Εθιμα Χριστουγέννων και Πρωτοχρονιάς από όλη την Ελλάδα: Από τους καλικάντζαρους μέχρι το Πάντρεμα της φωτιάς

Facebook Twitter Viber Messenger WhatsApp E-mail

Η Ελλάδα γιορτάζει τα Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά με λαμπρότητα και κάθε περιοχή έχει τα δικά της έθιμα. Προφανώς, πέρα από τα γνωστά σε όλους υπάρχουν και μερικά παραδοσιακά  έθιμα που δεν είναι και τόσο γνωστά σε όλους.

Το καραβάκι

Πρόκειται για ένα ελληνικό έθιμο που ένα καραβάκι στολίζεται τα Χριστούγεννα αντί για το κλασικό χριστουγεννιάτικο δέντρο. Υπάρχουν αρκετές πλατείες που έχουν στολισμένο κάποιο καράβι ακόμα και σήμερα, με την παράδοση να έρχεται από τα αρχαία χρόνια.

 

Παράλληλα, τα καραβάκια είχαν τον ρόλο ενός τιμητικού καλωσορίσματος για τους Έλληνες θαλασσοπόρους που επέστρεφαν στα σπίτια και στις οικογένειές τους, καθώς και του τάματος για να είναι ασφαλείς στα άγρια κύματα.

Συχνά τα παιδιά που πήγαιναν να πουν τα κάλαντα κρατούσαν μια μινιατούρα καράβι,  στολισμένο με χρωματιστά χαρτιά και σχοινιά, το οποίο γέμιζαν με γλυκά και χριστόψωμα από τους γείτονες. Αν και το έθιμο αυτό έχει σχεδόν εξαφανιστεί, κρατάει ακόμα στα νησιά, από όπου και προέρχεται.

 

Στις 6 Δεκεμβρίου στολίζονται καράβια προς τιμή του Αγίου Νικολάου που είναι ο προστάτης των ναυτικών.

Χριστόψωμο

Είναι το ψωμί των Χριστουγέννων και διαφέρει ως προς την εμφάνιση του, καθώς είναι στολισμένο με σκοπό να τιμήσει τη γέννηση του Χριστού. Συνήθως έχει ως σχέδιο έναν σταυρό.

 

Το σπάσιμο του Ροδιού

Την Πρωτοχρονιά υπάρχει ένα ελληνικό έθιμο που έρχεται από την Πελοπόννησο και είναι το σπάσιμο του ροδιού. Σύμφωνα με το έθιμο βγαίνουν όλοι έξω από το σπίτι με ένα ρόδι στο δεξί χέρι.

Μετά μπαίνουν ξανά μέσα και το πετάνε κάτω, με το εσωτερικό του ροδιού να προστίθεται στην πρωτοχρονιάτικη σαλάτα.

Βασιλόπιτα

Η βασιλόπιτα στην Ελλάδα είναι η πίτα που τρώμε με την οικογένεια την Πρωτοχρονιά και περιέχει το χρυσό φλουρί, το οποίο θα δώσει τύχη στον τυχερό που θα το βρει.

Η Βασιλόπιτα μπαίνει πάνω στο τραπέζι όπου ο νοικοκύρης αφού τη σταυρώσει με το μαχαίρι τρεις φορές αρχίζει να την κόβει, με πρώτο κομμάτι του Χριστού, της Παναγίας, του Σπιτιού, του Σπιτονοικοκύρη, της Σπιτονοικοκυράς, του Φτωχού, του Αγίου Βασιλείου και των υπολοίπων.

Όσον αφορά το φλουρί, ο Μέγας Βασίλειος ήθελε να μοιράσει χρήματα στους φτωχούς και έδωσε εντολή να παρασκευαστούν μικροί άρτοι στους οποίους τοποθέτησε ένα νόμισμα.

Έτσι μη γνωρίζοντας σε ποιόν ανήκει τι, τους μοίρασε στους κατοίκους την επομένη ημέρα του εκκλησιασμού. Κατά άλλο έθιμο, αντί για το νόμισμα έβαζαν ένα φασόλι και αυτόν που το έβρισκε τον αποκαλούσαν «φασουλοβασιλιά».

Γουρουνοχαρά

Πρόκειται για μια διαδικασία που σφάζουν ένα γουρούνι το οποίο έχει δεχθεί την καλύτερη φροντίδα μέχρι τα Χριστούγεννα. 

Σύμφωνα με το Thessalia Tv, παλαιότερα ήταν το μεγάλο γεγονός των Χριστουγέννων, καθώς την παραμονή ή την επομένη της μεγάλης γιορτής της σφάζονταν τα γουρούνια.

Στη σχετική διαδικασία συμμετείχε όλη η οικογένεια. Το σφάξιμο και το τεμάχισμα ήταν δουλειά των αρσενικών, ενώ στο βράσιμο συμμετείχαν τα θηλυκά μέλη της οικογένειας, που τραγουδούσαν πανηγυριώτικα τραγούδια ή τα κάλαντα, αν το σφάξιμο συνέβαινε την παραμονή των Χριστουγέννων.

Ο οικόσιτος χοίρος ήταν μια επένδυση για τους ντόπιους και δείγμα πλούτου για όποιον τον κατείχε. Έτρωγε τα αποφάγια τους και συσσώρευε λίπος, τη βασική λιπαρή ουσία που χρησιμοποιούσαν για το φαγητό, καθώς το ελαιόλαδο δεν υπήρχε σε ορισμένες περιοχές έως τη δεκαετία του 60.

