Συνέντευξη με τον δημιουργό του ντοκιμαντέρ “Τα Μάρμαρά Μας” 

Facebook Twitter Viber Messenger WhatsApp E-mail

Ο Νίκος Παπακώστας, σκηνοθέτης  του ντοκιμαντέρ “Τα Μάρμαρά Μας” (αναφορά στα γλυπτά του Παρθενώνα) ευπροσήγορος, μελετημένος και με ένα βλέμμα ανθρώπου, που θέλει να επικοινωνήσει πραγματικά με όσους ενδιαφέρονται για τις Τέχνες και τον Πολιτισμό, απάντησε με μεγάλη προθυμία στις ερωτήσεις του eretikos.gr.

Γ.Κ.: Ερώτηση 1η: Κύριε Παπακώστα, στην πορεία και στον επίλογο της ταινίας ενώνονται, με πραγματικά ουσιώδες μοντάζ, οι Καρυάτιδες του Μουσείου της Ακρόπολης στην Αθήνα, με εκείνη που απέμεινε μόνη, ξεριζωμένη στο βρετανικό μουσείο. Καλύπτοντας στη μεγάλη οθόνη εκείνο το τεράστιο κενό της πολιτιστικής πραγματικότητας, σε μια υποδειγματική προσωποποίηση διαμαρτυρίας για όλα τα κλεμμένα γλυπτά. Ενώ υπάρχουν λοιπόν τόσα θεσμικά εμπόδια σε αυτή την λυτρωτική για τον παγκόσμιο πολιτισμό επιστροφή, η 7η τέχνη τα κατάφερε, στέλνοντας το πιο ηχηρό μήνυμα, χωρίς να χρονοτριβεί…Μπορεί γενικώς η τέχνη να αφυπνίσει την ηθική, παγκόσμια συνείδηση, άνευ εγκρίσεων, βασισμένων στη διαπίστευση ενός νομικού, αμφίσημου δικαίου;

 

Νίκος Παπακώστας: “Πρώτα από όλα θέλω να πω, ότι το ντοκιμαντέρ για τα Μάρμαρα του Παρθενώνα δημιουργήθηκε κυριολεκτικά χωρίς καμία βοήθεια από οποιονδήποτε ιδιωτικό ή δημόσιο φορέα. Πράγματι, η αναφορά στις Καρυάτιδες είναι κάτι, που με είχε συγκλονίσει…Όταν -πριν φύγω για το Λονδίνο- είδα για ακόμη μια φορά (από τις πολλές που συμβαίνει να πηγαίνω) την άδεια θέση της Καρυάτιδας. Εκείνη, ήταν η αφορμή για το περίφημο ποίημα του Byron…Και όχι μόνο αυτό. Ήταν και η αφορμή για έναν θρύλο. Τον θρύλο του απελπισμένου κλάματος της Καρυάτιδας, όπου οι Αθηναίοι το άκουγαν…Μου έκανε τρομακτική εντύπωση, όταν έφτασα στο Λονδίνο, που είδα την Καρυάτιδα μόνη της, σε έναν χώρο απαράδεκτο.  Ο χώρος των γλυπτών του Παρθενώνα είναι καλός (…φτιαγμένος στα μέτρα του Παρθενώνα, τα γλυπτά προβάλλονται στο κοινό, έχοντας το σωστό ύψος, καλό φωτισμό…). Όμως η Καρυάτιδα, είναι στην έξοδο της αίθουσας, σαν πραγματικά να την ξέχασαν στο διάδρομο. Εκεί σκέφτηκα, ότι θα έπρεπε (άσχετα αν ο χώρος, που τη φιλοξενεί, είναι κακός), εγώ να κινηματογραφήσω αυτό το σημείο και να το ενθέσω στο δικό μας Μουσείο της Ακρόπολης. Σε αυτόν τον υπέροχο χώρο, ο οποίος έχει κατασκευαστεί για τις Καρυάτιδες! Έτσι δημιουργήθηκε αυτή η σκηνή. 

