Eretiki κριτική της ταινίας “Ο Όρκος του Παμφίρ”

Facebook Twitter Viber Messenger WhatsApp E-mail

Από τον Eretiko κριτικό Γιάννη Κρουσίνσκυ

Εκρηκτική ισορροπία παρορμητικής δράσης & ενήλικων συναισθημάτων στις διαφοροποιημένες ανθρώπινες σχέσεις μεταξύ των ηρώων της πλοκής!

Καταπληκτικός ρυθμός κινηματογραφικής αφήγησης & ωραία γραφή από τον υποσχόμενο σκηνοθέτη/σεναριογράφο Ντμίτρο Σουκολίτκι-Σομπτσούκ!

Ο αυθόρμητος ανεξάρτητος παγανισμός (Λεονίντ) συναντά τις συγκαταβατικές χριστιανικές υποχωρήσεις (Ολένα) & αντιμάχεται τις διεφθαρμένες, κοινωνικές δομές (Όρεστ).

Υπόθεση

Ο σκληροτράχηλος Λεονίντ, μετά από πολλές νόμιμες εργασίες στο εξωτερικό, θα επιστρέψει απροειδοποίητα στο χωριό του, κάνοντας έκπληξη σε όλη την οικογένεια. Το χωριό αυτό βρίσκεται σε μια απομονωμένη περιοχή της δυτικής Ουκρανίας, συνορεύοντας με τη Ρουμανία. Ο Λεονίντ, εκμεταλλευόμενος τον ερχομό της τοπικής παγανιστικής γιορτής θα ντυθεί στον αχυρώνα του σπιτιού του με την ανάλογη, μυσταγωγική αμφίεση.

Ο αδερφός του, Βίκτορ, θα χαρεί. Ο γιος του, Ναζάρ, θα ενθουσιαστεί. Η ηλικιωμένη μητέρα του Λεονίντ θα βρει μια αιφνιδιαστική έκπληξη! Αργότερα, το βράδυ ο ίδιος θα παρουσιαστεί αλλιώτικα στη γυναίκα του, Ολένα. Η παθιασμένη, παιχνιδιάρα σύζυγος θα δείξει, ότι δεν τον ξέχασε καθόλου. Πράγματι, όλοι χαίρονται, που τον βλέπουν ξανά ή μάλλον σχεδόν όλοι…Ο Λεονίντ είχε φρικτές, επιθετικές σχέσεις με τον πατέρα του. Κάποτε μάλιστα του έβγαλε το μάτι. Ακόμη και μετά από τόσο καιρό ο ηλικιωμένος πατέρας εξακολουθεί να κρατά μεγάλη απόσταση από τον σταθερά ατίθασο, μα πιο ώριμο πλέον γιο.

Αν και η επιστροφή του Λεονίντ είναι προσωρινή, ο μικρός Ναζάρ θα φροντίσει αυτή να παραταθεί. Η Ολένα είχε παραδώσει στον ιερέα της τοπικής εκκλησίας κάποια σημαντικά έγγραφα του άντρα της. Ο Ναζάρ σκοπίμως θα βάλει φωτιά στην εκκλησία, επειδή εκεί ήταν τα έγγραφα του Λεονίντ. Χωρίς αυτά πλέον ο πατέρας του δεν μπορεί να φύγει πάλι για δουλειές στο εξωτερικό.

Μολονότι ο Λεονίντ μαθαίνει οργισμένος την αλήθεια, θα φερθεί με πατρική στοργή στο γιο του. Αλλά συμφωνούν να μην μάθει η Ολένα για τα αληθινά αίτια της πυρκαγιάς. Τώρα πια ο Λεονίντ, για να ξεπληρώσει το οικονομικό χρέος, θα πρέπει να ξαναθυμηθεί το επικίνδυνο παρελθόν του με το λαθρεμπόριο. Εκεί ακριβώς θα αρχίσουν τα μεγάλα προβλήματα. Δίαυλο θα του βρει η ίδια του η μάνα.

