Κώστας Γαβράς: Για την ταινία μου θα υπάρχουν άγριες αντιφάσεις

Facebook Twitter Viber Messenger WhatsApp E-mail

Στις 27/9/2019 πραγματοποιήθηκε η press conference της ταινίας του Κώστα Γαβρά “Ενήλικοι στην αίθουσα” με την ευγενική φιλοξενία του Γαλλικού Ινστιτούτου της Ελλάδας, στο καλλιτεχνικό τμήμα Auditorium. Το πάνελ αποτελείτο από το σκηνοθέτη Κώστα Γαβρά, τη σύζυγο και παραγωγό του, Μισέλ Ρέι Γαβρά, τους δύο πρωταγωνιστές Χρήστο Λούλη και Αλέξανδρο Μπουρδούμη, το συγγραφέα του βιβλίου “Ενήλικοι στην αίθουσα” Γιάνη Βαρουφάκη και τον καλλιτεχνικό διευθυντή του 25ου Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Αθήνας “Νύχτες Πρεμιέρας,” Λουκά Κατσίκα.

Την ενδιαφέρουσα συζήτηση συντόνισε ο  Λουκάς Κατσίκας, απευθύνοντας ερωτήσεις με τη μορφή ανοικτού διαλόγου στους συντελεστές της ταινίας. Και έπειτα δίνοντας το λόγο σε κριτικούς κινηματογράφου και δημοσιογράφους, ώστε να αποκτήσουμε μια ακόμα πιο άμεση επικοινωνία με τις απόψεις των ίδιων των καλλιτεχνών. 

Όλοι οι συντελεστές του έργου “Ενήλικοι στην αίθουσα” και ο δημιουργός του ομότιτλου βιβλίου απάντησαν ελεύθερα, πρόθυμα, ανθρώπινα, με χιούμορ, αλλά και εμπεριστατωμένα σε κάθε ερώτηση.  

Ο Κώστας Γαβράς ξεκίνησε ως εξής:

“Η Τέχνη δεν είναι καριέρα. Είναι Πάθος! Οι βασικές μου σπουδές ήταν στη Γαλλία. Δραπέτευσα από την Ελλάδα. Με δέχτηκαν στη Γαλλία, όπως ένα κράτος τα παιδιά του. Κάθε ταινία μου είναι ένα πάθος! Αντιδρώ με αυτή. 

(Συνεχίζοντας χιουμοριστικά και σοβαρά επεσήμανε) Δεν μπορώ να αποφύγω την καλλιτεχνική επίδραση της γυναίκας μου.”

– Ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Φεστιβάλ, εν συνεχεία ρώτησε όλους τους συντελεστές, σχετικά με το σύντομο, χρονικό διάστημα, που αφορά την απόσταση της ταινίας από τα πραγματικά, πολιτικά γεγονότα.

Κώστας Γαβράς: “Βλέπουμε καλύτερα, όταν είμαστε κινηματογραφικά κοντά στα γεγονότα. Ίσως το κοινό να έχει μάθει διαφορετικά. Όμως ίσως όταν είμαστε πιο κοντά στα γεγονότα, δίνεται μια τεράστια ευθύνη. Είμαι έτοιμος! Το βιβλίο ήταν μάρτυρας στα γεγονότα. Η βρετανική εφημερίδα “Guardian” το αναγνωρίζει. Στο Eurogroup έγιναν αυτά στα αλήθεια.”

Χρήστος Λούλης: “Συνηθίζεται να περνούν 50-60 χρόνια, αλλά από κοντά είναι καλύτερα…Να γίνεται σύντομα μια ταινία, ώστε να πάρεις απόσταση. Να πάρουμε όλοι απόσταση από τα γεγονότα και τον εαυτό μας. Ως Έλληνες είμαστε θερμοκέφαλοι. Και θυμόμαστε όλοι, πώς μαλώσαμε τότε και με ποιους φίλους μας” (αναφερόμενος στο δημοψήφισμα του 2015).

Αλέξανδρος Μπουρδούμης: “Θα πρέπει να μας προβληματίσει το γεγονός, εμάς τους νεότερους (εννοώντας τους Έλληνες πολίτες), ότι ο Κώστας Γαβράς είναι τέλος πάντων ένας άνθρωπος 86 ετών και ένιωσε την επείγουσα ανάγκη  να κληθεί, ώστε να εκφραστεί καλλιτεχνικά μέσα από αυτή την ταινία, για την Ελλάδα.”

