Ανατρεπτική κριτική για ένα κλασσικό αριστούργημα του κινηματογράφου

Facebook Twitter Viber Messenger WhatsApp E-mail

Ένα σπουδαίο έργο του γερμανικού/αυστριακού εξπρεσιονισμού επιστρέφει σε επετειακή επανέκδοση ταινίας, ώστε να μαγέψει και πάλι τους απαιτητικούς σινεφίλ.

Το γνωστό και αγαπητό, στους λάτρεις του κλασικού κινηματογράφου, Σινέ Studio (Σπάρτης και Σταυροπούλου 33, Πλατεία Αμερικής) με την υποστήριξη της New Star προβάλει μια αριστοτεχνική silent movie (βωβός κινηματογράφος) στη μεγάλη οθόνη, σε επετειακή επανέκδοση!

Το δραματικό έργο Diary of a Lost Girl (1929) του George Wilhelm Pabst, με πρωταγωνίστρια τη Louise Brooks, αποκαλύπτει και πάλι τη γοητεία του στους νοσταλγούς του κλασικού σινεμά.

Ακολουθεί eretiki παρουσίαση της ταινίας:

Diary of a Lost Girl. Σενάριο:

Βρισκόμαστε στη Γερμανία του 1929. Η Thymian Henning είναι η νεαρή, πανέμορφη κόρη του ευυπόληπτου φαρμακοποιού Robert Henning. Ένα διαφορετικό πρωινό η οικονόμος Elisabeth απευθύνεται στο Robert με αλλιώτικο ύφος, μιλώντας του για ένα μωρό. Εκείνος δηλώνει “πλήρη άγνοια.”  Όμως αποδεικνύεται, πως άφησε έγκυο τη νεαρή οικονόμο του, Elisabeth. Όταν η Thymian υποψιάζεται, πως κάτι παράξενο έχει συμβεί στο σπίτι, η πληγωμένη Elisabeth φεύγει από το χώρο με μεγάλη μυστικοπάθεια και ντροπή. Χωρίς να εξηγήσει στην απορημένη και ανήσυχη Thymian, τι ακριβώς της συνέβη.

 

Οι συγγενείς έρχονται να γιορτάσουν στο σπίτι των Henning την επιβεβαίωση της “ενήλικης βάπτισης” της Thymian, φέρνοντας αναρίθμητα δώρα. Ένα εξ’ αυτών όμως, προερχόμενο από τη θεία Frieda, ξεχωρίζει. Eίναι το ημερολόγιο με κλειδί. O νεαρός, ευγενικός κόμης Nicholas Osdorff κάνει επίσης ένα όμορφο δώρο στη χαριτωμένη δεσποινίδα. Στο μεταξύ ο Robert προσέλαβε ήδη μία καινούργια, νεότερή του, όμορφη οικονόμο. Τη Meta. To επόμενο πρωί όμως θα ανακαλύψουν όλοι έξω από το φαρμακείο, τη σορό της Elisabeth στην οικία Henning. Η απογοητευμένη κοπέλα το προηγούμενο βράδυ αυτοκτόνησε. Η Thymian σοκάρεται!

 

Ο βοηθός του πατέρα της, Meinert, επιχείρησε αρχικά να επεξηγήσει στο ευαίσθητο κορίτσι, με ψύχραιμο τρόπο τα γεγονότα… Αλλά τελικά την αποπλάνησε, αφήνοντας την επίσης έγκυο. Όπως αποδείχτηκε έπειτα από το ανάλογο, χρονικό διάστημα. Η εσωστρεφής δεσποινίδα δεν αποκάλυψε σε κανέναν, ποιος είναι ο πατέρας του παιδιού. Ωστόσο, οι συγγενείς το έμαθαν από το αγαπημένο ημερολόγιό της.

