρήνης. Για όλες τις ενέργειες κατά της ανθρωπότητας.

Και ακριβώς αυτό το ακλόνητο, αντικειμενικό Ηθικό Δίκαιο ελευθερώνει την πιο μεγάλη δύναμη στο Θρήνο, αναδεικνύοντας μέσα από τη μορφή της γυναίκας την πιο τολμηρή αναγέννηση: Εναγκαλισμός στο Βίωμα. Συνέβη δυστυχώς αυτή η τραγωδία και οι Καλαβρυτινοί θέλουν να καταλάβουμε. Αν όλοι θρηνήσουμε μαζί τους, τότε θα αντιδράσουμε πιο οργανωμένα και ειρηνικά. Τότε Θα διεκδικήσουμε…Τότε θα γίνει αυτή η δίκη, χωρίς υπεκφυγές και εφέσεις…Τότε θα αρχίσει ο χορός των δικών και για τις υπόλοιπες, πληγείσες χώρες…Τότε…

Ανάλυση

Γενικώς…

Καλλιτεχνικό Σκεπτικό

Η δημιουργός έκανε κάτι οξυδερκές, αισθαντικό, τολμηρό και άκρως κινηματογραφικό. Τι είναι αυτό; Εστίασε στον άνθρωπο και την απρόβλεπτη δύναμή του. Αυτή η ισχύς λειτουργεί παράξενα μέσα από τις αληθινές τραγωδίες. Μια δύναμη εγκεφαλική, συναισθηματική, που μεταδίδεται από μία γενιά στις επόμενες και διεκδικεί. Δεν φοβάται να θρηνήσει, αλλά παράλληλα βρίσκει ένα ξεχασμένο στο χρόνο, θαυμαστό θάρρος αντιμετώπισης. Ξεπερνώντας ακόμη και τον όλεθρο! Γίνεται Ηρωική, χωρίς να το έχει καταλάβει. Η δημιουργός φίλτραρε αυτή τη θαυμαστή δύναμη και την τοποθέτησε στο επίκεντρο της ταινίας. Και είναι έξυπνη επιλογή, διότι η ανθρώπινη μορφή διαπερνά με ωριμότητα όλες τις 3 ενότητες (Αντίσταση, Ολοκαύτωμα, Αποζημιώσεις), που η ίδια επέλεξε στο έργο της. Πώς; Δια της προσωποποίησης! Συναισθημάτων, σκεπτικού, ηθικής, εμπιστοσύνης, αποδοχής θρήνου, αλληλεγγύης στο Δίκαιο εγχείρημα των Καλαβρυτινών.

Από την ατομικότητα, στο βίωμα του τόπου των Καλαβρύτων, στην αγνή διεύρυνση της εθνικής αφύπνισης στο συγκεκριμένο θέμα, αλλά φυσικά και στην επέκταση στο Ευρωπαϊκό και Διεθνές Δίκαιο. Αυτό επιτυγχάνεται όχι μόνο στα πλαίσια της ταινίας, αλλά συμβαίνει και στην πραγματική ζωή. Διότι αφορά το ντοκιμαντέρ στην πραγματικότητα όχι μόνο τη χώρα μας, αλλά και όλο τον κόσμο, που θα το δει. Εάν φυσικά αυτός ο κόσμος είναι Σινεφίλ ή Ανθρωπιστής. Άρα, αυτομάτως εμπεριέχεται το έργο στο δίπολο Ζωής και Τέχνης (και σε άλλη, ανώτερη διάσταση, όπως θα δούμε παρακάτω). Και μάλιστα, επειδή η φύση των ντοκιμαντέρ προστάζει ακριβώς κάτι τέτοιο, επετεύχθη και ο σκελετός του καλλιτεχνικού στόχου. Πόσο μάλλον η ίδια η ουσία της θεματικής! Η οποία διέθετε και τεράστια ευθύνη για την ευαισθητοποιημένη δημιουργό. Εκείνη λοιπόν, το περνά από την πιο σημαντική διάσταση. Την Ανθρώπινη!

Σκεφτείτε. Η προσωποποίηση στο ντοκιμαντέρ ενυπάρχει παντού. Αφηγητής και αφηγήτρια του μοτίβου της ταινίας. Διασωθείς και Διασωθείσα του Ολοκαυτώματος. Έπειτα οι ηθοποιοί, οι κατ’ ιδιότηταν ομιλητές, η αέναη μορφή της θρηνούσας Καλαβρυτινής…Ακόμη και οι χορευτές ή η φιλαρμονική των Καλαβρύτων προσωποποιούν την κάθε καλλιτεχνική έκφραση του τόπου. Όλες οι ανθρώπινες παρουσίες απευθύνονται στο θεατή, προσωποποιώντας με συναίσθημα το σπουδαίο καλλιτεχνικό εγχείρημα. Δίνοντας ζωντάνια. Τη βάση του Ανθρωπισμού. Δηλαδή Ενημέρωση και Κατανόηση στο Ολοκαύτωμα, με αποδοχή στο Θρήνο.

Και έπειτα όλες οι ατομικότητες ξαφνικά ενώνονται! Ένα σύνολο! Στις φωτογραφίες, στις αγωγές, στις αναμνήσεις, στις δραματοποιημένες ερμηνείες, στα μνημεία, στις συνδέσεις λεγομένων, νοημάτων και εικόνων. Η τραγωδία και η ευθύνη της Μαρτυρίας στη Μνήμη των Νεκρών. Το Βίωμα…Το ίδιο το Βίωμα φέρνει την ακλόνητη ειλικρίνεια και την ελευθέρωση του συναισθήματος, σε όλα τα πρόσωπα του ντοκιμαντέρ. Προσδίδει κίνητρο στους ηθοποιούς να ψάξουν για ενδιαφέροντα συναισθήματα, που τελικά αναπόφευκτα θα τους άγγιζαν, προβλημάτιζαν ή τρόμαζαν δημιουργικά έτσι και αλλιώς, ακόμη και στην πραγματική ζωή. Αλλά για να γίνει αυτό και να μεταδώσεις στους συνδημιουργούς σου, όλα όσα οραματίστηκες, εφόσον μιλάμε για ταινία, χρειάζεται και η μεθοδολογία.

