Κριτικό Αφιέρωμα | Το θέατρο μνήμης – δύο παραδείγματα στις σκηνές της Αθήνας

Facebook Twitter Viber Messenger WhatsApp E-mail

Κώστας Β. Ζήσης

Αν το θέατρο αποτελεί την «μορφοποίηση» μιας συγκεκριμένης συγγραφικής μυθοπλασίας, βασισμένης στην αναπαράσταση χαρακτήρων, αντιλήψεων, σχέσεων και καταστάσεων, το θέατρο μνήμης με αφετηρία το θέατρο ντοκουμέντο καταπιάνεται με την ύστερη συλλογική πρόσληψη ιστορικών γεγονότων. Οι θεατρικοί κώδικες (αφήγηση, διάλογος, μουσική, τραγούδι, φώτα, σκηνικά, κοστούμια κλπ) μπαίνουν στην υπηρεσία αυτής της χρονικής μετατόπισης και της σκηνικής μεταγραφής. Αναπόφευκτα, ανοίγεται ένα πεδίο ελεύθερο σε προβληματισμούς και αναστοχασμούς πάνω στο ιστορικό γίγνεσθαι και μπαίνουν ζητήματα «ιστορικής αλήθειας» ή αντικειμενικότητας μιας και το ζητούμενο δεν είναι πλέον η ιστορική γνώση (αυτή προϋπάρχει και προσφέρει την πρώτη ύλη) αλλά η συνείδηση της ιστορικής μνήμης. Η μυθοπλασία, παραχωρεί τη θέση της στην έρευνα, η οποία επιβάλλεται του κειμένου με τις λογοτεχνικές εξάρσεις να υποχωρούν.

Παρόλα αυτά το θέατρο μνήμης όπως και το θέατρο ντοκουμέντο, σε καμία περίπτωση δεν εμμένουν αποκλειστικά και μόνο στην ιστορική θεματογραφία τους, μιας και σε αυτήν την περίπτωση θα μιλούσαμε μόνο για ιστορία και όχι για θέατρο. Ο κοινωνικός χαρακτήρας τους, οι ιδεολογικοπολιτικές συγκρούσεις , η επιρροή και η επίδραση της ιστορίας σε πρόσωπα και στο ίδιο το κοινωνικό σύνολο σε συνδυασμό με την τοποθέτηση των ιστορικών-προσώπων χαρακτήρων του στο μικροσκόπιο της έρευνας με διάθεση απολογισμού και επαναπροσδιορισμού των ενεργειών τους, δίνουν ένα υλικό ικανό να διεγείρει όλες τις αισθήσεις του κοινού και την συνάντησή του με μια ξεχωριστή θεατρική εμπειρία. Και βεβαίως εκείνο που κάνει ακόμη πιο ενδιαφέρον το θέατρο μνήμης, είναι το γεγονός πως εκ φύσεως είναι ένα είδος που εξελίσσεται, ανανεώνεται και επαναπροσδιορίζεται στον παρόντα χρόνο, μιας και η ανοιχτή επικοινωνία που προσφέρει επιτρέπει ακόμα και την διαδραστική παρέμβαση.

Δύο παραστάσεις παίζονται αυτήν την περίοδο στην θεατρική Αθήνα, όπου η ιστορική μνήμη περνάει μέσα από τα μονοπάτια της έρευνας: «Ματαρόα, που πας καραβάκι με τέτοιον καιρό» από την νεοσύστατη ομάδα RMS Mataroa, στην Κάμιρο, στην Κυψέλη και «Η εκπαίδευση εις τα του οίκου δια νεαράς κορασίδας» από την ομάδα 4FRONTAL στο Θέατρο του Νέου Κόσμου. Δύο παραστάσεις-πρότυπα αυτού του θεάτρου μνήμης, που προσφέρουν πέρα από γνώση και τέρψη, υλικό για σκέψη και προβληματισμό.

«Ματαρόα, που πας καραβάκι με τέτοιον καιρό», οι RMS Mataroa στην Κάμιρο

Ένα ταξίδι που λίγοι γνωρίζουν μιας και η επικρατούσα μεταπολεμική αστική ιδεολογία και εξουσία του νεολληνικού κράτους, φρόντισε επιμελώς να παραμείνει θαμμένο στο περιθώριο της ιστορίας, ελπίζοντας στην αποσιώπηση ενός ακόμη ιστορικού εγκλήματος που συντελούνταν από την εκδικητική πολιτική της: η αποπομπή, η λογοκρισία και ο αποκλεισμός σύσσωμης σχεδόν της ελληνικής διανόησης με την υποταγή της ή την εξορία, τα βασανιστήρια ακόμα και τον θάνατο, να είναι οι μόνες πλέον προοπτικές που είχε. Το 1945, με τη φροντίδα του ζεύγους Μιλιέξ, του Γαλλικού Ινστιούτου και του διευθυντή του Οκτάβιου Μερλιέ, 140 έλληνες διανοούμενοι της Αριστεράς κυρίως, καλλιτέχνες και επιστήμονες, επιβιβάζονται στο καράβι «Ματαρόα» σε ένα ταξίδι διαφυγής, επιβίωσης και καλλιτεχνικής και επιστημονικής καταφυγής, για το Παρίσι όπου με την μορφή υποτροφίας, τους παρέχεται άσυλο. Η λεγόμενη «Υποτροφιάδα» είναι πλέον ιστορικό γεγονός και ανάμεσα στα μέλη της θα συναντήσουμε ανθρώπους που μεγαλούργησαν όχι μόνο στην ελληνική αλλά και στην παγκόσμια Σκέψη, στις Επιστήμες και στα Γράμματα. Πολλοί από αυτούς επέστρεψαν κάποια στιγμή στην Ελλάδα, άλλοι ακολούθησαν για πάντα το δρόμο της Διασποράς.