 

Έκριναν παμψηφεί, πως το κορίτσι οφείλει να νυμφευτεί. Εκείνη δεν επιθυμεί να παντρευτεί το Meinert, μα ούτε και αυτός θέλει κάτι τέτοιο. Έτσι αποφάσισαν να δώσουν το μωρό σε μια παραμάνα και να στείλουν τη Thymian σε ένα καταπιεστικό, ίδρυμα επιβεβλημένης σεμνοτυφίας θηλέων. Το κλίμα αποδεικνύεται πολύ άσχημο εκεί. Η απολυταρχική διευθύντρια αυτού του οικήματος μοιάζει αφοσιωμένη σε έναν αρρωστημένο σκοπό επιβολής πειθαρχίας και εξαναγκασμού μιλιταριστικών παραγγελμάτων. Ο βοηθός της είναι επίσης μυημένος σε αυτή τη διαδικασία, πειθαναγκάζοντας τις γυναίκες σε συμμόρφωση των κανόνων του εν λόγω προγράμματος. Στο μεταξύ ο κόμης Osdorff απεκληρώθη από τον πλούσιο θείο του, πρεσβύτερο κόμη με την ίδια επωνυμία.

 

H Thymian στο ίδρυμα απέκτησε μια φίλη, την Errika. Αν και ο κόμης Osdorff επισκέφτηκε εκεί την άτυχη Henning, τα νέα δεν είναι ευχάριστα. Η νεαρή μαθαίνει, ότι ο πατέρας της παντρεύεται την καινούργια οικονόμο Meta και πώς δεν πρόκειται να απελευθερώσει την ίδια από αυτό το μέρος. Έτσι, Errika και Thymian, έχοντας μεγάλη αποφασιστικότητα, θα αποδράσουν μαζί από αυτό το αρρωστημένο οίκημα, ενώ οι υπόλοιπες φυλακισμένες θα πάρουν μια βίαιη εκδίκηση από τα αρμόδια όργανα του ιδρύματος.  

 

Οι δύο φίλες θα συναντηθούν και στην πραγματική ζωή. Η Thymian βρίσκει την Errika να ζει σε έναν ευπρεπή χώρο με δεξιώσεις και ευγενικούς επισκέπτες. Ιδιοκτήτρια και προσκεκλημένοι καλωσορίζουν με γενναιοδωρία τη νεαρή Henning εκεί, προσφέροντάς της τόπο διαμονής. Όμως σύντομα εκείνη θα μάθει, πως βρίσκεται στην πραγματικότητα σε έναν πολυτελή οίκο ανοχής. Η εκπόρνευση είναι γεγονός. Η ζωή της τεθλιμμένης κοπέλας φαίνεται να καταστρέφεται… Μέχρι που ξαφνικά στην πορεία η ίδια, όντας πόρνη, προσπαθεί να ανασυγκροτηθεί κοινωνικά. Μέσα από ένα παράξενο επίπεδο αλληλοσεβασμού με την “εργοδότριά της,” τον οικονομικό συνεργάτη της πλέον, κόμη Osdorff, αλλά και μυστήριους πελάτες σαν τον Dr. Vitalis.

 

Η τυχαία συνάντηση σε nightclub με τους ανθρώπους της οικογένειάς της προκαλεί έντονη αμηχανία στους Meinert, Meta και κυρίως στον πατέρα της, Robert Henning. H απογοήτευση και θλίψη της κοπέλας είναι πλέον τέτοιας διάστασης, ώστε να συγκινηθεί ακόμη και ο Dr. Vitalis.

 

Ο συνεχής, άδικος αγώνας όμως δεν έχει τελειώσει ακόμα για τη Thymian. Καθώς η ειρωνεία της ζωής θα την επισκεφτεί, στην προσπάθεια της κοινωνικής της επιβίωσης, αρκετές φορές. Ακόμη και μέσω της μερικής εύνοιας…

 

Γενικά στο έργο:

 

Θα παρακολουθήσουμε μία από τις πιο όμορφες ταινίες του βωβού κινηματογράφου. Το έργο φέρει δραματικό χαρακτήρα. Η ιστορία είναι βασισμένη στη νουβέλα της Margarete Bohme με ίδιο τίτλο στα γερμανικά “Tagebuch einer Verlorenen” (1905).

