Eretiki κριτική-Νύχτες Πρεμιέρας: Χαμένη Πατρίδα

Facebook Twitter Viber Messenger WhatsApp E-mail

Από τον Eretiko κριτικό Γιάννη Κρουσίνσκυ

Το έργο “Χαμένη Πατρίδα” του Βλάντιμιρ Πέρισιτς προβλήθηκε την Τρίτη 3/10 στον Κινηματογράφο “Δαναός.” Είναι από τις λίγες φορές, όπου το κοινό βουβάθηκε, μετά την παρακολούθηση της ταινίας.

Εφόσον δεν υπήρξε κάποια εμφανής δυσαρέσκεια, παρά μόνο πολλές συζητήσεις σε ήρεμους τόνους από τους θεατές, μπορούμε να συμπεράνουμε, πως η ιδιαίτερη οπτική γωνία αιφνιδίασε και προβλημάτισε δημιουργικά το κοινό. Η ταινία προβάλλεται ξανά απόψε στις 17:00 στο Σινεμά “Άστορ.”

Αξίζει να την παρακολουθήσετε, όποια ιδεολογική πεποίθηση και αν έχετε. Προφανώς, εάν δηλώνετε “σκληροπυρηνικοί αριστεροί” με μαγική κρυστάλλινη σφαίρα (βάσει της οποίας γνωρίζετε καλύτερα από έναν Σέρβο καλλιτέχνη, τι ακριβώς συνέβη στη Γιουγκοσλαβία του 1996), ε τότε το έργο αυτό “μάλλον” δεν είναι για εσάς…

Ανάλυση

Αντικειμενικά, ανεξαρτήτως από το τι κατάλαβε ή δεν κατανόησε το κοινό, η ασυνήθιστα επιλεγμένη, τολμηρή οπτική γωνία της σκηνοθεσίας και του σεναρίου αιφνιδιάζει δημιουργικά τον Σινεφίλ. Το έργο “Χαμένη Πατρίδα” αναμιγνύει επιτυχώς τη διαπροσωπική ματιά μαζί με την πιο πανοραμική, που έχει κοινωνικοπολιτικό αντίκτυπο. Όποιες πολιτικές υποκειμενικές απόψεις και να έχεις όμως, θα παρατηρήσεις αντικειμενικά ως θεατής, ότι η ταινία επιτυγχάνει να σε ταξιδεύει διαρκώς στην εφηβική παρόρμηση του κεντρικού χαρακτήρα Στέφαν, μα και στα κοινωνικοπολιτικά γεγονότα που απλώνονται ορμητικά μπροστά στα μάτια του. Τα χρώματα των πολιτικών παρατάξεων στους ήρωες αναμιγνύονται με το αντίθετο μοτίβο ιδεολογικής τους ανταπόκρισης. Ενώ οι άνθρωποι, ακόμη και αν έχουν δίκιο, διαχωρίζονται από νεαρή ηλικία με έντονο δογματισμό. Τελικά, αναδεικνύεται στο έργο γενικώς η αυθάδεια της εξουσίας, για την οποιαδήποτε πολιτική παράταξη…

Πλεονεκτήματα ταινίας

1) Η έμπνευση του σκηνοθέτη Πέρισιτς είναι κατά συντριπτικό ποσοστό αυτοβιογραφικής μορφής (με τη διαφορά, ότι εκείνος ήταν τότε 19 και όχι 15 ετών). Η μητέρα του ίδιου υπήρξε πολιτικό πρόσωπο και ενεργό μέλος στο καθεστώς του Μιλόσεβιτς. Οι τότε φοιτητικές εξεγέρσεις οδήγησαν τον ίδιο να επαναστατήσει ενάντια στις πεποιθήσεις της οικογένειάς του. Ο Πέρισιτς αποδίδει τη χρόνια βίαιη συμπεριφορά της αυταρχικής σερβικής νοοτροπίας, ως προς την πολιτική εξουσία και την υποταγή σε αυτήν, στην ορθόδοξη χριστιανική πατριαρχία, με απόλυτη εξάρτηση από την πατρική φιγούρα.

Το πλεονέκτημα εδώ είναι η τόλμη του καλλιτέχνη να εκφράσει κινηματογραφικά, κάτι που τον αφορούσε κάποτε τόσο άμεσα! Αλλά και η ζωντανή ματιά ανασκόπησής του, ώστε να μας μεταφέρει στην ταινία τον παλμό μέσα από τα εφηβικά μάτια ενός ήρωα, ο οποίος εδώ αντιθέτως δεν είχε χρόνο ή υποστήριξη φίλων, για να διαλέξει την ηθικά (και όχι πολιτικά) σωστή πλευρά. Δεν του δίνουν πραγματική ευκαιρία οι συμμαθητές του…Δεν είναι ειλικρινής μαζί του η μητέρα του. Η μυθοπλασία που χρησιμοποιεί ο Πέρισιτς παντρεύει ιδανικά το συμπαρασυρόμενο αδιέξοδο της ιδιωτικής με την κοινωνικοπολιτική (και τελικά γεωπολιτική) σφαίρα. Το γυρισμένο έργο με φιλμ 16mm βοηθά αυτή την ιδιαίτερη ματιά ανασκόπησης και μυθοπλασίας.