Και εδώ είναι το θέμα. Καταρχάς, όταν μιλάμε για ταινία που αφορά Ολοκαύτωμα, δεν υπάρχει πλέον απλώς η χιλιοειπωμένη έννοια “Ζωής και Τέχνης.” Υφίσταται κάτι παραπάνω. Απερίγραπτο Βίωμα της τραγωδίας του 1943. Εδώ μιλάμε για Υπέρβαση! Της ιστορίας ενός τόπου. Την οποία τη στήριξαν τα Θύματα! Θύματα είναι οι νεκροί και οι διασωθέντες στο λόφο. Τα παιδάκια και οι γυναίκες στο σχολείο. Όλες οι ζωντανές από την εφιαλτική φωτιά γυναίκες, που πάλευαν ύστερα στο λόφο να σύρουν με μια κουβέρτα και να θάψουν χειμωνιάτικα στο παγωμένο χώμα τους αδικοχαμένους άντρες και γιους τους. Θύματα είναι και οι απόγονοι των εκτελεσθέντων. Η Υπέρβαση συνεχίστηκε με τη συνέχιση της ίδιας της ζωής, μετά από κάτι τόσο τρομακτικό. Συνεχίστηκε με τις χιλιάδες, θαρραλέες αγωγές.

Και βρήκε **υπεύθυνη συνέχεια, με την αποκαλυπτική δημιουργία αυτής της ταινίας. Υπέρβαση Συμμετεχόντων και Δημιουργού. Όλα αλλάζουν εδώ από άποψη καλλιτεχνικής βαρύτητας. Δεν είναι καθόλου απλά τα πράγματα. Πρωταγωνιστεί μεν το ανθρώπινο στοιχείο, αλλά αναδεικνύοντας πολλά περισσότερα! Στην ταινία και στο ταξίδι της ταινίας. Υπάρχει πια μυητική σχέση “Τέχνης και Βιώματος” στο κοινό. Το Βίωμα τροφοδότησε την Τέχνη και εκείνη έκανε το καθήκον της. Διότι η δημιουργός δούλεψε πολύ το σενάριο και τη σκηνοθεσία. Έβαλε σε αρμονία τα έντονα συναισθήματά της (πραγματικά, τι δοκιμασία θα ήταν αυτή!). Έχτισε και βάσεις Ψυχαγωγίας, αναπόφευκτα, στην κινηματογραφική Τέχνη. Εάν δεν κάνω λάθος, είναι η 2η της ταινία μεγάλου μήκους. Τέτοια καλλιτεχνικά-ανθρωπιστικά εγχειρήματα άλλοι άνθρωποι τα πετυχαίνουν στη δημιουργική Δύση τους. Εκείνη το πέτυχε στην κινηματογραφική και ανθρώπινή της νιότη. Είναι εντυπωσιακό! Φαίνεται, ότι την απασχολούσαν για πολύ καιρό, με ιδιαίτερη ανησυχία, πολλά θέματα μέσα της. Συγχαρητήρια στη Δημιουργό (σενάριο-σκηνοθεσία) και Άνθρωπο Ισμήνη Σακελλαροπούλου!!!

Συμπερασματικά

Επί της ουσίας, αυτό το έργο λοιπόν αποτελεί μια καλλιτεχνική, βιωματική μορφή κάθαρσης πρωτίστως για όλους τους συντελεστές. Δεν αμφιβάλλω καθόλου, πως το ίδιο θα συμβεί και στους θεατές, αμέσως μετά την προβολή της ταινίας. Αυτή ακριβώς η παράμετρος του δίνει δικαιωματικά την ασπίδα των ντοκιμαντέρ! Διότι ετούτο το έργο υπερασπίζεται το συναίσθημα, που προϋπήρχε και απελευθερώθηκε! Από τα θύματα, στους διασωθέντες, στους απογόνους, στους συντοπίτες, στους συντελεστές του έργου. Στους Σινεφίλ και συνεπώς πολίτες της χώρας.

Και ξέρετε γιατί; Διότι μας μετέδωσε, κάτι βιωματικό, διαχρονικό της πατρίδας μας. Ναι, έχουμε πόνο. Ναι μας συγκλονίζει και μας απελπίζει. Αλλά θρηνούμε και εν καιρώ ο ανθρώπινος φόβος με το χρόνο μετατρέπεται σε απροσμέτρητο θάρρος. Είναι Ηρωικό! Κάπως…Ξεπερνάμε τον όλεθρο των κατακτητών. Συνερχόμαστε. Ελευθερωνόμαστε. Και μάλιστα στη σύγχρονη Ιστορία μας, κάνουμε κάτι πραγματικά ασύλληπτο για αυτούς. Διεκδικούμε να τιμωρηθούν με τη χειρότερη τιμωρία, αλλά νόμιμα. Με τις πραγματικές αρχές του Δυτικού Πολιτισμού. Να αποδείξουν, εν προκειμένω, νόμιμα εμπράκτως οι Γερμανοί, με την καταβολή των οφειλόμενων αποζημιώσεων σε κάθε χώρα που επλήγη από την αλόγιστη μοχθηρία του αηδιαστικού γ΄ράϊχ, εάν πια στον 21ο αιώνα έχουν διαφοροποιηθεί από το ντροπιαστικό, ναζιστικό παρελθόν τους.