 

Το σενάριο για την ταινία γράφτηκε, έχοντας ως κύρια έμπνευση τη δομή από το έργο της Margarete Bohme, μαζί με τις τροποποιήσεις του Rudolf Leonhardt. Στα πρωτότυπα κείμενα, η γλώσσα των επιγραφών επεξήγησης-στιχομυθιών είναι τα γερμανικά. Σαφώς οι δραματικές εξελίξεις στη ζωή της νεαρής Thymian (εγκυμοσύνη – βίαιος αποχωρισμός βρέφους – εγκλεισμός σε ίδρυμα – εκπόρνευση) και οι ειρωνικές ανατροπές στην κοινωνική επιβίωσή της (αντιστροφή θέσεων σε κοινωνικές τάξεις από τους Thymian Henning, Nicholas Osdorff, Meta) προκαλούν το αμετάβλητο ενδιαφέρον του κοινού.

 

Όμως η σκηνοθεσία του George Wilhelm Pabst είναι πραγματικά εκείνη, η οποία καθοδηγεί το εν λόγω έργο στο ευγενές βάθρο της τέχνης. Υπάρχουν διάφορες εκδοχές της ταινίας με κινηματογραφική, χρονική διάρκεια από 79 έως 116 λεπτά. Η μοναδική, δραματική ατμόσφαιρα διαποτίζει την ταινία μόλις από το ξεκίνημα του έργου, με τη θλιμμένη αποχώρηση της οικονόμου Elisabeth και την ακόλουθη, αποκαρδιωτική αυτοκτονία της. Η παρουσία του θανάτου λοιπόν ξυπνά τις συνειδήσεις και η Thymian αντιλαμβάνεται, τι χαρακτήρα διέθετε τόσο καιρό ο πατέρας της.

 

Η υπερηφάνεια της Thymian “τη στέλνει” μακριά από την κατοικία της. Καθώς η ίδια δεν δέχεται να παντρευτεί το Meinert. Έτσι καταλήγει σε αυτό το τρομακτικό ίδρυμα “συμμόρφωσης” θηλέων.

 

Φυσικά η πρωταγωνίστρια απασχολεί το φακό, ο οποίος με αρκετά πλάνα  διαφόρων αποστάσεων καταγράφει τα ατυχή συμβάντα της ζωής της, αλλά και το διαρκή αγώνα της σε αυτή, για κοινωνική επιβίωση. Διαμέσου της αποτυπωμένης, ανυπόταχτης νιότης. Ενώ με κοντινά πλάνα περιγράφεται η επερχόμενη θλίψη και απόγνωση της Thymian. Σαφώς στο σύνολο του έργου η σκηνοθετική αφήγηση, μέσα από τα μάτια της ηρωίδας, υποστηρίζει την περσόνα της Thymian Henning σε όλη τη διάσταση της άσπιλης ομορφιάς και γοητείας της, υπό τις συγκεκριμένες, κοινωνικές αντιξοότητες. Προκαλώντας έτσι ψυχολογική ταύτιση στους θεατές και των δύο φύλων.