– Ο Γιάνης Βαρουφάκης μίλησε έπειτα ως συγγραφέας τονίζοντας:

“Ερχόμενος εδώ άφησα απέξω την πολιτική και κομματική μου ιδιότητα. Ήρθα με τη συγγραφική ιδιότητα. Η σχέση μου με τον Κώστα Γαβρά ήταν άκρως διαλεκτική. Όταν γνωριστήκαμε από κοντά συζητούσαμε τρία μερόνυχτα. Για έναν συγγραφέα έχει μεγάλη σημασία να είναι νωπές οι μνήμες. Βεβαίως είναι υπεύθυνος ο καθένας για το δικό του σενάριο (εννοώντας για βιβλίο και ταινία αντίστοιχα). Ένιωσα την ευθύνη στο χαρτί. Ήθελα πιστή αναπαραγωγή. Το πιο δύσκολο ήταν να μπω στη θέση του πολιτικού αντιπάλου. Και να είμαι, όσο πιο δίκαιος μπορώ να είμαι. Τα τότε γεγονότα θύμιζαν τραγωδία του Shakespeare. Τα πολιτικά πρόσωπα του Eurogroup, δίχως να το καταλαβαίνουν, συντηρούσαν μια τραγωδία.”

– Ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Φεστιβάλ έπειτα ρώτησε, πώς μπορεί όμως το κοινό, παρακολουθώντας την ταινία να αποκτήσει σχέση εμπιστοσύνης, βάσει κεκλεισμένων θυρών. 

Γιάνης Βαρουφάκης: “Είναι δικαίωμα κάθε καλλιτέχνη να βιώνει τα γεγονότα από τη δική του σκοπιά. Πιστεύω, ότι το έργο θα συγκινήσει Έλληνες και Ευρωπαίους.”

Χρήστος Λούλης: “Είναι μια παράλογη απόφαση γενικώς στη ζωή να εμπιστευτείς κάποιον. Όμως όταν συμβεί, γίνεται στις πρώτες στιγμές. Αμέσως! Η ταινία απευθύνεται σε όσους επιθυμούν να αντιληφθούν κάτι βαθύτερο…Να έχουν περιέργεια και να αναρωτηθούν, για κάτι που να υπερβαίνει -για να το πω έτσι- “τα φτιαγμένα” τους κεφάλια.”

Κώστας Γαβράς: “Γενικώς στην παράδοσή μας, το θέαμα έχει τη δυνατότητα μέσα σε δύο ώρες να συνετίσει.  Στο “Missing” ας πούμε, το φιλμ είναι πάντα εκεί. Το πρόβλημα είναι να καταφέρει γενικώς κάποιος δημιουργός να μην χαλάσει την ηθική των καταστάσεων. Με ενδιέφερε αυτό το φιλμ (μιλώντας για το “Ενήλικοι στην αίθουσα”) πολύ γρήγορα. Όχι από επαγγελματικό ενδιαφέρον, αλλά από αγάπη!”

– Ξεκινώντας τις ερωτήσεις, χάριν των χρονικών περιθωρίων, έκανα μία ερώτηση στο σκηνοθέτη/δημιουργό,  Κώστα Γαβρά και άλλη μία στον κυρίαρχο πρωταγωνιστή,  Χρήστο Λούλη. 

 

– Γ.Κ.: Ερώτηση 1η (*α1): Κύριε Γαβρά, παρακολουθήσαμε μια οργανωμένη, κινηματογραφική δομή κυρίως μέσα από την προβληματισμένη οπτική και τις ενδόμυχες σκέψεις του πρωταγωνιστή Γιάνη. Χρησιμοποιήθηκε στην ταινία η φωνητική αφήγηση εκείνου σε διαφορετικό, χρονικό διάστημα των γεγονότων, με αποδέκτες τους Έλληνες και μη θεατές. Φέρει αποκαλυπτικό ή απολογητικό ύφος προς το κοινό η πρόθεση του κεντρικού ήρωα, έχοντας τη συγκεκριμένη χροιά; 