Γιατί δεν έχουμε εμείς θύτες στα Ολοκαυτώματα. Η ντροπή αυτή είναι μόνο δική τους. Εμείς έχουμε Θύματα…Αξέχαστα! Οι Καλαβρυτινοί σήκωσαν με ηρωικό θάρρος το Θρήνο. Απομένει να έρθει η ώρα για Ηθική Δικαίωση…

Πιο Αναλυτικά…

Ας μιλήσουμε τώρα, για το πως κατορθώνει το ντοκιμαντέρ να γνωρίσει στο μυαλό και την ψυχή των θεατών αυτά τα προαναφερόμενα, ιδιαίτερα συναισθήματα.

Σενάριο

– Τα τρία επιλεγμένα μέρη στο έργο αποδεικνύονται ουσιώδη στο Βίωμα των Καλαβρύτων. Συμπορεύονται με την αρχή, τη μέση και τη συνέχεια της δικής τους ιστορίας. Αναζητώντας φυσικά από κοινού επισήμως, μια νέα, Ηθικά Δίκαιη αρχή…

– Το ντοκιμαντέρ ξεκινά και τελειώνει με το μνημείο στο Λόφο του Καπή. Αυτό γίνεται σε ηλιόλουστες στιγμές της ημέρας. Είναι μεν το κλίμα ορόσημο αυτής της χώρας, αλλά αφορά κυρίως πιθανότατα η επιλογή του σεναρίου αυτή, την ανάδειξη ορισμένων σταδίων του Θρήνου για το Καλαβρυτινό Ολοκαύτωμα, στο φως της ημέρας. Διότι δεν έχουμε τίποτα να κρύψουμε. Αντιθέτως, η Γερμανία το κάνει.

– Η Έννοια της **υπεύθυνης συνέχισης των γεγονότων, που σας περιέγραψα αρκετά παραπάνω, ήταν στον πυρήνα της αντίληψης από τη δημιουργό του ντοκιμαντέρ. Αυτό διακρίνεται σε κάποιες στιγμές και στα 3 μέρη του. Στο Α΄ μέρος, η αφηγήτρια που μοιάζει να προσωποποιεί την ιστορία, δίνει τη “σκυτάλη” στον Επαμεινώνδα Σακελλαρόπουλο (συγγραφέα, γυμνασιάρχη και διαφωτιστή του ΕΑΜ στην επαρχία για τα Καλάβρυτα, στα έτη 1942-1944). Ενώ στο Β΄ μέρος, ο ποιητικός αφηγητής αφήνει τον ιδιαίτερο λόγο, προκειμένου να πάρει φωνή το γράμμα του πατέρα (Περικλή Ε. Σακελλαρόπουλου, δικηγόρου Καλαβρύτων) της δημιουργού της ταινίας. Η Ισμήνη Σακελλαροπούλου τότε παρίσταται δίχως να μιλά, αλλά ακούμε από voiceover τη φωνή της στα γραφόμενα του πατέρα εκείνης, σαν διάδοχη μορφή καθήκοντος. Στο Γ΄ μέρος, η δημιουργός εκφράζει το περιεχόμενο κάποιων από τις χιλιάδες αγωγές και παίρνει θέση Ηθικής Δικαίωσης.

– Η απόδειξη πως το ντοκιμαντέρ είναι αντικειμενικό και όχι πολιτικοποιημένο: Το σήμα της νίκης “V” των Συμμάχων αφορά όλες τις κατεχόμενες χώρες, που αναζητούσαν επί Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου τότε Αντίσταση, Ελευθερία και φυσικά Νίκη, εναντίον των ειδεχθών εγκλημάτων των φρικτών ναζί. Γνωστοποιήθηκε αυτό το σήμα από τον Winston Churchill. Δεδομένου ότι στο ντοκιμαντέρ, ως τίτλος του μαύρου βιβλίου της αφηγήτριας που προσωποποιεί την ιστορία του B΄ Παγκοσμίου Πολέμου, αναγράφεται το ονοματεπώνυμο του Βρετανού τότε Πρωθυπουργού, αποδεικνύονται συνολικά 3 στοιχεία. Πρώτον, ότι η σεναριογράφος εκφράζει μεν τον σημαντικό αγώνα του ΕΑΜ, αλλά σαν εθνική, αντικειμενική πραγματικότητα. Δεύτερον, πως η ίδια έχει διεθνιστική αντίληψη για την αντιναζιστική κατάπαυση του B΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Τρίτον, ότι το ντοκιμαντέρ της έχει καλλιτεχνική αγνότητα και δεν εστιάζει σε εσωτερικές πολιτικοποιήσεις.

Σκηνοθεσία

Γενικότερα, η σκηνοθέτρια από τεχνικής άποψης, έχει μια ιδιαίτερη αγάπη κυρίως για το πλάνο βάθους πεδίου, τα μεσαία, τα γενικά πλάνα, αλλά και τις πανοραμικές θεάσεις. Νομίζω, ότι είναι κατάλληλες επιλογές, επειδή το θέμα είναι μεν προσωπικό, συνδέοντας τις γενιές και τα συναισθήματα των Καλαβρυτινών, μα ταυτόχρονα και πανανθρώπινο. Επίσης, οι σπάνιες διπλοτυπίες έρχονται σε κομβικά σημεία του έργου (π.χ. επίλογος).

