Eretiki κριτική της ταινίας “Η Αφρίν στον Καιρό της Πλημμύρας”

Facebook Twitter Viber Messenger WhatsApp E-mail

Από τον Eretiko κριτικό Γιάννη Κρουσίνσκυ

Ουσιαστικά, ο συλλογισμός του κινηματογραφικά πολυδιάστατου Ράλλη φέρει την καρδιά ενός ντοκιμαντέρ, όμως παράλληλα η διαδραστικότητα της ταινίας του κινείται σε μια δεύτερη οντότητα, μυθοπλαστική. Πολύ ταιριαστό μοντάζ, σε σημεία και σύνολο!

Η αποτύπωση των ντοκουμέντων και η αφήγηση με μυθοπλαστικό φίλτρο φαντάζουν μαζί ιδανικές, για να βυθίσουν μεγάλη μερίδα ευαισθητοποιημένων θεατών στον απειλητικό κόσμο της Αφρίν. Τόσο κινηματογραφικά όσο και ανθρωπιστικά! Συγκαταλέγοντας με αφύπνιση και το βλέμμα της Δύσης.

Το έργο εξυψώνει ταυτοχρόνως έναν Άνθρωπο και μια Ηρωίδα, η οποία δικαιούται απόλυτα τον δυϊσμό της Ρεαλιστικό-Παραμυθένιας Ενόρασης! Η θαυμαστή Αφρίν εντοπίζει το οξυγόνο της επιβίωσης, μα και την ελπίδα της επανόδου! Αριστοτέλεια και μη γραμμική αφήγηση κωπηλατούν μαζί.

Ανάλυση

Γενικώς…

Κατά καιρούς όλοι μας έχουμε ακούσει το όνομα του ποταμού Βραχμαπούτρα. Η επέκταση του ποταμού αυτού σε χώρες όπως η Κίνα, η Ινδία και το Μπαγκλαντές δικαιολογούν την απεραντοσύνη και την αναπόφευκτη επιρροή του εκεί. Εμείς βεβαίως εδώ ως άνθρωποι της Δύσης αγνοούμε την ακραία επικινδυνότητά του, ως προς την καταστροφή της καθημερινότητας ανθρώπων που ζούσαν σε νησάκια κατά μήκος του ποταμού. Η ταινία φροντίζει να μας ενημερώσει για τον εκτοπισμό των κλιματικών προσφύγων.

Στο Μπαγκλαντές, το οποίο σε νησιωτικά σημεία του απειλείται από τον φουσκωμένο ποταμό Βραχμαπούτρα, παρακολουθούμε με αμεσότητα την παρακινδυνευμένη ζωή κατά την αβέβαιη καθημερινότητα της Αφρίν. Εκείνη, αν και μικρή ορφανή υπό μόνιμη συνθήκη πλημμυροπαθούς κατοίκου, αποδεικνύεται ωστόσο ανίκητη. Αποφασίζει και αναγκάζεται τελικά να φύγει από τον σχεδόν εξαφανισμένο νησιωτικό τόπο της, ταξιδεύοντας ολομόναχη με κανό στην πιο ασφαλή, πρωτεύουσα Ντάκα. Για να βρει τον πατέρα της, μα και έναν άλλο τρόπο ζωής.

Πρόκειται για μια εντυπωσιακή και ουσιώδη έκφραση ντοκιμαντέρ, με ψυχή-σάρκα ντοκουμέντων συν ενδυμασία μυθοπλασίας, από τον πολυπράγμονα δημιουργό Άγγελο Ράλλη (μορφή σεναρίου, σκηνοθεσία, διεύθυνση φωτογραφίας, μέρη μοντάζ, μέρη ήχου). Η αφοσιωμένη κινηματογραφική ακολουθία στη μικρή ορφανή Αφρίν, ως επίκεντρο παρατήρησης κοινωνικό-περιβαλλοντικών ντοκουμέντων από το μακρινό Μπαγκλαντές αλλά και πανοραμικού ανθρωπιστικού στοχασμού προς τον άνθρωπο του Δυτικού Πολιτισμού, δικαιολογεί απόλυτα το όλο γοητευτικό εγχείρημα της ταινίας. Επιπλέον, η γοητεία του εγχειρήματος μεταφέρεται εύστοχα και στον κόσμο του θεατή. Ο σκηνοθέτης κινηματογράφησε την Αφρίν περίπου για πέντε χρόνια.