Κώστας Γαβράς: “Για εμένα δεν υπάρχουν ήρωες. Υπάρχουνε άνθρωποι, που σε μια στιγμή στη ζωή τους παίζουν ένα ρόλο. Σημαντικό ή ασήμαντο. Δεν υπάρχουνε ήρωες…Γιατί ήρωες υπήρχανε στην αρχαιότητα, σήμερα οποιοσδήποτε μπορεί να γίνει ήρωας. Η έννοια έχει χαθεί τελείως. Τι συμβαίνει σε αυτή την ιστορία…Εγώ δεν λέω -σχεδόν ποτέ- τα ονόματα. Εμένα με ενδιαφέρει μέσα στο φιλμ σε τι ανήκει ο καθένας. Είναι ο Πρωθυπουργός, είναι ο Υπουργός, ο Πρόεδρος κ.τ.λ. Γιατί ενδιαφέρομαι μόνον για αυτό, το οποίο είπαν εκείνη τη στιγμή, τι έγινε εκείνη τη στιγμή, που διηγείται η ταινία. Δεν ξέρουμε τίποτα για τη ζωή τους και δεν με ενδιαφέρει η προσωπική τους ζωή. Αρχίζοντας από το Βαρουφάκη ή και τον άλλον. Με ενδιαφέρει τι έγινε εκείνη τη στιγμή και ποια ήταν εκείνη τη στιγμή η απήχηση στον ελληνικό λαό, για αυτά που έκαναν ή έλεγαν οι δυό τους. Ή πιο βαριά, στον Ευρωπαϊκό λαό. Αυτό με ενδιέφερε για την ταινία και έμεινα, περιόρισα την ταινία μου σε αυτήν την ιδέα. Για αυτό, μπορούσα να μιλήσω προσωπικά…”

– Γ.Κ.: Ερώτηση 2η (*α2): Κύριε Λούλη, ως ερμηνευτής της κυρίαρχης, πρωταγωνιστικής περσόνας προσεγγίσατε το χαρακτήρα με εναλλαγές εκφράσεων στα κατάλληλα σημεία (με θυμό και ψυχραιμία αντίστοιχα), αλλά χρησιμοποιήσατε παράλληλα και τη διαφορετική τεχνική της υποκριτικής, εσωτερικής ενσάρκωσης. Φερειπείν, η αυτοπεποίθηση, η εύκολη απόδοση του χιούμορ και η ρητορική άνεση είναι κάποια αντικειμενικά στοιχεία του αληθινού προσώπου, είτε συμφωνεί πολιτικοοικονομικά μαζί του κάποιος είτε όχι. Μελετήσατε τον αληθινό χαρακτήρα εξ’ ολοκλήρου ή αναπτύξατε και ατομικά την κεντρική ιδέα της ιδιοσυγκρασίας του; 

(σημείωση: Επειδή έκανα εγώ την ερώτηση, έρχομαι στην αμήχανη θέση να μεταδώσω μια ωραία, αλλά σουρεαλιστική σκηνή: Δεν είμαι σίγουρος, εάν έγινε ταυτόχρονα, αλλά οι Χρήστος Λούλης και Γιάνης Βαρουφάκης είπαν τη λέξη Ουάου! Και το θέμα είναι, πως αυτή η λέξη -ή επιφώνημα εν πάση περιπτώσει- αποτελεί και ατάκα της ταινίας)

 

Χρήστος Λούλης: “Πρώτη φορά ακούω, ότι μπορώ να κάνω τόσα πολλά πράγματα…Τόσο περίπλοκα. (Ενθυμούμενος, ότι είναι μία από τις ατάκες της ταινίας, συνέχισε…) Ουάου, ναι! Δεν έκανα έκανα καμία ιδιαίτερη προσπάθεια να μελετήσω το Γιάνη, ούτε και είμαι αυτής της σχολής, που λέει, ότι πρέπει, αυτόν που παίζεις να τον αντιγράψεις τελείως και να το κάνεις το ίδιο, το ίδιο, το ίδιο…Δεν με ενδιαφέρει αυτό, γιατί είναι σαν να μην έχει ζωή μέσα του. Δεν μπορώ να σας πω, δεν ξέρω, τι έκανα και δεν έκανα…Αυτό που μπορώ να πω, είναι ότι τον Γιάνη τον παρακολουθώ κοντά δέκα χρόνια σαν ένας απλός πολίτης, που διαβάζει, αυτά τα οποία εκείνος γράφει και παρακολουθεί αυτά που λέει και με ενδιέφεραν κυρίως οι στιγμές…Έχοντας μια ας πούμε, αίσθηση, για την αύρα του ίδιου, όχι για το που πάνε τα χέρια του και πως πάει η φωνή του και που πάει το κεφάλι του και όλα αυτά, δεν με ενδιαφέρουν. Ούτε καν ξέρω. Με ενδιέφεραν οι στιγμές! Που είναι γραμμένες στο σενάριο…”