Α) Ένα ακόμη έξυπνο κομμάτι είναι η αξιοποίηση της θεατρικότητας σε μορφή σκηνοθεσίας, σε κλειστούς χώρους. Βλέπουμε τότε δύο Τέχνες να γίνονται μία. Αλλά να αγκαλιάζουν σαφέστατα τον κινηματογράφο, εξαιτίας των περισσότερων αποδιδόμενων, οπτικών επιλογών. Οι οποίες είναι πραγματικά λειτουργικές.

Β) Η προοπτική της μορφής των γυναικών με χαμηλές θέσεις του μέσου (κάμερα) και λήψεις προς τα πάνω αναδεικνύει τη σημασία της όρθιας, δυναμικής γυναικείας μορφής για τα Καλάβρυτα.

Γ) Η επιλεγμένη συσκότιση σε υποενότητες που “κλείνουν” (π.χ. αναπαράσταση Μνημείου Καλαβρυτινής Γυναίκας, που σέρνει το Νεκρό της με κουβέρτα) έχει τη σημασία της στο έργο.

Δ) Το αρχειακό υλικό, δικτύου της τηλεφωνικής επικοινωνίας του ΕΑΜ, φωτογραφιών των Καλαβρυτινών, καταγεγραμμένων μαρτυριών, αγωγών, χαρτών, επιστολών και άλλων στοιχείων, είναι πραγματικά πλήρες στον τομέα των ντοκουμέντων. Σημαντικότερη είναι η προβολή του χάρτη της προμελετημένης, εγκληματικής-ναζιστικής “επιχείρησης Καλάβρυτα.” Διότι αποδεικνύει η προβολή αυτού του χάρτη ιστορικά αυτομάτως στην πραγματική ζωή, ακόμη και σε όσους εξακολουθούν να υπεκφεύγουν, ότι επρόκειτο τότε για ξεκάθαρη, προμελετημένη ναζιστική θηριωδία. Για στοχευμένη επίθεση στον πληθυσμό, χωρίς διακρίσεις. Ακόμη και στον άμαχο πληθυσμό. Δεν υπήρχαν λοιπόν ποτέ στην πορεία “έννοιες αντιποίνων” από τους ναζί για αντάρτικες πράξεις. Όλα τα άλλα ντροπιαστικά ψευτοεπιχειρήματα για δήθεν συνθήκες πολέμου, δικαιολογώντας τους θρασύδειλους ναζιστές, πέρα από ανατριχιαστικά, είναι εν τέλει ανάξια λόγου, από οποιονδήποτε έχει το θράσος να τα ξεστομίζει.

Ε) Η χρήση του voiceover σε φωτογραφίες και τοπία έχει σημαντική συνδρομή. Η ένταξη της μουσικής είναι πολλή ενδιαφέρουσα και συναισθηματικά θελκτική. Τα τραγούδια “Σαν Φαντάσματα Γυρίζουν,” “Ελεύθεροι” και “Εσένα Πενθώ” θα σας κάνουν να αγαπήσετε την αίσθηση μιας παραδοσιακής αύρας. Η σύνθεση “Ψαλμός 43” (εννοώ, αυτό που ακούμε από τη Φιλαρμονική Δήμου Καλαβρύτων, στον επίλογο της προσωποποιημένης πομπής) ήταν πραγματικά συναισθηματική! Αυτή την έγραψε ο αρχιμουσικός Γιώργος Μπαμπαράκος.

Επικοινωνιακή Σκηνοθεσία

Κλειδί στη σκηνοθεσία αποτελούν 3 παράγοντες, κατά την επιτευγμένη επικοινωνία με το κοινό.

1ος) Η δημιουργία της οικειότητας (παρουσία οπτικών ντοκουμέντων, ομιλητών, αφηγητών, της ίδιας της δημιουργού και της διαχρονικής μορφής της μαυροφορεμένης, θρηνούσας Καλαβρυτινής).

2ος) Η οπτικοποίηση της ένωσης ιδεών (λεγομένων-νοημάτων-εικόνων)

– Το ανθρώπινο, δημιουργηθέν σχήμα “V” που βλέπουμε πανοραμικά, όταν λίγο πρωτύτερα, μιλά τοποθετημένη στην αιχμή του η ιστορικός Βασιλική Λάζου, για το αποτέλεσμα της Νίκης κατά του ναζισμού. Ιστορικά το σχήμα “V” αφορά την επίσημη, εμβληματική μορφή των Συμμάχων, στον γενναίο αγώνα εναντίον του θρασύδειλου ναζισμού, κατά το B΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. To “V” for Victory. Αυτό σχετίζεται ιστορικά με τον Winston Churchill, ο οποίος το γνωστοποίησε. Υπήρχε όμως ήδη λίγο πρωτύτερα, αντιπροσωπεύοντας για κάθε κατεχόμενο κράτος από την ντροπιαστική, ναζιστική θηριωδία, έναν ελπιδοφόρο αγώνα διεκδίκησης. Για Αντίσταση, Ελευθερία, Νίκη, κατά του άθλιου ναζισμού. Δείτε την ενδιαφέρουσα ενημερωτική ιστορία, σε αυτό το βίντεο (πηγή: https://www.iwm.org.uk/history/where-does-v-for-victory-come-from).

– Η μαρτυρία του διασωθέντος του Ολοκαυτώματος, Γιώργου Δημόπουλου, με την προφορική αναφορά για την αθωότητα των παιδιών (που είχαν στις τσέπες τους χρωματάκια, ξύστρες, μολυβάκια) διαδέχεται τη δραματοποιημένη ερμηνεία του ιδίου από ηθοποιό. Εκεί, συναντάμε πλέον οπτικά την αθωότητα με την ξύστρα, γόμα και μολυβάκι, έναντι των ναζιστικών πολυβόλων.

