Ο κόσμος μετά τον κορονοϊό-Ιστορικές ανατροπές που έρχονται

Facebook Twitter Viber Messenger WhatsApp E-mail

Του Θανάση Λυρτσογιάννη

Ο κόσμος αλλάζει. Ο κορονοϊός διαμορφώνει ένα πλανήτη διαφορετικό.
Πόσο και πώς κανείς ακόμα δεν γνωρίζει. Υποθέσεις, εικασίες και
θεωρίες πολλές από σοβαρούς επιστήμονες, φιλοσόφους, αλλά και
τσαρλατάνους και προπαντός συνωμοσιολόγους. Εξάλλου, η συνωμοσιολογία
ανθεί σε περιόδους μεγάλης αβεβαιότητας. Κρίσιμο σημείο για τις το
μέγεθος και την ποιότητα των αλλαγών το πώς θα αντιδράσουν οι ηγεσίες
στις συνέπειες της πανδημίας και της οικονομικής κρίσης.

Πάντως, ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο έχει αρχίσει να γράφεται. Το τι θα
περιλαμβάνει η τάμπουλα ράζα μένει να το δούμε. Εξάλλου, όλοι
συμφωνούν πως δεν θα το γράψουν μόνο οι ταγοί (πολιτικοί, πνευματικοί,
επιστημονικοί), αλλά και οι πολίτες. Ο ρόλος των πολιτών μάλλον θα
είναι πιο ισχυρός από ποτέ στην ιστορία.

Οι αλλαγές ξεκινούν από το κοινωνικό και οικονομικό σύστημα με το
γνωστό μας Πολ Μέισον να μιλά για μετακαπιταλιστικό κόσμο,
στηριζόμενος στο ιστορικό προηγούμενο της πανώλης που οδήγησε στην
απαρχή του τέλους της φεουδαρχίας και της ανάδυσης του καπιταλισμού.
Τον καθηγητή Τζον Κίγκερ που κάνει λόγο για ένα μετααμερικανικό κόσμο,
λόγο της υποχώρησης της ισχύος και της επιρροής των ΗΠΑ και της
επίθεσης γοητείας της Κίνας μέσω της βοήθειας σε υγειονομικό υλικό σε
άλλες χώρες. Ενδειξη της σφοδρής αντιπαράθεσης ΗΠΑ-Κίνας οι τελευταίες
κατηγορίες Τραμπ και Πομπέο ότι ο κορονοϊός ξεπήδησε από εργαστήριο
της Γουχάν.

Ο ίδιος βλέπει υποχώρηση στη διεθνή σκηνή και για δυνάμεις που
χρησιμοποιούν την ήπια ισχύ (όπως η Γαλλία και η Βρετανία) λόγω του
πλήγματος που έχουν δεχθεί από τον κορονοϊό, πλήγμα που καταρράκωσε τη
δύναμη του παραδείγματος.

Μεγάλος είναι ο προβληματισμός και για τις αρχές και τις αξίες της
δημοκρατίας δυτικού τύπου. Αν για παράδειγμα οι ελευθερίες και τα
δημοκρατικά και ανθρώπινα δικαιώματα θα υποχωρήσουν, θα συρρικνωθούν
και θα δώσουν θέση στην ασφάλεια, που σημαίνει ότι θα ενισχυθεί η
εξουσία των ηγετών να εφαρμόζουν μέτρα που ως τώρα δεν νοούνταν στις
δυτικές κοινωνίες. Παράδειγμα ο Ορμπαν στην Ουγγαρία που έβαλε στο
γύψο πολλές ελευθερίες και δημοκρατικά δικαιώματα, προκαλώντας ευτυχώς
την αντίδραση ακόμα και της Κομισιόν.