 

Όμως πριν φτάσουμε στο σημείο αυτό, έχω να πω το εξής: Όταν πήγα στο Λονδίνο, με πάρα πολύ καλή πρόθεση ώστε να ζητήσω την άδεια, προκειμένου να κινηματογραφήσω τα Μάρμαρα του Παρθενώνα, δυστυχώς η αίτηση μου δεν έγινε δεκτή. Αλλά δεν απορρίφθηκε κιόλας. Δεν πήρα καμία απάντηση. Επειδή παράλληλα παρουσίαζα και μία δουλειά μου στην ελληνική τηλεόραση του Λονδίνου, πρότεινα στους υπεύθυνους του Ηellenic Tv -σαν επίσημο, αγγλικό κανάλι (αγγλική εταιρεία)- να ζητήσουν εκείνοι την άδεια μέσω αίτησης, ώστε να γίνει η επιθυμητή κινηματογράφηση. Επίσημο κανάλι μεν, αλλά επειδή είναι Hellenic, δεν έδωσαν την άδεια…Έφυγα. Σκόπευα να ξαναγυρίσω στο Λονδίνο. Ξαναζήτησα την άδεια. Όμως πάλι δεν έλαβα καμία απάντηση. Στη δεύτερη επιστροφή μου, φόρτωσα την κάμερα στην πλάτη, μπήκα μέσα στο μουσείο και άρχισα να τραβάω. Το αστείο είναι, ότι κανείς δεν με σταμάτησε. Και αντιθέτως, πολλοί φύλακες σταματούσαν τον κόσμο, για να τελειώσω την κινηματογράφηση. Έτσι απέκτησα το υλικό αυτό. Το οποίο παίχτηκε στον καθεδρικό ναό του Λονδίνου. Όπου καλέσαμε τους αρμόδιους του μουσείου…

 

Όσο για το αν μπορεί η Τέχνη να αφυπνίσει την ηθική…Μα τι άλλο κάνει η Τέχνη;! Όχι μόνο την αφυπνίζει, αλλά και τη δημιουργεί! Και μην ξεχνάμε, ότι στην Αρχαία Ελλάδα όλες οι τέχνες διδάσκονταν σαν μέρος της ελληνικής παιδείας. Η Ηθική εκεί, διέθετε πρωτεύοντα ρόλο.”

 

Γ.Κ.: Ερώτηση 2η (Με τη μορφή παρατήρησης, προς σχολιασμό του δημιουργού) : Υπάρχει λοιπόν αυτή η φρικτή μηχανορραφία του thomas bruss (bruce) ή αλλιώς λόρδου elgin με το φιρμάνι (=συμφωνία μεταξύ elgin και οθωμανικής διοίκησης), προχωρώντας στην κατακρεούργηση των γλυπτών {ενώ αργότερα σε -ατομικό βαθμό- καταλήγοντας στην πώληση των γλυπτών του Παρθενώνα στο βρετανικό μουσείο}. Ωστόσο, στο ντοκιμαντέρ ο ποιητής Κύριος Γιώργος Μπλάνας μας ενημερώνει και για την αντίπερα, ηθική, βρετανική όχθη. Τον Λόρδο Βyron. Εκείνος συνέθεσε το ποίημα “Η Κατάρα της Αθηνάς” πριν από 200 χρόνια, όπου η Παλλάδα καταράται τον elgin για την Ύβρι του. Ήταν μια πανανθρώπινη, εκφραστική διαμαρτυρία.

 