 

Ας δούμε μέσω κάποιων σκηνών την ενδιαφέρουσα, καλλιτεχνική έκφραση της σκηνοθεσίας:

 

Στο ασφυκτικής καθημερινότητας ίδρυμα η απόδοση της καταπίεσης των νέων γυναικών είναι εκπληκτική από το σκηνοθέτη. Το τραπέζι είναι μακρόστενο και υπάρχει διαμοίραση του αριθμού των ατόμων του δείπνου, στις δύο πλευρές του επίπλου. Οι φυλακισμένες τρώνε η μια δίπλα στην άλλη μα και απέναντι, όπως προκύπτει από το διαχωρισμό σε δύο μεγάλες, όμοια αριθμημένες σειρές. Ως κεφαλή του τραπεζιού είναι η αρμόδια, ηγετική φυσιογνωμία του ιδρύματος. Αυτό το δείπνο έχει μια τρομακτική απεικόνιση. Ακόμη και η σούπα με το σκοτεινό χρώμα της -όπως φαίνεται στο ασπρόμαυρο φόντο- θα μας θυμίσει την όψη του αίματος.

 

Η διευθύντρια μοιάζει με δηλητηριασμένο ρομπότ, το οποίο αισθάνεται ανησυχία μόνο για τη σωστή διατήρηση του προγράμματος. Ο βοηθός της με τις εκφράσεις του προσώπου και το ύψος του φαντάζει σαν χαρακτήρας από ταινία τρόμου. Η διευθύντρια φέρει μια άκρως συντηρητική ενδυμασία, φορώντας επιπλέον ένα σταυρό. Η αυστηρότητα της ψυχοσύνθεσής της αποδίδεται με μια μίξη μιλιταριστικών παραγγελμάτων (δίνοντας εντολές είτε στο τραπέζι είτε αργότερα για ασκήσεις γυμναστικής), θρησκευτικής, κατευθυντήριας κινητοποίησης (στιγμιαία προσευχή) και εργατικής πειθαρχίας (επιβολή πλεξίματος στις φυλακισμένες).

 

Βεβαίως αυτή η μίξη μας θυμίζει μια συγκεκριμένης μορφής προπαγάνδα. Και δεν είναι καθόλου απίθανο, ο δαιμόνιος G.W. Pabst το έτος 1929 να εξέφρασε στην ταινία εκτός από τους υπόλοιπους προβληματισμούς, επιπροσθέτως ένα δείγμα σοβαρής τότε ανησυχίας, για την άνοδο της νεολαίας του adolf hitler. Καθότι ο τελευταίος, ανεπισήμως μετά την αποφυλάκισή του (1924), ξεκίνησε με προοδευτικούς ρυθμούς να οργανώνει τα αρρωστημένα του σχέδια.

 

Ο βοηθός της διευθύντριας γραπώνει με το χέρι του το σβέρκο της θρηνούσας Thymian. Ενώ η τελευταία σε μια ένδειξη απελπισίας προσπαθούσε να ανοίξει ένα παράθυρο διαφυγής. Ο βοηθός φέρεται στην κοπέλα με κανόνες, που εφαρμόζουν τα ζώα στα μωρά τους. Το εκπληκτικό είναι, πως η διευθύντρια κρατά μια μπαγκέτα, μοιάζοντας με μαέστρο! Και σε ένα απλό της χτύπημα όλες οι φυλακισμένες την υπακούνε τάχιστα σε πλήρη αρμονία. Σαφώς η σκηνή αυτή περιγράφει μια σπουδαία αντίφαση: Την υποτιθέμενα καλοπροαίρετη λειτουργία του εν λόγω ιδρύματος. Η εκδίκηση θα έρθει αργότερα από όλες τις νεαρές κοπέλες… Με σκηνοθετική αφήγηση, που αρμόζει σε αισθητική τραγωδίας. Στη διεύθυνση φωτογραφίας ήταν οι Sepp Alggeir και Fritz Arno Wagner.

 

Ερμηνείες:

 

Louise Brooks: Υποδυόμενη την πολύπαθη, δραματική μορφή της πρωταγωνίστριας, Thymian Henning.