Τεράστιες αλλαγές θα υποστεί και η Ευρώπη. Οι αποφάσεις των ηγετών ως
τώρα είναι κατώτερες των περιστάσεων εξαιτίας της γερμανικής
κυριαρχίας, εθνικισμού, αλαζονείας και φόβου του AfD. Ηδη οι
αντιδράσεις προκάλεσαν την πρώτη χαλαρή ομαδοποίηση των “11” για το
ευρωομόλογο. Η αλληλεγγύη μεταξύ των χωρών, που είχε δεχτεί χτύπημα
στα χρόνια των μνημονίων στην Ελλάδα, δέχεται τώρα διευρυμένο πλήγμα.
Αν δε, ναυαγήσει και το ειδικό ταμείο που προτείνει η Γαλλία, τότε η
κύρια συγκολλητική ουσία της Ευρωπαϊκής Ενωσης, η αλληλεγγύη, θα
εξατμιστεί με συνέπειες που μπορούν να οδηγήσουν σε σχίσμα και
ενδεχομένως και σε γκρέμισμα της ευρωζώνης και του ευρώ σε πρώτη φάση.

Από την πλευρά του ο πρώην υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ υποστηρίζει για
την αναγκαιότητα ενός παγκόσμιου συλλογικού οράματος.

«Τα έθνη έχουν συνοχή και ανθούν με την πεποίθηση ότι οι θεσμοί τους
μπορούν να προβλέψουν μια καταστροφή, να συγκρατήσουν το αντίκτυπο και
να αποκαταστήσουν την σταθερότητα. Όταν τελειώσει η πανδημία της
Covid-19, οι θεσμοί πολλών κρατών θα θεωρηθούν αποτυχημένοι. Το αν
αυτή η θέση είναι αντικειμενική δεν έχει σημασία. Η πραγματικότητα
είναι ότι ο κόσμος δεν θα είναι ποτέ πια ο ίδιος μετά τον κορονοϊό. Με
το να διαφωνούμε τώρα για το παρελθόν απλά γίνεται δυσκολότερο να
κάνουμε αυτό που πρέπει», τονίζει ο Χένρι Κίσινγκερ και φαντάζομαι πως
ελάχιστοι θα διαφωνήσουν με τη διαπίστωση.

Και προσθέτει ότι η προσπάθεια διαχείρισης της κρίσης, όσο τεράστια
και απαραίτητη είναι, δεν πρέπει να παραγκωνίσει το άμεσο καθήκον να
λανσαριστεί μια παράλληλη διαδικασία για τη μετάβαση στην
μετά-κορονοϊό τάξη πραγμάτων. Οι ηγέτες αντιμετωπίζουν την κρίση κατά
βάση σε εθνικό επίπεδο, οι διαβρωτικές όμως συνέπειες της πανδημίας
στις κοινωνίες δεν γνωρίζουν σύνορα. Ενώ η επίθεση στην ανθρώπινη
υγεία θα είναι -εύχομαι- προσωρινή, η πολιτική και οικονομική
αναταραχή που ξέσπασε μπορεί να διαρκέσει ολόκληρες γενιές. Καμία
χώρα, ούτε καν οι ΗΠΑ, δεν μπορούν με απόλυτα εθνικές προσπάθειες να
ξεπεράσουν τον ιό. Η αντιμετώπιση των αναγκαιοτήτων της στιγμής πρέπει
να συνδυαστεί με ένα παγκόσμιο συλλογικό όραμα και πρόγραμμα. Αν δεν
μπορούμε να κάνουμε και τα δυο μαζί, θα αντιμετωπίσουμε το χειρότερο
και στα δυο».

Υποστηρίζει την ανάγκη ενός τεράστιου Σχεδίου Μάρσαλ γιατί «η ιστορική
πρόκληση για τους ηγέτες είναι να διαχειριστούν την κρίση ενώ
παράλληλα χτίζουν το μέλλον. Η αποτυχία μπορεί να βάλει φωτιά στον
κόσμο».

Ο Γάλλος φιλόσοφος Μπερνάρ Ανρί Λεβί, αφού αμφισβητεί την αξία του
lockdown κάνοντας αναφορά σε δύο παρόμοιες περίπου κρίσης το 1958 και
το 1968, που δεν προκάλεσαν τη λήψη τέτοιων αποφάσεων τονίζει ότι
«είναι βασικό, χωρίς να αμφισβητούμε τις θυσίες των νοσηλευτών μας και
του υπόλοιπου προσωπικού των νοσοκομείων, να βάλουμε στην ατζέντα των
μελλοντικών μας συζητήσεων το θέμα ποια προνόμια, αλλά και ποια
δικαιώματα και ελευθερίες είμαστε έτοιμοι να θυσιάσουμε στον βωμό του
ονείρου μας για ένα υγειονομικό κράτος, που θα μας θεραπεύει απ’ όλα
μέχρι τον θάνατο.» Δηλαδή θέτει στο τραπέζι το ζήτημα αν είμαστε
διατεθειμένοι και πόσο το δίλημμα ασφάλεια ή πλήρη δικαιώματα και
ελευθερίες των πολιτών που δημιούργησε ο δυτικός πολιτισμός και ο
δυτικός άνθρωπος.

