Ο μισός πλανήτης στις κάλπες το 2024: Κρίσιμες εκλογικές αναμετρήσεις και εκρηκτικό κοκτέιλ – Σε κίνδυνο η δημοκρατία

Facebook Twitter Viber Messenger WhatsApp E-mail

Σχεδόν ο μισός παγκόσμιος πληθυσμός -περίπου το 49%, σύμφωνα με τους υπολογισμούς του AFP- θα προσέλθει στις κάλπες μέσα στο 2024.

Περίπου τριάντα χώρες θα εκλέξουν τον πρόεδρό τους, ενώ σε σχεδόν 20 άλλες προγραμματίζονται βουλευτικές εκλογές.

 

Οι ειδικοί προειδοποιούν ότι η δημοκρατία – η μορφή διακυβέρνησης που πρωτοστάτησαν οι αριστοκράτες στην Αθήνα του 6ου αιώνα π.Χ. – μπαίνει σε μια επικίνδυνη ζώνη.

Όχι μόνο δικτάτορες όπως ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν και ο Ιρανός ανώτατος ηγέτης Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ αναμένεται να προσπαθήσουν να εκμεταλλευτούν τις παγίδες της δημοκρατίας για να στηρίξουν τη δική τους εξουσία και να καταπνίξουν την αντιπολίτευση, αλλά η δημοκρατία κινδυνεύει επίσης στη Δύση, υποστηρίζουν.

Ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ απειλεί να χρησιμοποιήσει ως όπλο τους δημοκρατικούς θεσμούς εναντίον των πολιτικών του αντιπάλων εάν κερδίσει τις εκλογές τον επόμενο Νοέμβριο.

Η πιθανή επανεκλογή του ήδη σπέρνει τον πανικό στην Ευρώπη ότι θα γυρίσει την πλάτη του στην Ουκρανία – και μάλιστα στο ΝΑΤΟ – απελευθερώνοντας το χέρι του Πούτιν για την ανοικοδόμηση της αυτοκρατορίας της Ρωσίας και των δικτύων επιρροής στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη.

 

 

Στην Ευρώπη, οι ευρωεκλογές του Ιουνίου φαίνεται ότι θα σηματοδοτήσουν ότι τα ακροδεξιά κόμματα – ίσως πιο σημαντικά στη Γαλλία και τη Γερμανία – χτίζουν πραγματική δυναμική και μετατρέπονται σε πιθανές εθνικές κυβερνήσεις που θα είναι εχθρικές προς τα θεσμικά όργανα της ΕΕ στις Βρυξέλλες και τους μουσουλμάνους της Ευρώπης, ενώ παράλληλα θα είναι πιο φιλικές προς το Κρεμλίνο.

Το μεγάλο ερώτημα που πλανάται πάνω από αυτά τα κόμματα είναι αν θα διαλύσουν τους ακρογωνιαίους λίθους της ευρωπαϊκής δημοκρατίας – όπως οι ανεξάρτητες δικαστικές αρχές και η ελευθερία του Τύπου – αφού χρησιμοποιήσουν την κάλπη για να έρθουν στην εξουσία.

 

«Είναι απολύτως θεμιτό να ανησυχούμε πολύ για την κατάσταση της δημοκρατίας στον κόσμο», δήλωσε ο Ντάνιελ Κέλεμαν, καθηγητής δημόσιας πολιτικής στο Πανεπιστήμιο Georgetown και ειδικός στο δίκαιο της ΕΕ. «Η δημοκρατία αμφισβητείται παντού – όχι μόνο σε μέρη που κατατάσσονται χαμηλά στις έρευνες για τις δημοκρατικές αξίες, αλλά και σε καθιερωμένες δημοκρατίες όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ευρωπαϊκή Ένωση».

Οι πρώτες εκλογές υψηλού ρίσκου στον ορίζοντα είναι η Ταϊβάν στις 13 Ιανουαρίου, οι οποίες θα μετατραπούν σε δοκιμασία για το αν ο Κινέζος πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ θα συνεχίσει να ανέχεται μια δημοκρατία στο νησί ή θα εισβάλει και θα επισπεύσει μια μεγάλη κρίση ασφαλείας στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας.

 

Η πολιτική αστάθεια της Ευρώπης ήταν επίσης εμφανής την τελευταία εβδομάδα του Δεκεμβρίου. Δεκάδες συνελήφθησαν στη Σερβία αφού διαδηλωτές διαμαρτυρήθηκαν για αυτό που λένε ότι ήταν νοθεία στις εκλογές στο Βελιγράδι, όπου ο λαϊκιστής πρόεδρος Αλεξάνταρ Βούτσιτς επικρίνεται για κατάχρηση της επιρροής του στα μέσα ενημέρωσης και τους δημόσιους υπαλλήλους.