Αν και επεισοδιακά, το λαθρεμπόριο τελικά θα γίνει με συγγενείς του Λεονίντ. Μα διαταράσσοντας τον έλεγχο όλης της περιοχής από τον διεφθαρμένο και κτητικό, μυστηριώδη, Όρεστ…Στα δικά του ενοχλημένα αυτιά φτάνει το παλιό παρατσούκλι του Λεονίντ: “Παμφίρ…”

Ανάλυση

Γενικώς…

Λοιπόν, η ταινία “Ο Όρκος του Παμφίρ” μου είχε κινήσει το ενδιαφέρον από το 28ο ΔΦΚΑ “Νύχτες Πρεμιέρας.” Το έργο αυτό διαθέτει ουσιώδη δημιουργικότητα, αλλά και προοπτική που δεν απειλεί επ’ ουδενί την Ψυχαγωγία του θεατή. Είναι ο ορισμός της επιτυχημένης παράστασης, σε ένα από τα σύγχρονα, καλλιτεχνικά ταξίδια των Σινεφίλ, που αξίζουν να βιωθούν. Παρακολουθείται με απρόσκοπτη άνεση, μα παράλληλα δημιουργώντας και αδιάκοπη αμεσότητα στην κινηματογραφική του ζωντάνια.

Ίσως αυτή η διακριτή επιτυχία να οφείλεται τελικά, στο ότι η ταινία διαθέτει μια εκρηκτική ισορροπία παρορμητικής δράσης & ενήλικων συναισθημάτων στις διαφοροποιημένες ανθρώπινες σχέσεις μεταξύ των ηρώων της πλοκής. Δεν θα μου έκανε εντύπωση, εάν κάποιοι Σινεφίλ θελήσουν να τη δουν και για δεύτερη φορά. Ένα πραγματικά εντυπωσιακό κινηματογραφικό ντεμπούτο ταινίας μεγάλου μήκους από τον υποσχόμενο δημιουργό (σενάριο/σκηνοθεσία) Ντμίτρο Σουκολίτκι-Σομπτσούκ.

H ταινία επικεντρώνεται πάρα πολύ σε προσωποποιημένες σχέσεις εγκαρδιότητας ή αντιπαλότητας στις ζωές των κατοίκων, μέσα σε εχθρικές κοινωνικές δομές. Ακόμη και στο σύμπαν ενός απλού χωριού. Σχέσεις ισότητας ή εξουσίας. Η εξουσία απειλεί και τσακίζει τις σχέσεις εγκαρδιότητας, με προμελετημένη διαφθορά από άτυπους ηγεμόνες, όπως ο ανίκητος ανταγωνιστής του αυθόρμητου πρωταγωνιστή Λεονίντ. Δηλαδή ο Όρεστ, ένας υποχθόνιος τύραννος, με δέρμα νομιμοφροσύνης.

Στο έργο η γενικότερη επιμέλεια του δημιουργού Νμίτρο Σουκολίτκι-Σομπτσούκ, μαζί με τις κατάλληλες συνεργασίες, αποδίδει καλλιτεχνικούς καρπούς και στο τεχνικό κομμάτι. Παρατηρείται εκεί μια πραγματικά εναρμονισμένη κινηματογραφική πρόσμιξη κυρίως σε σενάριο, σκηνοθεσία, μοντάζ, διεύθυνση φωτογραφίας και ερμηνείες. Όλα είναι δομημένα πολύ προσεκτικά και προωθούν την εξέλιξη της ιστορίας περίτεχνα.

Πιο Συγκεκριμένα

Προσωπικά, θα ξεχώριζα από όλα αυτά τα ενδιαφέροντα στοιχεία στη μεθοδολογία των κινηματογραφικών παραμέτρων ιδιαιτέρως την αξιοσημείωτη επικοινωνιακή σχέση της σκηνοθεσίας με την εύρυθμη προσαρμοστικότητα των ηθοποιών. Τι άψογος συντονισμός! Διότι αποδεικνύεται εκπληκτικά τολμηρή και τεχνικά εύστοχη η διάδοχη κινητικότητα του μέσου (κάμερα) και των πρωταγωνιστών (π.χ. Παμφίρ, πλησιάζοντας στο σημείο της πυρκαγιάς). Οι δε εκφραστικοί χρωματισμοί, που προσομοιάζουν τον κίνδυνο ή τα συναισθήματα των ηρώων, είναι το κάτι άλλο!

Αλλά και με ακίνητη κάμερα καθηλώνεται πάλι ο θεατής, σε αλλιώτικες στιγμές (ιερός, ανατριχιαστικός όρκος). Η δημιουργική αντίθεση νοήματος και κινηματογραφικής τεχνικής έχει επίσης ενδιαφέρον (αργή εστίαση φακού κατά τη γέννα αγελάδας, με αντίστροφη επικέντρωση σε Λεονίντ & Ολένα, που βρίσκονται έξω από το σημείο της γέννας & μιλώντας προσπαθούν να φτιάξουν μια νέα οικογενειακή ζωή). Αλλά και η λυτρωτική ευθυγράμμιση νοήματος και κινηματογραφικής τεχνικής σε ξέχωρα διαστήματα τραβά την προσοχή (επικέντρωση του φακού στη στοργική-κοντινή σχέση πατέρα & γιου).