Τις ανατροπές στη διεθνή τάξη πραγμάτων περιγράφει με ενάργεια Τζον
Κίγκερ καθηγητής γαλλικής ιστορίας και πρώην διευθυντής ερευνών του
Τμήματος Πολιτικής και Διεθνών Σπουδών του Πανεπιστημίου του
Κέιμπριτζ, ο οποίος επισημαίνει:

«Ο κορονοϊός αποτέλεσε ένα σοβαρό τεστ για το ήπιο οπλοστάσιο της
Δύσης. Και το αποτέλεσμα δεν είναι ενθαρρυντικό. Η Βρετανία και η
Γαλλία, που μέχρι το 2019 καταλάμβαναν τις πρώτες θέσεις στους
ετήσιους πίνακες ήπιας Ισχύος, αναμένεται τώρα να βυθιστούν. Οι
συνέπειες θα γίνουν αισθητές σιγά-σιγά. Ο φιλελεύθερος παρεμβατισμός
τους θα περιοριστεί. Ο αμερικανικός απομονωτισμός μπορεί να
επιταχυνθεί, όπως και η φιλελεύθερη παγκόσμια τάξη που βασίζεται στους
κανόνες. Η Ρωσία και η Κίνα εκμεταλλεύονται ήδη αυτές τις αδυναμίες.»

Ο ίδιος εκτιμά ότι η Ευρώπη θα υποχωρήσει και ενδεχομένως να βρεθούμε
σε έναν μετααμερικανικό κόσμο. «Η Ευρωπαϊκή Ένωση – που στηρίζεται
αποκλειστικά στην ήπια ισχύ – έχει πληγεί από τις εσωτερικές της
αντιπαραθέσεις, την αργοπορημένη αντίδρασή της, τον ανεπαρκή
συντονισμό και τη μικρή διεθνή της παρουσία. Πολύ αποδυναμωμένη όμως
είναι η εικόνα και των Ηνωμένων Πολιτειών. Αυτό μπορεί να επισπεύσει
έναν μετα-αμερικανικό κόσμο, ακριβώς όπως η αρχή του 20ού αιώνα είδε
έναν μετα-βρετανικό κόσμο και ο 19ος αιώνας έναν μετα-γαλλικό κόσμο»,
τονίζει χαρακτηριστικά.

Και στη συνέχεια απευθύνει μια πολύ σημαντική και εξόχως ανησυχητική
προειδοποίηση: «Η ιστορία δυστυχώς δείχνει πως όταν λαμβάνει χώρα μια
ανακατάταξη των μεγάλων δυνάμεων, ακολουθούν πόλεμοι.»

Πιο ριζοσπάστης όλων ο Πολ Μέισον. Ο γνωστός μας δημοσιογράφος και
οικονομολόγος παίρνει ως ιστορικό παράδειγμα τη βουβωνική πανώλη που
προκλήθηκε από το βακτήριο Yersinia pestis, το οποίο εξαπλώθηκε από τη
Μογγολία στη Δυτική Ευρώπη στα 1340. Οι εξελίξεις που προκάλεσε είχαν
σαν αποτέλεσμα εξεγέρσεις οι οποίες οδήγησαν σταδιακά στην ανατροπή
της φεουδαρχίας και στην έλευση του καπιταλισμού. «Αν η μεγάλη
πανδημία του 14ου αιώνα πυροδότησε μια μεταφεουδαρχική φαντασία, είναι
δυνατόν – και επιθυμητό – η σημερινή να προκαλέσει μια
μετακαπιταλιστική φαντασία.»