3ος) Το έμβλημα των Καλαβρύτων. Η μορφή της γυναίκας συνοδεύει το μεγαλύτερο μέρος του ντοκιμαντέρ. Γίνεται η γυναικεία παρουσία μια ενδιαφέρουσα άποψη, για όλη την ανάπτυξη της ταινίας. Εδώ θα ήθελα να τονίσω, πως στη δραματοποιημένη, εικονική δίκη κυριαρχεί μια αναμέτρηση σε 2 γυναικείες μορφές. Οι χαρακτήρες Αριάδνη Βατοπούλου και Γκέρντα Κοχ. Πιστεύω, ότι η Ισμήνη Σακελλαροπούλου γνώριζε καλύτερα από τον καθένα μας τον νομικό αγώνα του δικηγόρου Ιωάννη Σταμούλη, για τα δικαιώματα Διστόμου και Καλαβρύτων (πηγή: https://www.kathimerini.gr/society/269867/apozimiosi-sta-thymata-tis-katochis/)

Αλλά εικάζω, ότι ήθελε τις 2 γυναικείες μορφές να αντιπαρατίθενται στο έργο, λόγω της γενικής συσχέτισης με το έμβλημα των Καλαβρύτων. Δηλαδή της γυναίκας.

Η διάσταση της δραματοποιημένης εικονικής δίκης

Έχει επίσης ενδιαφέρον η Υπερβατική Ηθική Δικαίωση στην εικονική δίκη, αλλά και ο ρεαλιστικός, δύσβατος δρόμος με ενοχλητικά εμπόδια, όπως οι εφέσεις…Η δημιουργός δείχνει τότε, ότι είναι μεν αναμφισβήτητα το σωστό να υπάρξει Ηθική Δικαίωση. Και μάλιστα, μέσα από 6 κεφάλαια αξιώσεων των εναγόντων & εγκαλούντων. Αλλά το έργο παράλληλα δεν αγνοεί, ότι αυτή η επίτευξη είναι δύσκολη. Δεν θα εμφανιστεί ως δια μαγείας. Θέλει Αγώνα! Εξάλλου, αναγράφεται μέσα στο έργο της δημιουργού τότε: “Ο Δρόμος προς τη Δικαίωση.”

Ένας επίλογος που γεννά έντονα συναισθήματα

Τι επίλογος! Τι θέαση! Τι ωραία αξιοποίηση του φακού, του ιδιαίτερου χώρου και των ανθρώπων! Η διάταξη της φιλαρμονικής. Η Μόρφω Τσαϊρέλη σε μια προσωποποιημένη πομπή, που πρεσβεύει τόσες πολλές Ηθικές Αξίες. Στην ολοκλήρωση της μαυροφορεμένης, θρηνούσας Καλαβρυτινής μορφής. Οι φωτογραφίες, τα υπάρχοντα και οι ταυτότητες των Θυμάτων. Τα Ρολόγια. Οι διπλοτυπίες μέσα σε κρεμασμένα θυμιατά και τα αναγραφόμενα ονόματα των Θυμάτων. Αναδεικνύουν εν τέλει το όνομα της Καλαβρυτινής Τσαβαλά Κρίνα. Εκείνη στις 13/12/1943 ποδοπατήθηκε από το βίαιο απεγκλωβισμό των γυναικόπαιδων (πηγή: https://www.dmko.gr/collections/entity/detail/667). Όταν ασυναίσθητα το πανικοβλημένο πλήθος διέφυγε από το φλεγόμενο σχολείο. Δεν πρόλαβε η ίδια να αντικρίσει το αποτρόπαιο θέαμα του εγκλήματος της σφαγής στον άρρενα πληθυσμό, στο Λόφο του Καπή. Η σκηνοθετική επιλογή αυτή συνάδει με το όλο εγχείρημα του εμβλήματος της γυναίκας στο έργο.

Μοντάζ + Διεύθυνση φωτογραφίας

Οι 2 κινηματογραφικές παράμετροι συνεισέφεραν ιδιαιτέρως και στον προαναφερθέντα επίλογο.

– Το μοντάζ συνδέει με επιτυχία τα τρία επιλεγμένα μέρη του σεναρίου και δημιουργεί έναν ειδικό ειρμό στην αφήγηση. Είναι εκπληκτικά τα σημεία, όπου παρουσιάζοντας την αθωότητα με μολυβάκι, ξύστρα, και γόμα, το μοντάζ περνά έπειτα αμέσως με εγκεφαλική διαμαρτυρία στα ένοχα, αντιπαρατιθέμενα πολυβόλα των ναζί. Διακρίνεται επίσης το μοντάζ σε ετεροχρονισμένες μεταβάσεις ίδιων ενοτήτων. Όπως από το ιστορικό Μνημείο της Θρηνούσας γυναίκας που σέρνει τον Νεκρό της με την κουβέρτα και την εμμέσως ενωθείσα, δραματοποιημένη ακίνητη αναπαράσταση από τη Μόρφω Τσαϊρέλη (προσωποποίηση του Θρήνου από τις μαυροφορεμένες Καλαβρυτινές).