Το Ισχυρό Αποτύπωμα

Όπως και να έχει, προβάλλεται σταθερά και ορθά η αύρα της Ελεύθερης Φύσης του ήρωα Λεονίντ. Η δύναμη της Ψυχής του, η οποία αν και ακούει στο όνομα-παρατσούκλι “Παμφίρ,” διατηρεί εκ φύσεως όλα της τα δόντια…Το αμιγές στοιχείο της αφοσιωμένης αύρας στην Ελεύθερη Φύση, στην Ελεύθερη Ψυχή, μεταδίδεται μέσω της ανυπότακτης, τραγικής προσωπικότητας του Παμφίρ. Η ιδιοσυγκρασία του μοιάζει σαν μια διαπεραστική ουσία παγανισμού, υπερνικώντας αμφιέσεις και έθιμα. Εκείνος είναι κάτι παραπάνω από έθιμο. Ζει τη διαπεραστική ουσία του παγανισμού.

Είναι σε επαφή με τη Φύση του. Αγκαλιάζει στη ζωή του την εκφραστική αγριότητα και τρυφερότητα της συμβολικής μίμησης των ζώων στα κατάλληλα σημεία. Έχει αρχέγονες ανησυχίες η Ψυχή του. Ωστόσο, ο ίδιος κάνει και λάθη του σύγχρονου ανθρώπου. Παίρνει διεγερτικά χάπια στον οργανισμό του, για να επωμιστεί φορτία, που επικαλύπτουν παράνομες δουλειές ή μια ακριβοδίκαιη εξόφληση. Μακροπρόθεσμα γίνεται και ταπεινός φιλόσοφος, αποκομίζοντας ωφέλιμη γνώση από προσωπικές κακές εμπειρίες ή από αναμνήσεις αδίκων βιωμάτων του αγαπημένου παππού του.

Δεν είναι ιδανική η Ηθική του. Αλλά δεν είναι και μολυσμένη. Ο “Παμφίρ” προσπαθεί να βρει τον σωστό δρόμο. Έχει αγνά στοιχεία από το αξέχαστο πρότυπο του αγαπημένου παππού του, με το ίδιο ακριβώς παρατσούκλι. Όλα αυτά θα τα μεταδώσει με υπερβαίνουσα υπευθυνότητα στον γιο Ναζάρ, όταν έρθει η κρίσιμη ώρα της διδαχής. Ο Παμφίρ, αν και μπορεί να ελευθερώσει αμείλικτη αγριότητα, ικανή να τρομάξει ακόμη και μια ολόκληρη συμμορία, ποτέ δεν χτύπησε το γιο του, ούτε και τη γυναίκα του. Φέρει πατρογονικές αξίες, απορρίπτοντας τις πατριαρχικές τάσεις. Είναι ισχυρή περσόνα, με ενδιαφέρουσες αντιθέσεις. Έχει ισχυρό αποτύπωμα, χαρακτηρίζοντας όλο το έργο.

Η δε πρωταγωνιστική ερμηνεία του Ολεξάντρ Γιατσεντιoύκ (Λεονίντ-Παμφίρ) φέρει κυρίαρχη απόδοση. Ο ίδιος έκανε κάτι μεταξύ βρυχηθμού άγριου ζώου και γρυλίσματος γουρουνιού, όταν ήθελε να δείξει ερωτικό κάλεσμα στην παιχνιδιάρα, θελκτική γυναίκα του, Ολένα. Ενδιαφέρον έχουν και οι λυκοκραυγές μαζί με την οικογένειά του σε βόλτα στο δάσος. Η πατρική στοργή στο γιο Ναζάρ ξεχωρίζει επίσης. Η γενναία εναντίωση στη συμμορία του Όρεστ μαγνητίζει μια αίσθηση Δικαιοσύνης. Αλλά ο τρόπος, που ξόρκισε ως Λεονίντ-Παμφίρ δραματικά το παιδί του, είναι σχεδόν υπερφυσικός, ανάμεσα σε 2 κόσμους. Χαράσσεται στο μυαλό σου!