Η Ρωσία παρενέβη για να παίξει τον παραδοσιακό της ρόλο προκαλώντας προβλήματα, κατηγορώντας τη Δύση ότι επιδιώκει να υποδαυλίσει ένα ουκρανικού τύπου «Μαϊντάν» εναντίον του Βούτσιτς, ο οποίος έχει φιλικές σχέσεις με τον Πούτιν.

 

Ένας συρρικνούμενος χάρτης

Μια γρήγορη ματιά στις μελέτες που εξετάζουν την επικράτηση της δημοκρατίας σήμερα έναντι άλλων μορφών διακυβέρνησης αποκαλύπτει μια ανησυχητική τάση. Σύμφωνα με το Ινστιτούτο V-Dem στο Πανεπιστήμιο του Γκέτεμποργκ, στη Σουηδία, η δημοκρατία χάνει γρήγορα έδαφος έναντι της απολυταρχίας τις τελευταίες δεκαετίες.

Σε όλο τον κόσμο, «το επίπεδο δημοκρατίας που απολαμβάνει ο μέσος πολίτης παγκοσμίως το 2022 έχει μειωθεί στα επίπεδα του 1986», έγραψαν οι ερευνητές του V-Dem στην έκθεσή τους για το 2023. «Υπάρχουν περισσότερες κλειστές απολυταρχίες από τις φιλελεύθερες δημοκρατίες – για πρώτη φορά σε περισσότερες από δύο δεκαετίες».

 

Με εντυπωσιακές μειώσεις που καταγράφηκαν στην περιοχή Ασίας-Ειρηνικού, το 72% του παγκόσμιου πληθυσμού, ή 5,7 δισεκατομμύρια άνθρωποι, ζούσαν υπό αυταρχική διακυβέρνηση από το 2022, έγραψαν οι ερευνητές του V-Dem.

Η τελευταία έκθεση του Freedom House, ενός άλλου σημαντικού ιχνηλάτη της δημοκρατίας, δεν είναι πιο ενθαρρυντική. «Η παγκόσμια ελευθερία», έγραψε η μη κερδοσκοπική οργάνωση με έδρα την Ουάσινγκτον, «μειώθηκε για 17η συνεχή χρονιά» το 2023, με την ελευθερία της έκφρασης να είναι το κύριο θύμα μιας παγκόσμιας πορείας προς την απολυταρχία.

 

Το Freedom House επεσήμανε την πλήρους κλίμακας εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022, η οποία είχε ως στόχο να καταπνίξει τις δημοκρατικές φιλοδοξίες του Κιέβου και να διακόψει τους δεσμούς του με την ΕΕ, ως παράδειγμα της δημοκρατίας που δέχεται άμεση επίθεση από αυταρχικά καθεστώτα.

Ωστόσο, ακόμη και εν μέσω αυτής της χαμένης πορείας, οι ειδικοί που μετρούν την υγεία των δημοκρατικών κανόνων, καθώς και την ανατροπή τους, υποστηρίζουν ότι το 2024 ενέχει μεγάλους κινδύνους για τη δημοκρατία. Και πουθενά αυτό δεν συμβαίνει περισσότερο από ό, τι στις ΗΠΑ, οι οποίες διεξάγουν προεδρικές εκλογές το 2024.

 

Σχεδόν τρία χρόνια αφότου προέτρεψε τα πλήθη που συγκεντρώθηκαν μπροστά από το Καπιτώλιο να «πολεμήσουν σαν την κόλαση» για να ανατρέψουν το αποτέλεσμα των εκλογών του 2020, πυροδοτώντας μια εξέγερση, ο Τραμπ επέστρεψε και προσβλέπει σε επιστροφή στον Λευκό Οίκο.

Με τις δημοσκοπήσεις να δείχνουν ότι είναι πιθανό να κερδίσει το χρίσμα του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος για να θέσει υποψηφιότητα για πρόεδρος και ενδεχομένως να νικήσει τον νυν πρόεδρο Τζο Μπάιντεν, η επιστροφή του Τραμπ στην εξουσία φαίνεται πιο πιθανή από ποτέ, παρά τα νομικά προβλήματα που θα μπορούσαν ακόμη να υπονομεύσουν τις φιλοδοξίες του.