Η μορφή σεναρίου του Ράλλη, η σκηνοθεσία, η διεύθυνση φωτογραφίας, το συνεργατικό μοντάζ του ιδίου μαζί με την Νάντια Μπεν Ρασίντ, φτιάχνουν συνολικά μια γοητευτική αφήγηση, που διαφοροποιείται από αρκετά ντοκιμαντέρ. Ουσιαστικά, ο συλλογισμός του κινηματογραφικά πολυδιάστατου Ράλλη φέρει την καρδιά ενός ντοκιμαντέρ, όμως παράλληλα η διαδραστικότητα της ταινίας του κινείται σε μια δεύτερη οντότητα, μυθοπλαστική. Αυτή, με αξιοπερίεργο τρόπο κατορθώνει να προσκαλεί διαρκώς πιο ενεργά τον θεατή, ώστε κατά την παρακολούθηση της ταινίας εκείνος να ενδιαφερθεί ακόμα περισσότερο για τα όσα συμβαίνουν στην Αφρίν. Με αποτέλεσμα να ενδιαφέρεται διπλά για εκείνη. Σαν αληθινό πρόσωπο, αλλά και σαν ηρωίδα ταινίας!

Ντοκιμαντέρ βάση, μυθοπλαστική επέκταση. Η αποτύπωση των ντοκουμέντων και η αφήγηση με μυθοπλαστικό φίλτρο φαντάζουν μαζί ιδανικές, για να βυθίσουν μεγάλη μερίδα ευαισθητοποιημένων θεατών στον απειλητικό κόσμο της Αφρίν. Τόσο κινηματογραφικά όσο και ανθρωπιστικά! Παρατηρείται, απόγνωση, επιβίωση, αλλά και μια μαγική ελπίδα η οποία μέσα από τα λασπόνερα και τα απορρίμματα κατορθώνει να καταδείξει την πεντακάθαρη, μαχήτρια Αφρίν. Εκείνη ξεπροβάλλει σε στιγμές, είτε σαν άνετη κωπηλάτισσα του νησιού πάνω σε αυτοσχέδιο κανό, είτε σαν μελαχρινή σταχτοπούτα της κλιματικής κρίσης στην Ανατολή δίπλα σε ονειρικές άμαξες της πόλης, αναζητώντας σε κάθε περίπτωση όχι πρίγκιπες και πλούτη, μα κοινωνική ένταξη και δικαιοσύνη!

Η ίδια βρίσκει τη μαγεία στα τεχνητά-ταπεινά φώτα της πόλης, ξεχνώντας προσωρινώς τους αληθινούς μουσώνες-κυκλώνες, που απειλούν τον ουρανό και τη γη του Μπαγκλαντές (αγριεύοντας τα εσωτερικά ύδατα τα οποία πνίγουν μέρη της χώρας). Φαίνεται, ότι ο Ράλλης αντιλαμβάνεται καλά τις ανησυχίες των Σινεφίλ του 21ου αιώνα, όταν βλέπουν κάθε κατηγορία ταινιών στη Μεγάλη Οθόνη. Και έτσι ο ίδιος επιθυμεί, εκτός από το εγχείρημά του, να υλοποιήσει και την ανάγκη του θεατή να παντρέψει τον κινηματογραφικό κόσμο με τον πραγματικό.

Το ντοκιμαντέρ με τη μυθοπλασία. Και τελικά ως δημιουργός δικαιώνεται. Το έργο του εξυψώνει ταυτοχρόνως έναν Άνθρωπο και μια Ηρωίδα, η οποία δικαιούται απόλυτα τον δυϊσμό της Ρεαλιστικό-Παραμυθένιας Ενόρασης! Με θαρραλέα κατάθεση και στιγμιαία μαγεία. Με αναφορά στην κλιματική κρίση και στην ανθρώπινη μαχητικότητα, μέσα από αντικειμενική καταγραφή και απόδοση ενήλικης αστρόσκονης. Ναι, πέτυχε διάνα!

Συμπερασματικά

Ας το δούμε τώρα και πιο πρακτικά…Ο Ράλλης επιλέγει με επεξηγηματικό πρόλογο και επίλογο να διαμοιράσει λεκτικά σε μαύρο φόντο συνταρακτικά δεδομένα, σχετικά με τον εκτοπισμό διαφόρων κατοίκων της περιοχής, λόγω ακραίων κλιματικών συνθηκών. Διότι οι κλιματικοί πρόσφυγες, όπως η Αφρίν, αφορούν ένα ειδικό κεφάλαιο των αρχών του 21ου αιώνα σε τμήμα της ασιατικής ηπείρου.