 

Γενικός πρόλογος για την πορεία της ταλαντούχας πρωταγωνίστριας προς το βωβό κινηματογράφο:

 

Η συγκεκριμένη ηθοποιός ως γνωστόν απασχόλησε ιδιαίτερα την ιστορία του κινηματογράφου. Στην πρώτη, χρονική περίοδο της καριέρας της στις Η.Π.Α. συνεργάστηκε με σπουδαίους σκηνοθέτες, όπως με το μεγάλο Howard Hawks (“A Girl in Every Port” το 1928 = silent film). Όμως υπήρξε δυσαρεστημένη από κάποιες παραγωγές (Paramount Pictures), καθώς δεν της προσέφεραν τελικά μια αύξηση, που της είχαν υποσχεθεί.

 

Εγκαταλείποντας με απέχθεια την τότε αισθητική του Hollywood, το 1929 η Louise Brooks επέλεξε τη Γερμανία (Βερολίνο) για την καλλιτεχνική έκφραση των επόμενων συμμετοχών της. Σε αυτή την απόφαση έπαιξε ρόλο η καλλιτεχνική παρουσία του σκηνοθέτη G.W. Pabst. Με τον οποίο συνεργάστηκε δύο φορές στις ταινίες Pandora’s Box και Diary of a Lost Girl (1929 και τα δύο έργα).

 

Το γερμανικό κοινό αρχικά δεν αναγνώριζε ή εν πάση περιπτώσει δεν αντιλαμβανόταν την υποκριτική της. Θεωρούσε, ότι εκείνη δεν παίζει. Πως δεν χρησιμοποιεί διαρκώς τις εκφράσεις. Οι θεατές την απαξίωναν.

 

Στον αντίποδα, καλλιτέχνες και κριτικοί κινηματογράφου επισήμαναν πολλά έτη αργότερα, πως αυτό ακριβώς που η ίδια πραγματοποίησε, την έκανε να ξεχωρίσει. Δηλαδή ως αιτία υπήρξε αυτή η ασυνήθιστη τότε προσέγγιση. Αυτοί την εκθείασαν.

 

Σημασία έχει σε τέτοιες περιπτώσεις να εξετάζουμε τα δεδομένα:

 

Δηλαδή πότε έδρασε υποκριτικά η Louise Brooks και ποια ήταν τα πρότυπα ερμηνείας τότε στον κινηματογράφο. Όχι τόσο για την επωνυμία άλλων ηθοποιών-γυναικών σε πρωταγωνιστικούς ρόλους… Μα πιο πολύ για την τεχνική προσέγγισης μιας ιδανικής ερμηνείας, ειδικώς: Στο βωβό κινηματογράφο, στα τέλη της δεκαετίας του 1920 και σύμφωνα με τα έργα αντίστοιχων παραγωγών στο Βερολίνο.

 

Στα τέλη της συγκεκριμένης δεκαετίας λοιπόν, συνηθιζόταν η υποκριτική να έχει ως καλλιτεχνικά εργαλεία της, εκείνα που υπάγονταν στο σκεπτικό μιας θεατρικής προσέγγισης. Συνεπώς η έντονης μορφής κινησιολογία και οι εμφανείς αλλαγές εκφράσεων, επικρατούσαν. Η Brooks όμως γνώριζε, πως στο σινεμά δεν υπάρχει λόγος να εξαντληθεί η ενέργεια μιας τέτοιας απόδοσης, αλλά ότι αντιθέτως σημασία έχει η ουσιαστική ερμηνεία, ως καταγεγραμμένη στο μέσο (κάμερα). Εφόσον υπήρχαν και τα κοντινά πλάνα εκεί!

 

Η ίδια περιέγραφε την τεχνική επαγγελματικής δράσης της, ως μια απόδοση της κίνησης της ψυχής και της σκέψης των χαρακτήρων. Μεταδίδοντας έτσι στο κοινό, πως αυτές οι περσόνες βρίσκονται σε ένα ιδιωτικό, ψυχολογικό περιβάλλον. Σαν σε απομόνωση. Αυτές τις τεχνικές, τις χρησιμοποιούν πολλοί/πολλές ηθοποιοί στο σήμερα (π.χ. θυμηθείτε την Audrey Tautou ως Agnes {από άποψη εκφράσεων προσώπου} στην ταινία En Liberte).