 

Δικτατορία Τραμπ;

Και ενώ ο Τραμπ παίζει το παιχνίδι της δημοκρατίας κάνοντας εκστρατεία για ψήφους, τα σχόλιά του κατά τη διάρκεια μαζικών συγκεντρώσεων που πραγματοποιήθηκαν σε όλη τη χώρα τροφοδοτούν φόβους ότι, εάν επανεκλεγεί, ο μεγιστάνας των ακινήτων θα μπορούσε να μετατρέψει το ισχυρότερο έθνος του κόσμου σε «δικτατορία».

Κατά πάσα πιθανότητα, μια μετάβαση από τη δημοκρατία στη δικτατορία στις Ηνωμένες Πολιτείες δεν θα ανακοινωθεί ως τέτοια, αλλά μάλλον θα πραγματοποιηθεί σταδιακά μέσω της ανατροπής των θεσμών και των κανόνων έως ότου δεν παραμείνει τίποτα άλλο παρά οι παγίδες και η εμφάνιση της δημοκρατίας.

 

Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι η ανεξαρτησία της δικαστικής εξουσίας. Είναι ένας βασικός δείκτης μιας λειτουργικής δημοκρατίας. Ωστόσο, ο Τραμπ έχει επανειλημμένα υποστηρίξει ότι θα χρησιμοποιήσει το Υπουργείο Δικαιοσύνης για να κυνηγήσει πολιτικούς αντιπάλους εάν επανεκλεγεί.

«Ανησυχώ εξαιρετικά για τις Ηνωμένες Πολιτείες, σχεδόν περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη χώρα», πρόσθεσε ο Κέλεμαν. «Το βασικό πρόβλημα είναι ότι για να λειτουργήσει μια δημοκρατία, χρειάζονται τουλάχιστον δύο κύρια κόμματα δεσμευμένα σε δημοκρατικούς κανόνες και διαδικασίες. Και δυστυχώς στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι δυνάμεις του Τραμπ, οι δυνάμεις MAGA, έχουν καταλάβει το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα».

 

Στην Ευρώπη, όπου εκατοντάδες εκατομμύρια θα ψηφίσουν στις πανευρωπαϊκές εκλογές του Ιουνίου, ο κίνδυνος μιας μαζικής μετάβασης στην απολυταρχία φαίνεται λιγότερο οξύς. Ωστόσο, ο Κέλεμαν προειδοποιεί ότι η ανοχή της Ευρώπης στους αυταρχικούς ηγέτες που βρίσκονται ανάμεσά της, δηλαδή στον ισχυρό ηγέτη της Ουγγαρίας Βίκτορ Όρμπαν, δημιουργεί ένα επικίνδυνο προηγούμενο, ενθαρρύνοντας και άλλους να ακολουθήσουν το δρόμο του.

Πράγματι, πολλές ευρωπαϊκές χώρες είναι ευάλωτες στο μοντέλο εξουσίας του Όρμπαν που ασκείται μέσω δικτύων διαπλοκής και ελέγχου των μέσων ενημέρωσης. Η Βουλγαρία είναι μια εύθραυστη δημοκρατία, όπου τα κόμματα λειτουργούν ως μεγάλα δίκτυα πατρωνίας, ιδιαίτερα γύρω από τις εκλογές, ενώ το οργανωμένο έγκλημα και η Ρωσία διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο.

 

Η Ελλάδα βρίσκεται επίσης όλο και περισσότερο στο προσκήνιο λόγω της κυβερνητικής πίεσης στους δημόσιους θεσμούς, με την κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη να κατηγορείται ότι υπονομεύει τις ρυθμιστικές αρχές που διερευνούν τις υποκλοπές πολιτικών και δημοσιογράφων από το κράτος.

Όλα αυτά έχουν σημασία για τη λειτουργία της ίδιας της ΕΕ, η οποία είχε πολύ περιορισμένη επιτυχία στην αστυνόμευση των χωρών μελών της λόγω των ελλείψεων στο κράτος δικαίου και της δημοκρατικής οπισθοδρόμησης, ενώ οι ίδιες αυτές χώρες έχουν το ελεύθερο να εμποδίσουν την ΕΕ. Ο Όρμπαν απεικονίζει τέλεια αυτή τη μεγάλη αδυναμία στην ΕΕ, καθώς ένας ηγέτης ευθυγραμμισμένος με το Κρεμλίνο μπορεί να εμποδίσει την πρόοδο σε σημαντικές αποφάσεις. Για παράδειγμα, απέτρεψε μια ζωτικής σημασίας οικονομική σανίδα σωτηρίας για την Ουκρανία τον Δεκέμβριο.