Μέσα από πρόλογο και επίλογο λοιπόν, ο Ράλλης προσπαθεί να κατατοπίσει ενημερωτικά τον θεατή ως προς τις άγριες “διαθέσεις” του πανίσχυρου ποταμού Βραχμαπούτρα, που φουσκώνει κατά τις επιβλητικές πλημμύρες, από τους αλληλένδετα παντοδύναμους μουσώνες και κυκλώνες ανά εποχικό κύκλο, απειλώντας τη γη της Αφρίν. Έτσι, το θεωρητικό μέρος ενός πραγματικού προβλήματος έχει μεταφερθεί στο θεατή μέσα από πρόλογο-επίλογο με τη δέουσα σοβαρότητα, μα χωρίς να χρονοτριβεί κιόλας.

Από εκεί και πέρα, στο ενδιάμεσο κομμάτι της ταινίας η αφήγηση, μέσα από ουρανό-ύδωρ-γη και την ανθρώπινη ύπαρξη, θα αφήσει την εικόνα να μαρτυρήσει, τι συμβαίνει σε εκείνο το σημείο του πλανήτη. Και πώς το ισχυρό καιρικό φαινόμενο επηρεάζει κλιματολογικά, κοινωνικά και ψυχολογικά τις ζωές των ανθρώπων στην πάσχουσα γεωγραφική περιοχή. Κατά αυτόν τον τρόπο, το συγκεκριμένο ενδιάμεσο μέρος της ταινίας, δηλαδή το καθαρά “οπτικοδιαλεκτικό” της σημείο λειτουργεί με αισθαντικό και μυσταγωγικό ρόλο στο διαπροσωπικό/πανοραμικό ταξίδι της Αφρίν.

Καθότι δεν αποτελεί μόνο μια ειδική συνθήκη στην εν λόγω χώρα-περιοχή της Ανατολής, μα παράλληλα συγκαταλέγει με αφύπνιση και το βλέμμα της Δύσης. Πώς το κάνει; Απλά και λειτουργικά. Ντοκιμαντέρ και μυθοπλασία μαζί. Με πρακτικές εφαρμογές. Απλό. Οι πρωταγωνιστές δεν κοιτάζουν απευθείας την κάμερα, μόλις μιλούν μεταξύ τους ή όταν δρουν ανεξάρτητα. Απλό. Το μοντάζ συμπεριφέρεται, όπως σε μια ταινία μυθοπλασίας. Ειδικότερα στην *άμεση εναλλαγή πλάνων (σχετική ανάλυση παρακάτω στην κατηγορία “Σκεπτικό” της Eretikis κριτικής). Και τώρα κάτι καθόλου απλό, μα ακόμη πιο λειτουργικό. Η αφήγηση περιλαμβάνει διπλό μοτίβο ωραίων αντιθέσεων. Μια “μυστηριώδη αριστοτελική” ροή, η οποία όμως αποκαλύπτεται εν καιρώ στη σύνθεσή της ως “επεξηγηματική μη γραμμική”, δίνοντας άλλο νόημα.

Αυτό συμβαίνει κινηματογραφικά, εκεί όπου βλέπουμε από τις πλημμύρες μιας απόλυτα νησιωτικής έκτασης την Αφρίν να ταξιδεύει ξαφνικά με αμαξοστοιχία ή να ενοχλείται ηχητικά από τη βοή της πρωτεύουσας Ντάκα ή να λαχανιάζει από τους ρυθμούς της πυκνοκατοικημένης πόλης, σε σχέση με την ηρεμία του ερημικού τόπου της. Και όμως! Αποκαλύπτεται στην πορεία της ταινίας με ετεροχρονισμένο μοντάζ, ότι αντιστοίχως η αμαξοστοιχία, η βοή, το λαχάνιασμα εντάσσονται με άλλη χρονολογική σειρά και μέσα σε άλλα αίτια. Διότι πρώτα η Αφρίν είχε ήδη φτάσει με το αυτοσχέδιο κανό της στην πόλη και γνώρισε τους ρακοσυλλέκτες ύστερα. Επίσης, λαχάνιαζε στα όρια της εξάντλησης, καθότι έτρεχε μαζί με τον μικρό ρακοσυλλέκτη Τζομπάϊ, για να γλυτώσουν.