– Ρωτήθηκε έπειτα από τον καλλιτεχνικό διευθυντή του Φεστιβάλ “Νύχτες πρεμιέρας” ο  Αλέξανδρος Μπουρδούμης, αν είχε γνωρίσει από κοντά τον Αλέξη Τσίπρα.

Αλέξανδρος Μπουρδούμης: “Δεν τον συνάντησα ποτέ τον κύριο Τσίπρα. Ήταν και μια συμβουλή του Κώστα, ότι δεν χρειάζεται…(ο σκηνοθέτης είχε πει στους ηθοποιούς) Τους ξέρετε όλους αυτούς πάρα πολύ καλά. Τους έχετε δει, τους έχετε ζήσει, είναι κοντά σας, είναι δίπλα σας…Το μόνο που ήθελα να πω σε σχέση με αυτό το κομμάτι, είναι ότι -όπως και ο Χρήστος- μέσα σε αυτό το στενό πλαίσιο της ταινίας, σε ένα σενάριο…Σε ανθρώπους που τους ξέρουμε όντως πάρα πολύ καλά, τους έχουμε ζήσει, τους έχουμε δει εκατομμύρια φορές σε μικρές ή μεγάλες οθόνες, είχαμε μια πολύ μεγάλη ελευθερία -τη νιώσαμε αυτή στο γύρισμα- στο να συμμετέχουμε, να γίνουμε συμμέτοχοι της ταινίας. Και όχι απλά, εκτελεστικά όργανα. Και αυτό είναι από τις σπάνιες φορές…Δεν ξέρω, είναι κάτι, που κάνει ο κύριος Γαβράς, έχει τον δικό του τρόπο. 

Ένιωσα πολύ καλά, παίζοντας με το Χρήστο! Δεν είχαμε ξαναπαίξει ποτέ μαζί. Αλλά έχουμε μια “συγγένεια.” Έχουμε τελειώσει την ίδια δραματική σχολή, το Θέατρο Τέχνης, με ένα χρόνο διαφορά. Και νομίζω, ότι βρεθήκαμε όπως οι φαντάροι στο στρατό, που μετά από χρόνια μπορεί πάλι να βρεθούν και να πιάσουν ακριβώς την ίδια κουβέντα, την οποία έκαναν τότε. Με έναν τρόπο μας συνδέει κάτι πολύ γλυκό και τρυφερό από εκείνα τα χρόνια.

(Συμπληρώνοντας σε άνετο, χιουμοριστικό πλαίσιο είπε) Και όσον αφορά τον κύριο Βαρουφάκη, νομίζω, ότι μάλλον συμπάθησε λίγο τον Τσίπρα (εννοώντας το χαρακτήρα της ταινίας) -μετά από πολύ καιρό- σε αυτή την ταινία. Δεν ξέρω… Λιγάκι.” 

– Δημοσιογράφος/κριτικός κινηματογράφου κατόπιν έκανε ερώτηση στον Κώστα Γαβρά, περί του ακριβούς κινηματογραφικού στυλ της ταινίας. 

Κώστας Γαβράς: “Η ταινία δεν είναι ντοκιμαντέρ. Είναι ένα θέαμα. Κάνουμε θεάματα. Δεν κάνουμε λόγους ακαδημαϊκούς ή πολιτικούς. Θέλουμε οι θεατές να νιώθουν αισθήματα. Όπως εγώ όταν πάω να δω κάποια ταινία, θέλω να νιώθω αισθήματα: Να αγαπήσω, να μην αγαπήσω, να γελάσω, να κλάψω…Αυτά τα καλά, ανθρώπινα αισθήματα, τα οποία όλοι νιώθουμε είτε στη ζωή είτε βλέποντας ένα φιλμ. Ή δεν νιώθουμε και αδιαφορούμε τελείως. 