– Η διεύθυνση φωτογραφίας έδωσε πολλά στοιχεία στο έργο. Φέρει ιδιαίτερη συνδρομή σε ανοικτούς και κλειστούς χώρους. Η άφιξη της Ισμήνης Σακελλαροπούλου στο σιδηροδρομικό σταθμό Καλαβρύτων γίνεται ευδιάκριτη με νετάρισμα στην παρουσία εκείνης στο βάθος του κάδρου. Εκείνη συναντά τον αφηγητή. Σε άλλες στιγμές, η εστίαση και απομάκρυνση του φακού σε φωτογραφίες είναι ό,τι χρειαζόταν, κατά τις φωνητικές ερμηνείες ή τα λεγόμενα των ομιλητών, προκειμένου να μεταφερθεί ο θεατής είτε στον αντάρτικό Αγώνα είτε στον Πόνο των Καλαβρυτινών γυναικών. Στη δραματοποιημένη, εικονική δίκη μόλις αποχωρεί η μάρτυς Ειρήνη Λαμπροπούλου, η σκοτεινή θέαση στο διάδρομο έχει γοητεία.

Αφηγητές

Κώστας Αρζόγλου (Ο ποιητικός αφηγηματικός λόγος)

Ένας από τους βασικούς συντελεστές αναβάθμισης της ταινίας! Σε όλες τις στιγμές του έχει προσφέρει κάτι. Αλλά ειλικρινά, δεν μπορώ να ξεχάσω, όταν μίλησε για τα διαβατάρικα πουλιά, που πέρασαν και δεν κοίταξαν πίσω. “Σαν κάτι να φοβόντουσαν.” Το λέει, εκφράζοντας προϋπάρχουσα, εσωτερικευμένη αγανάκτηση και οργή, που έχουν όλο το δίκιο με το μέρος τους! Αν και είναι αφηγητής, κάνει μια δραματοποιημένη ερμηνεία, ενώ απλώς στέκεται σε μεσαίο πλάνο. Είναι εκπληκτικό!

Άννα Παπαγεωργίου (Η αφηγηματική μορφή της ιστορίας)

Προσωπικά, μου θύμισε προσωποποίηση της ίδιας της αντικειμενικής ιστορίας, που δεν αγνοεί όμως τη συγκίνηση υπέρ των αδικημένων. Οπτικά, η πιο εκφραστική της στιγμή: “Και ξεκινούν να ανηφορίζουν το Γολγοθά του μαρτυρίου…Για να δουν τι;…Με τις κουβέρτες, που είχαν πάρει μαζί τους οι εκτελεσθέντες.” Από φωνητική άποψη, δίχως αμφιβολία, είναι το voiceover της στην απαγγελία του ποιήματος “Στη Ράχη του Καπή.”

Ομιλητές

Τα πρόσωπα εκφράζουν στο έργο αριθμητική και κατ’ ιδιότητα πληρότητα. Ακούστηκαν ενδιαφέρουσες καταθέσεις απόψεων, μεταξύ άλλων, για: Την καταπάτηση της Γερμανίας στην ίδια την υπογραφή της, κατά τη συνθήκη του Λονδίνου το 1953. Και για την τελευταία προωθημένη, επιθετική πρωτοβουλία συμφιλίωσης από το γερμανικό κράτος, που δημιουργεί σκοπίμως σχέσεις υποτέλειας για την Ελλάδα (συγγραμματέας ΕΣΔΟΓΕ, Αριστομένης Συγγελάκης). Ακούστηκαν και σημαντικές νομικές ενημερώσεις-διευκρινίσεις (δικηγόρος Βασίλης Κυριαζής) για το τετράπτυχο αιτημάτων των αγωγών. Αλλά και για τα πρακτικά προβλήματα, που φράττουν το δρόμο της Δικαίωσης των αγωγών. Θα εστιάσουμε όμως παρακάτω σε ορισμένους ομιλητές.

Γιώργος Δημόπουλος (Διασωθείς του Ολοκαυτώματος των Καλαβρύτων στο σχολείο)

Ανέφερε: “Η ιστορία των Καλαβρύτων πρέπει να μείνει Φάρος, που να φωτίζει τις γενιές.” Υπήρξαν εκτελέσεις με μυδραλιοβόλα και χαριστικές βολές. Για να μην μείνει κανένας να διηγείται ως Μάρτυρας το τερατούργημά τους. Εκτελέσθηκαν και παιδιά. Η αθωότητά τους ήταν τέτοια, που πηγαίνοντας για εκτέλεση, είχαν στις τσέπες τους μολυβάκια, ξύστρες και χρωματάκια. Επισήμανε ο Γιώργος Δημόπουλος μία εκτέλεση ανήλικου τότε γείτονά του: Στο λόφο, δολοφονήθηκε μαζί με όλο τον υπόλοιπο άρρενα πληθυσμό και το 14χρονο παιδί (μαθητής) Ντίνος Αλεξόπουλος. Παραδόξως έζησε ο πατέρας, Γιώργος Αλεξόπουλος, μολονότι ήταν διάτρητος από σφαίρες, λόγω πολυβόλων. Σταμάτησε προσωρινώς να αναπνέει, για να σωθεί από τη χαριστική βολή. Το έξαλλο παιδί, μπροστά στην ιδέα του θανάτου, σηκώθηκε όρθιο. Διαμαρτυρόμενο έντονα και απειλούμενο από στρατιώτες, αγκάλιασε τον ναζί αξιωματικό. Εκείνος αδίστακτα το σκότωσε.

Μαρία Κατσικοπούλου (Διασωθείσα του Ολοκαυτώματος των Καλαβρύτων στο σχολείο)

Ανέφερε: Θυμάται, όταν έβγαιναν από το σχολείο. Διανυκτέρευσαν χειμωνιάτικα σε μια σπηλιά. Το σπίτι της καιγόταν για πολλές ημέρες. Ζούσε το σπαραγμό των γυναικών. Συνειδητοποίησε, τι έγινε, μεγαλώνοντας. Έπρεπε να φτάσει στο γυμνάσιο, για να συνέλθει, ζώντας κάπως πιο φυσιολογικά. Ποτέ να μην ζήσει η ανθρωπότητα τέτοιο πόνο. Οι γυναίκες προσπαθούσαν να θάψουν τους άντρες τους στο παγωμένο χώμα. Τα σπίτια ήταν όλα καμμένα.