Σκεπτικό…

Καλλιτεχνική Ματιά

Όχι Πολιτική

Η καλλιτεχνική ματιά μέσα σε τούτο το έργο δεν αφορά κάποια πολιτική χροιά εναντίωσης μεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας. Όχι. Εντοπίζεται απλώς λεκτικά ένα απομονωμένο σχόλιο για φιλορώσους αυτονομιστές, που σκότωσαν τον Ουκρανό πατέρα των διδύμων εφήβων-συγγενών του Παμφίρ (το οποίο σχόλιο δεν σημαίνει φυσικά απαραιτήτως, ότι αγνοεί νοηματικά ως πραγματικότητα στον αντίποδα ορισμένες εσωτερικές ομάδες απειλητικών Ουκρανών ναζιστών).

Πληροφοριακά, σαφώς γενικότερα στην πραγματική ζωή η παραπλανητική έννοια “αυτονομιστής” είναι παράξενη-προβληματική-διφορούμενη-επικίνδυνη, ως προς το πως μετουσιώνεται σε ένα κοινωνικό σύστημα και σχετικά με τις αληθινές προθέσεις της. Και μπορεί να μπερδέψει όντως πολύ κόσμο. Πάντως, σύμφωνα με την ανάλογη αγγλική έννοια, “separatist,” σημαίνει, επί της ουσίας, σχισματικός. Και είναι βέβαιο, ότι κάποιος “separatist” δημιουργεί με τις φανατικές μεγαλαυχίες του απειλητικές, χωριστικές γραμμές, είτε σε μια περιοχή, είτε τελικώς σε μια ολόκληρη χώρα…

Με αποκορύφωμα να πραγματοποιεί-προωθεί βιαιοπραγίες & δολοφονίες στο όνομα των πεποιθήσεών του, μέσα σε αυτή την περιοχή ή χώρα. Άρα, υπό αυτό το σκεπτικό και μόνο, μάλλον δεν είπε κάτι κακό το έργο με εκείνη την αναφορά συμπαράστασης για τον άτυχο δολοφονημένο πατέρα των διδύμων παιδιών. Κατά τα άλλα, υπάρχει οπτικά μόνο στο βάθος του έργου μια συνοριακή γραμμή προετοιμασμένων στρατοπέδων. Αυτή όμως ασχολείται πιο πολύ τελικά στην πραγματικότητα με τα ουκρανικά και ρουμάνικα σύνορα.

Όχι Θρησκεία

Σαφέστατα, στην ταινία δεν παρατηρείται ούτε και διαμάχη μεταξύ διαφορετικής θρησκευτικής επικρατούσας έκφρασης, στην κλειστή κοινωνία του εν λόγω ουκρανικού χωριού. Αυτές οι εκφράσεις παγανισμού & χριστιανισμού εντοπίζονται στη δομή του έργου πιο πολύ σαν κοινωνικές, εθιμοτυπικές εκδηλώσεις, οι οποίες συνυπάρχουν ειρηνικά. Είναι μεν σαν τη μέρα με τη νύχτα, μα συνυπάρχουν. Έτσι το δείχνει ο σκηνοθέτης.

Και μάλιστα, αυτή ακριβώς η συνύπαρξη αλλιώτικων εθιμοτυπικών εκδηλώσεων απέναντι σε μια κοινή τους αντίπαλη, κοινωνικά απειλητική εξουσία γοητεύει σαν νοηματικό σχήμα τον Σινεφίλ. Δηλαδή, ως μορφή επιβίωσης, ο αυθόρμητος ανεξάρτητος παγανισμός (Λεονίντ = Παμφίρ), συναντά τις συγκαταβατικές χριστιανικές υποχωρήσεις (Ολένα) & αντιμάχεται τις διεφθαρμένες κοινωνικές δομές (Όρεστ). Απλώς, αυτές οι δομές καπηλεύτηκαν ακόμη και την ανεξάρτητη παγανιστική, εκφραστική Φύση του Παμφίρ.

Πιο Αναλυτικά…

Κομβικές στιγμές

Σχέσεις Πατέρα/Γιου

Η σκηνοθεσία ασχολείται με την εστίαση της κάμερας στους Λεονίντ και Ναζάρ, σε μια αιφνιδιαστικά στοργική σχέση πατέρα και γιου. Ο Λεονίντ, αν και οργισμένος, δεν χτυπά ποτέ το παιδί του. Αργότερα, όταν συζητούν για το διάβασμα και είναι πλάι πλάι τα κεφάλια τους, η εστίαση της αποδιδόμενης στοργής κάνει ξανά την παραστατική εμφάνισή της.