 

Στο Diary of a Lost Girl:

 

Γενικώς στη συγκεκριμένη ταινία, εάν προσέξουν οι θεατές, θα παρατηρήσουν, πως η ηθοποιός δεν είναι ανέκφραστη σε καμία περίπτωση. Διοχετεύει την ενέργεια αρκετών συναισθημάτων στα κατάλληλα, κοντινά πλάνα. Χωρίς περιττές ή υπερβολικές εκφράσεις. Υπάρχει βεβαίως και η απαραίτητη, δραματική κίνηση σε πλάνα διαφορετικών αποστάσεων.

 

Στην ταινία η ερμηνεύτρια αποδίδει αρχικώς μέσω έκφρασης την έντονη ανησυχία και ταραχή της Thymian, μόλις εγκαταλείπει ξαφνικά την οικία των Henning η οικονόμος Elisabeth. Αυτά τα συναισθήματα φέρουν και μερική κινησιολογία, ενόσω η ηρωίδα ακολουθεί προς την εξώπορτα του σπιτιού/φαρμακείου τη δυσαρεστημένη οικονόμο. Έπειτα εντός του ιδρύματος, κατά τη διάρκεια του δείπνου, ως Thymian αντικρίζει με εμφανή δυσπιστία το περιεχόμενο της σούπας. Η επίφοβη αμφισβήτηση των προθέσεων του βοηθού του ιδρύματος, μόλις εκείνος αρπάζει τη δεσποινίδα από το σβέρκο και εκείνη τότε τον κοιτάζει, είναι αισθητή με μια ματιά της ηθοποιού.

 

Όταν η Thymian παρατηρεί το προσχέδιο των βρεφικών ρούχων, που η ίδια οφείλει να πλέξει… Ενθυμούμενη το δικό της αποσχισμένο παιδί βυθίζεται αργά σε μια ανθρώπινη, ρεαλιστική θλίψη. Στον οίκο ανοχής όσο η δεσποινίς Τhymian Henning δεν έχει καταλάβει, που ακριβώς βρίσκεται (εξαιτίας του πολιτισμένου περιβάλλοντος και της πολυτελούς κάλυψης), χαμογελά σαν να εμπιστεύεται την ομήγυρη. Όμως την επομένη, μόλις ξυπνά και η υπεύθυνη της ξεκαθαρίζει το μέλλον της, παγώνει. Μάλιστα, τα μάτια της για αρκετές στιγμές μοιάζουν σαν νεκρά. Σαν να πέθανε το πνεύμα της.

 

Υπόλοιποι συντελεστές:

 

Όλες/Όλοι οι υπόλοιποι ηθοποιοί συνέδραμαν καλλιτεχνικά. Η εκφραστική Franziska Kinz (οικονόμος/σύζυγος, ονόματι Meta) ξεχωρίζει.

 

Όμως δύο ηθοποιοί διακρίθηκαν περισσότερο:

 

Η Valeska Gert και ο Andrews Engelmann πραγματικά μεταμορφώθηκαν στη διευθύντρια του ιδρύματος και στο βοηθό της αντίστοιχα.

 

Τα υπόλοιπα επί της οθόνης…

 

Επίσης προβάλλονται στο σινέ studio:

 

Η αλληγορική, ατμοσφαιρική ταινία του Fritz Lang Destiny (Der mude Tod) (1921)

 

Και από 20/6 η γραφειοκρατική, κουβανική σάτιρα του Tomás Gutiérrez Alea “La Muerte de un Burocrata” (Ο Θάνατος ενός Γραφειοκράτη) (1966)

 

Με την υποστήριξη της New Star

 

O Eretikos κριτικός Γιάννης Κρουσίνσκυ