Χαρίλαος Ερμείδης (Πρόεδρος Ένωσης Θυμάτων Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος).

Ανέφερε: Η Ένωση ιδρύθηκε αμέσως μετά το Ολοκαύτωμα. Το σκέλος των γερμανικών αποζημιώσεων είναι πάνω από όλα Ηθικό. Σε όλη την Ελλάδα υπάρχουν τουλάχιστον 120 καταγεγραμμένα Ολοκαυτώματα.

Αθανάσιος Παπαδόπουλος (Δήμαρχος Καλαβρύτων)

Ανέφερε: Οι Γερμανοί είχαν αποφασίσει να κάνουν οργανωμένη, εκκαθαριστική επιχείρηση στα Καλάβρυτα. Μία προσχεδιασμένη επιχείρηση από το στρατόπεδο του χίτλερ. Το έγκλημα αυτό έχει άλλη διάσταση. Εκτέλεσαν τους άντρες και έκαψαν τα Καλάβρυτα. Σταμάτησε η συνέχεια της ζωής στα Καλάβρυτα. Η εμβληματική μορφή των Καλαβρύτων έγινε η γυναίκα. Η μάνα, η γιαγιά, η θεία. Πάλεψαν για να ξαναχτίσουν τα Καλάβρυτα, δίνοντας ζωή ξανά στα ορφανά τους. Μεγαλώνοντάς τα. Στην πόλη των Καλαβρύτων υπάρχει το αίσθημα της Αντίστασης των λαών.

Δραματοποιημένες ερμηνείες

Σημαντικές οι ερμηνείες σε διαφορετικούς ρόλους από τους Γιώργο Χρανιώτη (Επαμεινώνδας Σακελλαρόπουλος, διαφωτιστής ΕΑΜ) και Πελαγία Βουτζουλίδου (Ειρήνη Λαμπροπούλου, μάρτυρας στο εικονικό δικαστήριο). Απόλυτα ουσιώδης η υποκριτική του Michael Seibel (συνήγορος υπεράσπισης της ομοσπονδιακής Γερμανίας). Ωραία η ερμηνεία στο ποίημα, από την Ιωάννα Μπίκου. Ωστόσο, πιο πολύ διακρίθηκαν οι:

Μόρφω Τσαϊρέλη (μαυροφορεμένη, Θρηνούσα Καλαβρυτινή Μορφή)

Ναι! Βάσει της συνολικής παρουσίας της στην ειδική δομή του ντοκιμαντέρ, έχει κάνει την πιο επιβλητική ερμηνεία. Λεγόμενα, τραγούδι, συγκεκριμένη κινησιολογία, δραματική έκφραση χωρίς λόγια. Φυσικά, επειδή το στοιχείο της καλλιτέχνιδας είναι το τραγούδι, εκείνη αναδεικνύεται σε λεγόμενα, που διαδέχονται τις φωνητικές ερμηνείες. “Σαν έπιασε γερή βροχή, σταμάτησαν οι σφαίρες…Δεν έφτασαν οι προσευχές…Σε αμούστακα παιδιά στο χωματένιο αίμα…Στο λάκκο του θανάτου σύρθηκαν με σεντόνια. Τη μοίρα τους θρηνούσαν οι άτυχες κυράδες…Σαν λάλησαν οι πετεινοί τα φαντάσματα γυρίζουν στις 14:34…Μας έκαψαν κατακτητές τις έρημες γυναίκες, μας ρήμαξαν το βιος, τα σπαρτά…Να ακουμπήσουμε που…Σε ποιον τοίχο σπιτιού…” Είναι δυνατόν να μην ανατριχιάσει άνθρωπος, έτσι όπως εξαιρετικά η Καλλιτέχνιδα τα ερμήνευσε;

Θεοδώρα Σιάρκου (Αριάδνη Βατοπούλου, πολιτική αγωγή στην εικονική δίκη)

Καταπληκτική! Ωραία και η συμπεριφορά του ρόλου προτού μιλήσει. Κοιτάζοντας πάνω με αθωότητα (προτού ο πρόεδρος πει, “άρχεται η συνεδρίασις”). Βρήκε την κατάλληλη ισορροπία για τα γεγονότα και την δραματοποιημένη ενότητα της εικονικής δίκης. Διαθέτει με συγκεκριμένα, απομονωμένα σημεία του προσώπου της (π.χ. χείλη) έλεγχο εναλλαγών στο εκπεφρασμένο στοιχείο της ειρωνείας, σχεδόν όποτε εκείνη θέλει. Πήρε επάνω της τις σημαντικές, εκφραστικές στιγμές: “Αξίζει να μαχόμαστε, με βάση το Πνεύμα και τις Αξίες.” Εδώ έχει κάνει μια κλιμάκωση φορτισμένου συναισθήματος, με κυρίαρχη παρουσία συγκίνησης. Έπειτα η οργή, που ελευθερώνεται σε ένα κράμα δικαστικών-ανθρώπινων τόνων. “Είναι αξιοπρεπής εκτέλεση; Είναι αξιοπρεπής αντιμετώπιση;” Και μάλιστα το λέει, με μια χροιά πνιχτής πυγμής. Σαν πολιτική αγωγή, που έβγαλε και το προσωπικό της στοιχείο. Μπράβο!