 

Ο Κέλεμαν υποστηρίζει ότι ήταν σοβαρό λάθος να συνεχίσει να υποθάλπει τον Ούγγρο ηγέτη συμφωνώντας τον Δεκέμβριο να δώσει στη Βουδαπέστη 10 δισεκατομμύρια ευρώ σε κονδύλια της ΕΕ που είχαν παγώσει λόγω ανησυχιών για το κράτος δικαίου.

«Υπάρχει ένα τεράστιο τίμημα για να εγκαταλείψετε την επιρροή σας», είπε, αναφερόμενος στην ικανότητα των Βρυξελλών να αναγκάσουν τον Ορμπάν να κάνει μεταρρυθμίσεις υπέρ της δημοκρατίας. «Ολόκληρος ο μηχανισμός αναστολής των κεφαλαίων τώρα δεν θα έχει πραγματικά το ίδιο αποτρεπτικό αποτέλεσμα. Άλλα καθεστώτα θα το λάβουν υπόψη».

 

Γενικότερα, η εμπιστοσύνη στη λειτουργία της ευρωπαϊκής δημοκρατίας μειώνεται σε αρκετές μεγάλες χώρες της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης της Γαλλίας και της Ιταλίας, σύμφωνα με έρευνα της IPSOS που δημοσιεύθηκε στα τέλη του περασμένου έτους.

Άνοδος του εκλεγμένου αυτοκράτορα

Όπως και ο Πούτιν και οι θαυμαστές του μεταξύ της ευρωπαϊκής ακροδεξιάς, οι οποίοι έχουν κοινό συμφέρον να υπονομεύσουν τη δημοκρατία στην ΕΕ, προσθέτει ο Κέλεμαν.

 

Ενόψει των ευρωεκλογών, στις οποίες θα συμμετάσχουν εκατοντάδες εκατομμύρια, τα ακροδεξιά κόμματα αυξάνονται στη Γαλλία, την Ολλανδία, τη Γερμανία και άλλες μεγάλες χώρες της ΕΕ. Ενώ αυτά τα κόμματα δεν θα εξασφαλίσουν την εξουσία, μπορούν να ασκήσουν ακόμη μεγαλύτερη επιρροή στις πολιτικές της ΕΕ εάν σημειώσουν υψηλά ποσοστά στις εκλογές της 6ης και 9ης Ιουνίου, αναγκάζοντας τις Βρυξέλλες να παραβλέψουν τα προβλήματα του κράτους δικαίου στις χώρες της ΕΕ και να κάνουν ένα βήμα πίσω από την υπεράσπιση των αξιών που στηρίζουν τη δημοκρατική κοινωνία.

«Αυτή θα μπορούσε να είναι η χρονιά που θα δούμε την κατάρρευση της τάξης που βασίζεται σε κανόνες», δήλωσε ο Αλμπέρτο Αλεμάνο, καθηγητής δικαίου της ΕΕ στη σχολή επιχειρήσεων HEC στη Γαλλία. «Είναι terra incognita».

 

Όποιο και αν είναι το αποτέλεσμα του παγκόσμιου «εκλογικού Superbowl» το 2024, είναι απίθανο εκείνοι που θα κάνουν τη μεγαλύτερη ζημιά στη δημοκρατία να παρουσιαστούν ως επίδοξοι δικτάτορες ή αυταρχικοί ηγέτες.

Αντίθετα, όσο πλησιάζουμε σε μια ολική έκλειψη, τόσο πιο θριαμβευτικές συζητήσεις για «δημοκρατία στην πράξη» θα ακούμε από τους λεγόμενους «εκλεγμένους αυταρχικούς» όπως ο Όρμπαν, οι οποίοι θα σπεύσουν να πάρουν τον έλεγχο των μέσων ενημέρωσης και να καταστείλουν τους αντιπάλους τους. Αυτό καθιστά το έργο της προστασίας της δημοκρατίας ακόμη πιο δύσκολο, προσθέτει ο Κέλεμαν.

 

«Η σημερινή γενιά εκλεγμένων αυταρχικών ηγετών προσπαθεί να ντυθεί με το μανδύα της δημοκρατίας», είπε. «Προκαλεί σύγχυση σε πολλούς ανθρώπους και γίνεται πρόκληση να καταγγείλουμε αυτά τα καθεστώτα για αυτό που πραγματικά είναι: εκλογικές απολυταρχίες ή συστήματα που κυριαρχούνται από ένα κόμμα».