Νίκος Παπακώστας: “Στις αρχές του 19ου αιώνος έχουμε ένα πάρα πολύ σοβαρό γεγονός! Το Ρομαντισμό. Στα πλαίσια του οποίου έχει αρχίσει η αναζήτηση και η μελέτη των αρχαίων πολιτισμών. Με πρώτο τον ελληνικό πολιτισμό. Τότε ξεκινά και η δημιουργία των περίφημων μουσείων, του Λούβρου, του Μονάχου, του Λονδίνου, όπου εκείνα δεν θα διέθεταν ζωή, εάν δεν είχε αποσταλεί μια στρατιά ανθρώπων αγοράζοντας, κλέβοντας ή γεμίζοντας με όποιο τρόπο αυτούς τους χώρους των ονείρων κάθε βασιλιά/αυτοκράτορα. Ο Εlgin έκανε μια απίστευτη, αλλά οργανωμένη μηχανορραφία. Το καθοριστικό έγγραφο (φιρμάνι) το κατασκεύασε ο γραμματέας του. Επίσης, η οθωμανική αυτοκρατορία είχε καλή οργάνωση. Μετέπλασε το ρωμαϊκό δίκαιο στο δικό της. O Elgin στα 16 αυτά χρόνια, στα οποία κατέκλεψε τα πάντα, ήρθε συνολικά στην Ελλάδα μόνο για 52 ημέρες. Περνώντας την πλειοψηφία αυτών στα Αντικύθηρα, για την ανέλκυση του βυθισμένου πλοίου “Mentor.” Συνεργάτης του ήταν ο Giovanni Batista Lussieri. Σπουδαίος ζωγράφος, αλλά και εξαιρετικός αρχαιοκάπηλος, με μοναχικό, τραγικό θάνατο και ανάλογη ταφή…

 

Ο Γιώργος Μπλάνας…Θεωρώ, ότι είναι ένας από τους σπουδαιότερους, σύγχρονους ποιητές, με τεράστιες γνώσεις και πραγματικά πολύ εύστοχα μας ενημερώνει και για την άλλη άποψη, της αντίθετης όχθης. Είναι, πράγματι, ένας πόλεμος πολιτισμών! Από εμάς ναι μεν υπάρχει το δίκαιο να διεκδικούμε, αυτά που μας ανήκουν. Από την άλλη, δεν θα τολμούσε ποτέ η Αγγλία να επιστρέψει ούτε ένα μάρμαρο μιας γροθιάς! Αυτό θα σήμαινε αναγνώριση, πως αυτά τα Μάρμαρα κακώς βρίσκονται στην Αγγλία. Εάν υπήρχε η προϋπόθεση να επέστρεφε όλα τα Μάρμαρα έχοντας τη βεβαιότητα, πως όλοι οι άλλοι λαοί δεν θα ζητήσουν αντιστοίχως να πάρουν πίσω τα υπόλοιπα ευρήματα του μουσείου του Λονδίνου, θα το έκανε. Ξέρουν, ότι δεν μπορούν τα γλυπτά να λείπουν από τον Παρθενώνα. Βεβαίως και εμείς σε ενδεχόμενη επιστροφή τους, στο μουσείο μας θα τα βάζαμε. Αλλά σε ένα Μουσείο, υπό τη σκιά του Παρθενώνα. Παλιότερα, το “όπλο” των Άγγλων ήταν η αναφορά στο καυσαέριο της Αθήνας. Εδώ όμως ερχόμαστε στο σημείο, που αναφέρει ο Γιάννης Δάλλας. Δηλαδή, πόση μεγαλύτερη ζημιά θα έκανε ο αττικός ουρανός με το καυσαέριο, από ότι πραγματοποίησαν οι Άγγλοι με την απαράδεκτη απόξεση των γλυπτών το 1938; Κατέστρεψαν την πατίνα του χρόνου! Αυτή είναι, ότι σημαντικότερο, έχει ένα έργο. Το διαφοροποιεί από τα αντίγραφα. Η πράξη τους μοιάζει, σαν να γυάλιζε κάποιος την πραγματική Τζοκόντα.”         

 