Και η μαεστρία του Ράλλη συνεχίζεται, όταν εκείνος ξαναπερνά την προϋπάρχουσα αριστοτέλεια αφήγηση (την οποία είχαμε δει σαν σε χώρα μυστηριώδους ονείρου) τώρα πλέον εν τάχει σαν μιμούμενη μορφή viewmaster! Επομένως συνολικά στο έργο, αριστοτέλεια και μη γραμμική αφήγηση κωπηλατούν μαζί. Δηλαδή, κατά κάποιον τρόπο ο δημιουργός αναγνωρίζει ισοδύναμα και τις δύο αφηγήσεις, αριστοτέλεια (αρχή, μέση, τέλος) και μη γραμμική, μέσα στην ταινία του, υπό ένα τριπλό πλέον βίωμα! Το βίωμα της Αφρίν, το δικό του ως κινηματογραφιστής, αλλά και του θεατή. Είναι εντυπωσιακό επίτευγμα! Το οποίο ταιριάζει και με το διμορφικό μοτίβο ντοκιμαντέρ-μυθοπλασία!

Δύο αφηγήσεις, τριπλό βίωμα, δύο εκφράσεις. Τι πλήρες σχήμα! Έτσι αργότερα, συγκαταλέγεται στην ταινία ενεργά και η έγνοια του βλέμματος της Δύσης. Σαν να σου λέει μέσα από τη διπλή αφήγηση, το τριπλό βίωμα και τη διμορφική μυθοπλαστική-αληθινή εικόνα της ηρωίδας Αφρίν: “πολίτη της Δύσης, βρες την Ανθρωπιά εδώ!” Και η Ανθρωπιά έρχεται μονίμως μέσα από την απτόητη, ατρόμητη, αληθινή Αφρίν. Το σημαντικότερο επίτευγμα όμως είναι, ότι κατά συνέπεια η ελευθερωμένη διεθνιστική παράμετρος του Ράλλη αποτυπώνεται χωρίς χαρακτήρα διδαχής, μα μύησης. Η μύηση προέρχεται από την ιδιωτική ιστορία της Αφρίν, η οποία μπορεί ταυτοχρόνως να αφορά και μια προσωποποιημένη Μεγάλη Εικόνα των εκτοπισμένων παιδιών όλης της χώρας της.

Τώρα όσον αφορά την καταγραφή, αυτό το αθροιστικό ντοκουμέντο εκτοπισμού “ουρανός, ύδωρ και γη” μεταγράφεται οπτικά από κοντά με μια αφοσιωμένη σκηνοθεσία μέσα στο συγκλονιστικό βίωμα της Αφρίν. Ένα σχεδόν απερίγραπτο βίωμα, λειτουργώντας ως συνδετική καταγραφή για το ίδιο το ταξίδι της από τον νησιωτικό τόπο με τις πλημμύρες και τα λασπόνερα που απειλούν τα σπίτια της περιοχής, έως την πόλη Ντάκα και τις αποκαλυπτικές κοινωνικές διαστρωματώσεις της, με τα πολύτιμα σκουπίδια των “τακόϊ” (ρακοσυλλέκτες).

Η αντίδραση της Αφρίν στο όλο βίωμά της μαθαίνει πολλά τον θεατή. Εκείνη ξέρει να κωπηλατεί, να διασώζει αντικείμενα από την πλημμύρα και να κάνει καταφύγιο με εναλλακτικό επίπεδο ύψους το σπίτι της, μόλις φουσκώνει ο ποταμός. Γνωρίζει να προστατεύει ένα κατσικάκι από την απειλητικά ανοδική στάθμη του ποταμού. Γνωρίζει ακριβώς πότε ουρλιάζουν τα τσακάλια, επειδή τότε ξεκινά συσχετικά να φουσκώνει και ο ποταμός. Ξέρει γενικώς να επιβιώνει η ίδια, είτε μέσα στην αδάμαστη φύση είτε στην κοινωνική περιθωριοποίηση. Από τα αποπνικτικά λασπόνερα του απόμακρου νησιού της βρίσκεται ύστερα μέσα στα σκουπίδια της πρωτεύουσας Ντάκα. Και όμως, δεν πνίγεται! Και όμως, ηγείται μιας ομάδας ρακοσυλλεκτών! Χωρίς μητέρα και πατέρα, γίνεται σαν μια μεγάλη αδερφή δύο μικρότερων αγοριών και συνεργάτιδα ενός μεγαλύτερου με γυαλιά ηλίου.