Στον αντίποδα, ο Λεονίντ έχει εφιαλτική σχέση με τον δικό του πατέρα. Το έργο θα απομακρύνει εκείνον από την όλη πλοκή του σεναρίου και θα τον εμφανίσει λίγο πριν από το τέλος. Αυτή η εξαιρετική σκηνοθετική/σεναριακή επιλογή κάνει το θεατή να σκεφτεί μέχρι τους τίτλους συντελεστών της ταινίας, εάν ο ηλικιωμένος πατέρας του Λεονίντ πήρε τελικά εκδίκηση για το χαμένο μάτι του. Και αν αυτή όντως άξιζε…

Καθρεπτισμός Ψεύτικων Προτύπων

Η θέαση αφορά τη δράση μέσα στο αμάξι. Οι θέσεις προσώπων: Οδηγός (τσιράκι) & συνοδηγός (παππούς Όρεστ), με τα εγγόνια του δεύτερου να βρίσκονται στα πίσω καθίσματα. Το καλλιτεχνικό στοιχείο αφορά τη σχέση θεατή και της αντίληψης ψεύτικων προτύπων των εγγονών του Όρεστ. Σκηνοθεσία & διεύθυνση φωτογραφίας υποδεικνύουν τότε την απουσία κατανόησης από τα μικρά εγγόνια του Όρεστ, ως προς το άτομό του. Διότι τα παιδάκια αγνοούν, ότι ο παππούς τους είναι στην πραγματικότητα ένας διεφθαρμένος, άτυπος ηγεμόνας του χωριού.

Ουσιαστικά, πρόκειται οπτικά για μια αντικατοπτρισμένη σχέση σκηνοθέτη/θεατή/συγγενικών προσώπων (εγγονών) του ανταγωνιστή του έργου. Πολύ ιδιαίτερο στοιχείο της ταινίας (και βρίσκεται σε υποδόρια αντίφαση με το δυσανάλογο θετικό πρότυπο παππού του Παμφίρ)! Στο τεχνικό κομμάτι, τα είδωλα στον καθρέπτη του αμαξιού διακρίνονται καλύτερα με νετάρισμα (αν και στην ουσία είναι μακρινά), ενώ υπάρχει θόλωση σε κανονικές φιγούρες οδηγού & συνοδηγού. Ο θεατής βλέπει με αυτόν τον τρόπο την ψεύτικη εικόνα, που αντιλαμβάνονται με φαντασιοκοπία μόνο τα συγκεκριμένα παιδιά για τον διεφθαρμένο παππού τους.

Ένας Ανατριχιαστικός Όρκος

Ο Παμφίρ ξορκίζει το γιο του σε εξωπραγματικό χωροχρόνο. Το πρόσωπο του Παμφίρ είναι κάτασπρο, απόκοσμο, νεκροζώντανο…Μας θυμίζει ένα ιερό στάδιο μετάβασης των νεκρών, όπου ο ίδιος καθυστερεί μόνο το αναπόφευκτο, πηγαίνοντας κόντρα ακόμη και στο Θάνατό του. Η αποτύπωση αυτή, θα μπορούσαμε (με πιο ελεύθερο, καλλιτεχνικό σκεπτικό) να πούμε, ότι εκφράζεται σαν μια κοινή χωροχρονική διάσταση Καθαρτηρίου & διαπροσωπικής μορφής Πλούτωνα (βασιλιάς των νεκρών). Έξοχη στιγμή του έργου!

Μια διανομή της Ama Films

Συντελεστές

Σενάριο: Dmytro Sukholytkyy-Sobchuk. Σκηνοθεσία: Dmytro Sukholytkyy-Sobchuk. Διεύθυνση Φωτογραφίας: Mykyta Kuzmenko. Μοντάζ: Nikodem Chabior. Πρωταγωνιστούν/Συμμετέχουν: Oleksandr Yatsentyuk, Solomiia Kyrylova, Stanislav Potiak, Olena Khokhlatkina, Ivan Sharan, Miroslav Makoviychuk κ.α. Διανομή Ρόλων: Olga Lyubarova. Επιλογή/Διαχείριση Τοποθεσίας: Viktor Shevchenko, Valeriy Zabarniy. Ενισχυτική γραμμικότητα Σεναρίου: Monika Franczak. Οπτικά Εφέ: Volodymyr Bilous, Denis Reva. Ήχος: Oleksandr Verhovynets, Serhiy Stepansky κ.α.