Τώρα για το στυλ…Το στυλ, δεν ξέρω…Επιβάλλεται από την ταινία, την ιστορία την ίδια. Κάθε φορά, όταν αρχίζει καθένας να γράφει την ιστορία {έχω γράψει όλα τα σενάρια, για τις ταινίες που έχω κάνει} επιβάλει, μέσω των χαρακτήρων, των καταστάσεων, ένα στυλ. Αυτή η ταινία επέβαλλε, το στυλ που είδατε. Το οποίο, δεν ξέρω ποιο είναι αυτό το στυλ! Πήρα μερικές ελευθερίες, για να δείξω τον ελληνικό λαό με τον τρόπο μου. Πήρα την ελευθερία να δείξω το τέλος της ταινίας…Τη λήξη αυτής της κατάστασης, που έγινε επί ολόκληρη νύχτα κάπου…Ήταν αδύνατον να την πει κανένας, να την διηγηθεί. 

Βρήκα έναν άλλο τρόπο να την διηγηθώ. Δεν ξέρω, πως προέκυψε αυτός ο στόχος. Δεν τον έχω υπολογίσει καθόλου. Δεν έψαξα, ήρθε έτσι! Και μπορώ να πω, έτσι έγινε για όλες τις ταινίες. Για τη συγκεκριμένη, κατάλαβα τη δεύτερη μέρα των γυρισμάτων, ότι ήταν αδύνατον να την κάνω με τα συνηθισμένα μέσα, που έχουμε στον κινηματογράφο: Το travelling (ή tracking), το dolly…Και είπα στον συνεργάτη μου, Κώστα, ότι τα ξεχνάμε όλα αυτά. Τα ξεχνάμε όλα αυτά, παίρνουμε κάμερα στο χέρι (steadicam) και κάνουμε όλο το φιλμ. Και αυτή η απόφαση προσδιόρισε το στυλ. Είναι αδύνατον να το προετοιμάσει, να το προσδιορίσει από πριν κάποιος! Έρχεται σιγά σιγά. Όπως το γράψιμο, ύστερα το γύρισμα και ύστερα το μοντάζ. Έτσι συμβαίνει και με τη μουσική του φιλμ. Σαν χαρακτήρας λειτουργεί, παίζοντας με τους άλλους.”

– Ο Κώστας Γαβράς επεσήμανε σε όλους μας, ότι θεωρεί γενικώς, πως το πιο μεγάλο ενδιαφέρον σε μια ταινία βρίσκεται στις συγκρούσεις. Ανθρώπων, ιδεών… 

Κώστας Γαβράς: “Εκεί είναι το suspense. Δηλαδή στη δραματική τάση. Είναι πολλή καλύτερη η δραματική τάση, συγκριτικά με ανθρώπους, οι οποίοι έχουν πολυβόλα ή ρίχνουν αυτοκίνητα το ένα πάνω στο άλλο. Στο “Ενήλικοι στην αίθουσα” είναι η ιστορία η ίδια, που φέρει το suspense.”

– Ο σκηνοθέτης έκλεισε τη συνέντευξη, λέγοντας: 

“Αν γίνει συζήτηση χάρη σε αυτό το φιλμ, με ενδιαφέρει. Είμαι έτοιμος να απαντήσω. Θα υπάρχουν αντιφάσεις και άγριες αντιφάσεις, είμαι σίγουρος. Είμαι έτοιμος να συζητήσω, με αυτούς οι οποίοι θέλουν να συζητήσουν, για να σας πω τη δικιά μου ιδέα. Ίσως, με το φιλμ που είχαν στο μυαλό τους κάποιοι θεατές και το δικό μου φιλμ, να μπορεί να γίνει μια τέτοια συζήτηση. Είναι το καλύτερο, το οποίο μπορεί να συμβεί σε ένα φιλμ.”   

Ο Eretikos κριτικός Γιάννης Κρουσίνσκυ