Βιργινία Ταμπαροπούλου (Γκέρντα Κοχ, εκπρόσωπος δημοσίου του γερμανικού ομοσπονδιακού κράτους)

Εδώ έχουμε από την αρχή ένα εκπληκτικό βλέμμα στο φακό, πριν η ίδια μπει στην αίθουσα της δίκης. Μαζί με ένα διαδεχόμενο, υποβόσκον στρατιωτικό βήμα κινησιολογίας. Η ηθοποιός έπειτα αποδίδει τέλεια, απλά και μόνο με τις εκφράσεις της, την αρχική επιβεβλημένη προσπάθεια πειθούς της χειριστικής, Γκέρντα Κοχ. Αξιοποιεί τα λεγόμενά της σε τόνους συναισθημάτων! Και φυσικά αργότερα ερμηνεύει, την κρυμμένη ενοχή της περσόνας, Γκέρντα Κοχ. Καθώς και τον φόβο, που κόβει την ανάσα μιας γυναίκας, η οποία κατάλαβε ξαφνικά, ότι βρίσκεται νομικά-ηθικά απέναντι στα ακλόνητα επιχειρήματα της πολιτικής αγωγής. Πολύ καλή!

Μια διανομή από τη New Star

Ειδική Σημείωση (Πριν από την αναγραφή των συντελεστών του έργου…)

! Επί τη ευκαιρία, κάτι τελευταίο…Επειδή τα έχω πάρει στο κρανίο…θα ήθελα, αυτές τις δύο πολύ καλές, Επαγγελματίες Ηθοποιούς (Θεοδώρα Σιάρκου και Βιργινία Ταμπαροπούλου) να μάθουν να τις σέβονται ακριβώς το ίδιο (όπως έπραξε, προς τιμήν της, η Ισμήνη Σακελλαροπούλου) και άλλες/άλλοι δημιουργοί. Δεν κατάλαβα δηλαδή, γιατί σε αυτές τις δύο Έμπειρες (βλ. θεατρικές σπουδές + συμμετοχές θεάτρου αμφοτέρων ή τηλεοπτικές συμμετοχές της μίας) και κυρίως Ταλαντούχες ηθοποιούς δεν δίνονται εδώ και τόσα χρόνια περισσότερες ευκαιρίες στον ελληνικό, ποιοτικό κινηματογράφο! Άντε πια!!! Υπάρχει και εδώ, κάτι που λέγεται Ταλέντο. Σας διέφυγε;! Μήπως να ξανακοιτάζατε καλύτερα;!

{Εξαιρώ φυσικά το σκηνοθέτη/σεναριογράφο Δημήτρη Αθανίτη, που είχε δώσει συμμετοχή στη Βιργινία Ταμπαροπούλου στην ταινία του 2015 “Invisible”}. Εγώ πάντως τα έγραψα εκεί, όταν μου δόθηκε η ευκαιρία (2018). Βάσει αυτού που υπάρχει μέσα στην ταινία = https://eretikos.gr/politismos/cinema/109850-2/109850/ = ΒΙΡΓΙΝΙΑ ΤΑΜΠΑΡΟΠΟΥΛΟΥ: Χρησιμοποίησε λίγα λόγια αλλά οι τέσσερις εκφράσεις της ερωμένης (για τρεις χρονικές στιγμές) που προμήνυαν συγκεκριμένες εξελίξεις στα γεγονότα της ιστορίας, αποκαλύπτουν πως διαθέτει ταλέντο. }

Συντελεστές του “Δικαίωση 3368”

Σενάριο: Ισμήνη Σακελλαροπούλου. Σκηνοθεσία: Ισμήνη Σακελλαροπούλου. Μοντάζ: Εμμανουήλ Γ. Μαύρος. Διεύθυνση Φωτογραφίας: Παναγιώτης Κανεσούλης. Χειρισμός κάμερας: Νίκος Γεωργαλής. Σχεδιασμός κοστουμιών: Πελαγία Βουτζουλίδου. Κινησιολογία: Άννα Παπαγεωργίου. Πρωταγωνιστούν/συμμετέχουν: Θεοδώρα Σιάρκου, Βιργινία Ταμπαροπούλου, Michael Seibel, Πελαγία Βουτζουλίδου, Άννα Παπαγεωργίου, Κώστας Αρζόγλου, Γιώργος Χρανιώτης, Βασιλική Κούλη, Παναγιώτης Καρμάτης, Ιωάννα Μπίκου κ.α. Νομικός Σύμβουλος Σεναρίου: Βασίλης Κυριαζής. Ομιλητές/Ομιλήτριες: Γιώργος Κατημερτζής, Βασίλης Μπρακατσούλας, Βασιλική Λάζου, Πέτρος Ευθυμίου, Χάρης Κακκανάς, Αθανάσιος Παπαδόπουλος, Γιώργος Μπαμπαράκος, Γιώργος Δημόπουλος, Μαρία Κατσικοπούλου, Δημήτρης Κατσικόπουλος, Χαρίλαος Ερμείδης, Αριστομένης Συγγελάκης, Βασίλης Κυριαζής. Μουσική: Γιώργος Βούκανος. Τραγουδούν: Μόρφω Τσαϊρέλη, Άντα Αθανασοπούλου, Γεράσιμος Ανδρεάτος, Αντρέας Ιωακείμ. Μουσική συμμετοχή: Φιλαρμονική Δήμου Καλαβρύτων & Αρχιμουσικός Γιώργος Μπαμπαράκος. Ήχος: Αντώνης Σαμαράς. Σχεδιασμός & επεξεργασία ήχου: Δημήτρης Ευαγγελινός.