2) Η απουσία πατρικού προτύπου εξακολουθεί να τροφοδοτεί πατριαρχικές παθογένειες, υπό μητριαρχικές στρώσεις. Ο πατέρας του Στέφαν απλώς δεν υπάρχει στον ορίζοντα. Ο κεντρικός ήρωας Στέφαν έχει επηρεαστεί από τις κάποτε ένδοξες ιστορίες του αριστερού παππού του, με αποτέλεσμα να μην καταλαβαίνει, ότι αυτές είχαν και μαύρες σελίδες. Αλλά επιπλέον, πως η στρατηγική στην τωρινή πολιτική παράταξη της μητέρας του (Μαρκλένα), είναι εντελώς αλλιώτικη. Ο Στέφαν έχει χειραγωγηθεί από τη μητέρα του, ακόμη και με μητριαρχικό υποδόριο τρόπο.

Η Μαρκλένα του διαβάζει λογοτεχνικό απόσπασμα για τη φωνή της γοργόνας που αναγκαστικά χάθηκε, επειδή εκείνη διάλεξε τελικά πόδια, καθότι γνώριζε, ότι ζώντας στον πατριαρχικό κόσμο ως πραγματική γυναίκα, δεν θα αποκτούσε ποτέ φωνή. Όμως στην πραγματικότητα, η μητέρα του Στέφαν στερεί τις δημοκρατικές φωνές και τα βήματα προόδου αντρών και γυναικών, με τη δική της ασφυκτική πολιτική παράταξη. Η Μαρκλένα ακολουθεί πιστά μια πατριαρχική αντίληψη ως εκπρόσωπος Τύπου στο καθεστώς του Μιλόσεβιτς. Με την οποία έχει βυθίσει στο σκοτάδι τα πολιτικά γεγονότα, διαμέσου νοθείας των εκλογικών αποτελεσμάτων. Αλλά έχει παράλληλα ναρκώσει ιδεολογικά το γιο της με μητριαρχικό δηλητήριο, ενός συνδρόμου προκαθορισμένης υπερπροστατευτικής φωλιάς. Προκαλώντας στον Στέφαν ιδεολογική νάρκωση, υπό ένα κουκούλωμα ντροπής και ιδιοσυγκρασιακής αποδιοργάνωσης.

3) Το σενάριο της ταινίας μαζί με το μοντάζ κάνουν τη μεγαλύτερη ανατροπή σε δύο σημεία. Πρώτον, όταν ο Στέφαν υπερασπίζεται τη μητέρα του, μόλις την έβρισε ένας ταξιτζής για τις πολιτικές της ανακοινωθείσες αποφάσεις (που άκουσαν όλοι μαζί στο ραδιόφωνο του ταξί). Εκεί το ζούμε ως θεατές, με την εικόνα. Δεύτερον, μόλις η Μαρκλένα υπενθυμίζει στον Στέφαν, ότι εκείνος την είχε υπερασπιστεί σθεναρά ενάντια σε έναν οργισμένο αγρότη. Εκεί το ακούμε ως εξιστόρηση. Βάσει αυτών των δύο σημείων, η ανατροπή σεναρίου και μοντάζ αποκαλύπτει συνολικά στο θεατή, πως μολονότι επικαλείται σοσιαλιστική πεποίθηση η δράση της μητέρας του Στέφαν, απεναντίας στρέφεται εναντίον των ίδιων των εργαζομένων. Και μάλιστα, μεταφέρει τη στρεψοδικία της στην επόμενη γενιά. Μπλέκεται η διαπροσωπική αγάπη για τη μητέρα, με την ανεπιτήδεια ιδεολογική ταύτιση. Όπως η αγάπη για μια πατρίδα, με την κομματοποιημένη παρείσφρηση. Αποτέλεσμα; Χαμένη Πατρίδα…

4) Η σκηνοθεσία αποτυπώνει πολλές φορές τα χρώματα της σημαίας της τότε Γιουγκοσλαβίας με το μπλε και το κόκκινο να συνιστούν τις μεγαλύτερες αντιφάσεις. Αυτή είναι βεβαίως μόνο η επιφάνεια. Η σκηνοθεσία εστιάζει στις ισχυροποιημένες κομματικές παρατάξεις, κατά την περίοδο των εκλογών. Το κόμμα “Μαζί” συνιστά τους δυτικοποιημένους (μπλε χρώμα), ενώ η παράταξη των κόκκινων (ανάλογο χρώμα) αφορά το επιτελείο του Μιλόσεβιτς. Ο σκούφος του Στέφαν είναι μπλε, ενώ υποτίθεται, ότι ο ίδιος ανήκει στην παράταξη των κόκκινων. Το μοντάζ αποδεικνύεται δυναμικό και αναδεικνύει τη δυναμική των περσόνων. Ο καθηγητής του Στέφαν εκφράζει ένα αχνό αντρικό πρότυπο, που είπε την πιο έγκυρη κουβέντα για την επαναστατικότητα, η οποία καταλήγει να φερθεί όπως ακριβώς και η εξουσία…