Η ηλικία της Αφρίν φαίνεται στην ταινία να αλλάζει σιγά σιγά. Τα ζωηρά χρώματα των φορεμάτων της Αφρίν πότε με κυρίαρχο κοκκινωπό, πότε με κυρίαρχο πρασινωπό χρώμα καταδεικνύουν την μαχητικότητά της μέσα σε έναν κυριολεκτικά και μεταφορικά βυθισμένο τόπο. Υπάρχουν ωστόσο και στιγμές, όπου ο ρουχισμός και η διάθεσή της έχουν γίνει ένα με το αποπνικτικά μουντό τοπίο. Ύστερα, εκείνη μόλις βρει την ανθρώπινη παρέα και συνεννόηση, τότε αγκαλιάζει τα δύο μικρά παιδιά και στέλνει φιλιά στον τεχνητό έναστρο ουρανό της πρωτεύουσας Ντάκα. Διεκδικεί την ένταξη σε θεατρική ομάδα. Η θαυμαστή Αφρίν εντοπίζει το οξυγόνο της επιβίωσης, μα και την ελπίδα της επανόδου! Διαθέτει μέσα της Αγάπη, αν και δεν την έχει λάβει από έξω μέχρι στιγμής ποτέ της.

Σκεπτικό…

*Η Ματιά του Μοντάζ

Αντίστροφο Eyeline Match

Κοιτάζουμε ως θεατές τον ουρανό της πρωτεύουσας Ντάκα. Το αμέσως επόμενο cut πραγματοποιεί ένα ενδιαφέρον οπτικό ταίριασμα. Δημιουργείται τότε η εντύπωση υποκειμενικού πλάνου σε κοινό κοίταγμα των πλάι πλάι ξαπλωμένων, Αφρίν και Τζομπάϊ. Βλέπουμε δηλαδή ως θεατές μετά, τι κοίταζαν πρωτύτερα με τόσο ενδιαφέρον, τελικά εκείνοι. Σαν αντίστροφο “eyeline match.” Έτσι μας γνωστοποιείται και το συναισθηματικό δέσιμο της Αφρίν με τον μικρό Τζομπάϊ περισσότερο από τα άλλα παιδιά (γιατί αργότερα η ίδια τον αναζητά εναγωνίως).

Eyeline Match

Όμως υπάρχει και το κλασικό “eyeline match” μέσα στην ταινία. Το έργο εμφανίζει έναν μεσήλικα άντρα με άσπρα γένια (όχι τον σοφό γέροντα της νησιωτικής περιοχής), ο οποίος φαίνεται να αποτελεί μια αλληγορική μορφή συμφιλίωσης με την ψυχρή απομάκρυνση του πατέρα της Αφρίν από τη ζωή της. Η Αφρίν και ο άντρας του ονείρου εκείνης κοιτάζουν μαζί, προς την ίδια κατεύθυνση. Ο θεατής προσωρινώς δεν βλέπει, αυτό που εκείνοι κοιτούν. Μιλούν τότε για το σπίτι του πατέρα της. Μετά από λίγο, βλέπουμε όμως ως θεατές μόνο τη στέγη μιας υπαρκτής, πλημμυρισμένης κατοικίας.

Πιο Αναλυτικά…

Νατουραλιστική Εκφραστικότητα

Μουσώνες-Κυκλώνες

Εδώ η διεύθυνση φωτογραφίας και το ίδιο το ακραίο κλιματικό φαινόμενο έφτιαξαν ένα σώμα, στο μένος που προέρχεται από τον ουρανό υπό ομόκεντρους κύκλους. Ναι εντάξει, οι μουσώνες και οι κυκλώνες έχουν διαδοχή εποχικών κύκλων μεταξύ τους. Αλλά νομίζω, ότι ο Ράλλης το αποτύπωσε κινηματογραφικά σαν ένα οργισμένο νατουραλιστικό φαινόμενο, που προκαλεί δέος. Χωρίς κλιματολογικές μελέτες…

Η ταινία προβάλλεται από 10/2 στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος & στη συνέχεια σε επιλεγμένους Κινηματογράφους στη χώρα

Συντελεστές

Σενάριο: Άγγελος Ράλλης. Σκηνοθεσία: Άγγελος Ράλλης. Διεύθυνση Φωτογραφίας: Άγγελος Ράλλης. Μοντάζ: Άγγελος Ράλλης, Nadia Ben Rachid. Πρωταγωνιστούν/συμμετέχουν: Afrin Khanom, Badal Sholid, Taufik Emon, Bonna Akter, Feroza Begum, Abdul Al Jobayed, Golam Hasib, Shorna Akter Asha κ.ά. Οπτικά Εφέ: Jean-Michel Tari. Μουσική: Alexis Rault. Ήχος: Masrur Rahman, Angelos Rallis, Persefoni Miliou, Teemu Takatalo κ.ά.