Το κρέας του μπορούσε όχι μόνο να συντηρήσει την οικογένεια, αλλά και να πουληθεί, συνεισφέροντας σημαντικά στον οικογενειακό προϋπολογισμό.

Οι Μωμόγεροι

Πρόκειται για ένα ποντιακό δρώμενο που πραγματοποιείται το 12ημερο των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς και των Θεοφανίων.

Το έθιμο των Μωμόγερων πιστεύεται ότι προέρχεται από την αρχαία Ελλάδα, λόγω της ομοιότητάς του με τον διθύραμβο. Οι θεωρίες που κυριαρχούν υποστηρίζουν ότι οι Μωμόγεροι είτε ήταν οι δώδεκα ιερείς του Μώμου, του θεού του γέλιου και της σάτιρας, είτε σύμβολα των στρατηγών του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Το έθιμο είχε αρχικά τελετουργικό χαρακτήρα, αλλά στη συνέχεια άλλαξε λόγω των αντιδράσεων που δέχτηκαν οι Μωμόγεροι τόσο από το περιβάλλον τους, όσο και από τις γειτονικές κουλτούρες.

Τα στοιχεία που είχαν πάρει από την αρχαϊκή περίοδο αντικαταστάθηκαν από άλλα, της βυζαντινής περιόδου. Η Μωμοέρια αργότερα εξελίχθηκε σε δρώμενο και στο πιο πρόσφατο στάδιο της έχει ως επίκεντρο τη σάτιρα, τον έρωτα και την ψυχαγωγία.

Οι άνθρωποι φοράνε τομάρια ζώων όπως λύκων και τράγων ενώ άλλοι ντύνονται με στολές ανθρώπων οπλισμένων με σπαθιά και έχουν την μορφή γερασμένων προσώπων.

Οι καλικάντζαροι

Πιστεύετε ότι οι καλικάντζαροι έρχονται την παραμονή των Χριστουγέννων. Φτάνουν στη Σκιάθο με πλοιάριο, στην Οινόη με χρυσή βάρκα και στην Ικαρία επί των φλοιών των καρυδιών από «το κάτω κόσμο». 

Ήταν άνθρωποι με κακιά μοίρα και υποτίθεται ότι γίνονται καλικάντζαροι αυτοί που έχουν γεννηθεί μέσα στο Δωδεκαήμερο εκτός και αν βαπτιστούν αμέσως, ή εκείνοι στους οποίους ο ιερέας δεν ανέγνωσε σωστά τις ευχές του βαπτίσματος, τα τερατώδη βρέφη, ή κατά τους Σιφναίους όσοι πέθαναν στο Δωδεκαήμερο ή αυτοκτόνησαν. Στη Μακεδονία πιστεύουν ότι κάποιος θα γίνει καλικάντζαρος αν δεν έχει ισχυρό Άγγελο για να προστατευτούν από τον Σατανά.

Χριστόξυλο

Το έθιμο λέει πως κάθε σπίτι πρέπει να έχει μια φωτιά να καεί για να διώχνει τους καλικάντζαρους και να ζεσταίνει τον Χριστό.

Έτσι το πιο διαλεκτό και μεγάλο κούτσουρο, φυλαγμένο ως τότε, το προσκομίζουν στο τζάκι την παραμονή και πάνω ρίχνουν αμύγδαλα και καρύδια, της περασμένης πλέον χρονιάς.

Τα παιδιά του σπιτιού τρέχουν τότε να μαζέψουν τα «καταχύσματα» αυτά, όπως μαζεύουν τα κουφέτα που ρίχνουν στους νεόνυμφους στην εκκλησία και το κούτσουρο αυτό με το άναμμα του ονομάζεται Χριστόξυλο.

Σε μερικά μέρη τη φωτιά αυτή των Χριστουγέννων, πριν την ανάψουν ή και μετά, τη σταυρώνουν τρεις φορές, χύνοντας επάνω της σταυρωτά κόκκινο κρασί.

Όταν τελειώσει το Δωδεκαήμερο, πολλοί πιστεύουν ότι η στάχτη από το Χριστόξυλο έχει χρήσιμες ιδιότητες για τη σοδειά των χωραφιών και γι’ αυτό τη μαζεύουν και μετά τα Θεοφάνια τη ρίχνουν εκεί.

Δεν θα πρέπει να συγχέεται η στάχτη του Χριστόξυλου με τις στάχτες όλου του Δωδεκαήμερου που έχουν σχέση με το έθιμο των καλικάντζαρων.

Το τάισμα της βρύσης

Είναι ένα έθιμο που γίνεται κυρίως στην Ηπειρωτική Ελλάδα και σχετίζεται με το αμίλητο νερό, με τις κοπέλες να αλείφουν με βούτυρο και μέλι τις βρύσες στα χωριά, ώστε όσο το νερό τρέχει να πάνε όλα καλά και στη ζωή.

Τότε παίρνουν και το «αμίλητο» νερό και περπατούν όλη τη διαδρομή αμίλητες  μέχρι να φτάσουν σπίτι και να πιουν το νερό.

Πάντρεμα της φωτιάς

Είναι ένα έθιμο που την παραμονή των Χριστουγέννων παίρνουν δύο κομμάτια ξύλα και τα «παντρεύουν». Επιλέγουν ένα αρσενικό ξύλο και ένα θηλυκό (πχ. κερασιά και πλάτανος) και τα καίνε μαζί.