5) Το σκοτάδι θα απασχολήσει πραγματικά τη σκηνοθεσία. Η καλύτερη στιγμή είναι το σβήσιμο από το φως του δωματίου στη μία πλευρά της οθόνης, ενώ στην άλλη (σταθερά φωτεινή) βρίσκεται η μητέρα του Στέφαν. Ο Στέφαν, αν και ζει στο ίδιο σπίτι, δεν γνωρίζει τι συμβαίνει στις συνομιλίες των κρίσιμων τηλεφωνημάτων της μητέρας του. Και όμως, ακούει κάποια στιγμή μια φρικτή πληροφορία. Η πληροφορία αυτή αναδεικνύει την ύπαρξη παρακράτους. Άραγε, μόνο σε εκείνο το καθεστώς; Μάλλον εδώ οι πολίτες του κόσμου δικαιώνονται…

Μειονεκτήματα ταινίας

1) Αν και η σεναριακή επιλογή της διάδοχης μετάθεσης ευθυνών από τους μυθοπλαστικούς χαρακτήρες πολιτικών πόστων (παππούς του Στέφαν, μητέρα του Στέφαν) έως και τα πραγματικά πολιτικά πρόσωπα (Τίτο, Μιλόσεβιτς) λειτουργεί για την κινηματογραφική αφήγηση, ωστόσο η πραγματική αλυσιδωτή ιστορία των πολιτικών γεγονότων είναι τεράστια και σύνθετη. Κυρίως για τον Τίτο. Για τον Μιλόσεβιτς είναι πολύ πιο ξεκάθαρα τα πράγματα. Η ταινία “Χαμένη Πατρίδα” δεν βοηθά το θεατή να εντρυφήσει στην αλήθεια του σκηνοθέτη. Τον πείθει μεν, αλλά αυτό δεν είναι αρκετό. Και όταν χρειάζεται να διαβάσεις ως Σινεφίλ πάρα πολλές πληροφορίες εκτός ταινίας, τότε μάλλον κάτι απαραίτητο λείπει στο περιεχόμενο του κινηματογραφικού έργου ενός καλλιτέχνη…

2) Ορισμένοι Γιουγκοσλαβικοί Πόλεμοι, που προηγήθηκαν της υπόθεσης του έργου, έχουν παίξει μείζονα ρόλο στις μετέπειτα εξελίξεις (σύμπαν ταινίας στο 1996). Έτσι, κανονικά θα έπρεπε να αφιερωθεί περισσότερος χρόνος αντίστοιχης επεξήγησης στο κοινό. Όχι μόνο μια σύντομη αναφορά για τα ανάλογα γεγονότα στη Βοσνία.

3) Όπως και να έχει πολιτικά, το επεμβατικό ΝΑΤΟ ουσιαστικά έκανε πολύ κακό και κανένα καλό στη Γιουγκοσλαβία. Επίσης, οι διαφορές Σέρβων και Αλβανών που οδήγησαν στον πόλεμο του Κοσσυφοπεδίου, δεν έχουν να κάνουν μόνο με ξεκάθαρες πολιτικές παρατάξεις, αλλά με χρόνια άλυτες σερβικές και αλβανικές αντιπαραθέσεις, με αφορμή την επιθυμητή γεωπολιτική περιοχή. Δεν μπορεί δηλαδή στην ταινία, επειδή κάποιοι Αλβανοί φοιτητές έστειλαν ειρηνικό αλληλέγγυο μήνυμα σε ανάλογη σερβική φοιτητική παράταξη να θεωρήσουμε, ότι αυτή η ενέργεια θα διέσωζε το μίσος ολόκληρων δεκαετιών. Αν και εντυπωσιακά αποκαλυπτική, παραείναι ρομαντική αυτή η ματιά…

4) Εάν η ανακοίνωση της κοπέλας του Στέφαν, για τα ιδιαίτερα διορατικά όνειρά της, ήθελε να εκφράσει ένα δυναμικό καλλιτεχνικό μήνυμα πολιτικής διαμαρτυρίας, δεν τα κατάφερε…Η συνείδηση του θεατή μάλλον κοιμήθηκε πιο πολύ, παρά αφυπνίστηκε σε τούτη την καλλιτεχνική έκφραση…Χρειαζόταν κάτι πιο δυναμικό…