Γ.Κ.: Ερώτηση 3η: Στον επίλογο του ντοκιμαντέρ, μιλώντας ο ίδιος στην κάμερα ξεκαθαρίζετε, ότι η ταινία δεν αφορά άναρθρες κραυγές, ούτε εθνικιστικές κορώνες. Πράγματι, “γυρίζοντας” πιο πίσω, στις καταγεγραμμένες απόψεις του συγγραφέα Κυρίου Γιώργου Λεκάκη, διαπιστώνουμε, ότι στα τείχη της Ακρόπολης φαίνεται στιγμιαία η στατική, ελληνική σημαία, μόνο όταν ο ίδιος μιλά για την τήρηση του νόμου. Ενώ αμέσως μετά, καθώς εκείνος επεξηγεί την αληθινή, ανεκτίμητη σχέση αγαλμάτων και Ελλήνων, διακρίνουμε την εστίαση του φακού καθ’ ύψος στα πελώρια τείχη και τα ανέμελα σύννεφα. Πώς επιλέξατε αυτό το συγκεκριμένο, εύστοχο cut, που υποδηλώνει λακωνικά, ως υψηλό ιδανικό, μια παγκόσμια και όχι μόνον ελληνική κληρονομιά;  

 

Νίκος Παπακώστας: “Αυτά που αναφέρω στο τέλος…Στη μοναδική φορά όπου στο ντοκιμαντέρ μιλάω ο ίδιος, είναι ακριβώς, για να ξεκαθαρίσω ότι: Είμαι κάθετα αντίθετος σε κάθε είδους φανατισμό, φονταμενταλισμό και εθνικιστική ανοησία. Το να θέλουμε να περιορίσουμε τον ελληνικό πολιτισμό, για τον οποίο μιλά όλος ο κόσμος και να τον χώσουμε στα στενά όρια του δικού μας κράτους, είναι κάτι, που όχι μόνο δεν με βρίσκει σύμφωνο, αλλά μάλιστα στο οποίο είμαι και πολέμιος. Αυτό που προάγει τον πολιτισμό μας, είναι εκείνος να γίνει μέρος της παγκόσμιας παιδείας. Εφόσον έχουμε γίνει πρωτεργάτες στην παγκόσμια παιδεία, δεν είναι ανοησία να περιορίζουμε τον οποιονδήποτε θέλει να την αποκτήσει, μέσα από τη δική μας; 

 

Όσο για τη στατική σημαία, δεν μπορώ να δώσω μόνο μία συγκεκριμένη απάντηση. Σίγουρα, εκείνη την ημέρα φυσούσε ένας τρομακτικός άνεμος. Αντιμετώπισα πολλά προβλήματα και με τον ήχο. Αν κάποιος ακούσει τον πρώιμο ήχο εκείνης της ηχογράφησης, δεν θα το πιστεύει. Σχετικά με την άποψη της ανεκτίμητης σχέσης αγαλμάτων και Ελλήνων, που ανέφερε ο συγγραφέας Γιώργος Λεκάκης, θα μπορούσε να πει κανείς, ότι όχι μόνο την επικροτώ, μα πως την ασπάζομαι. Ότι τα αγάλματα δεν είναι πέτρες…Είναι έμβια και έμψυχα… 

 

Λόγω λοιπόν του γεγονότος, ότι η ιδιαίτερη σχέση αυτή, είναι πραγματικά συγκλονιστική!”   

 

Γ.Κ.: Ερώτηση 4η: Σε αυτή την συνολική σας καλλιτεχνική έκφραση ιδεών, κειμένων, εξομολόγησης και κινηματογράφησης δεν μπορεί κάποιος να αγνοήσει τη μουσική σας οντότητα. Παρατηρείται η παρουσία μιας μουσικής, που αφορά ενδιαφέρουσες μελωδίες στο πιάνο, αλλά και πιο “σκοτεινές” συγχορδίες με πλήκτρα υπό τη συνοδεία ανατολίτικου, πνευστού, μουσικού οργάνου ακριβώς μόλις ακούμε από τον αφηγητή για τη συνεργασία του elgin με την διοίκηση της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Η μουσική σας, αν και συνοδεύεται από την όψη των ανεκτίμητων γλυπτών ή από πίνακες των δραματικών εξελίξεων στην Ακρόπολη, γεννά ανεξάρτητες εικόνες στο μυαλό των θεατών/ακροατών. Ήταν ποτέ δυνατόν ο συνθέτης Νίκος Παπακώστας να μην ελευθέρωνε την τόσο συναισθηματική του έκφραση; 

 

Νίκος Παπακώστας: “Δεν κρύβω, ότι η σύνθεση μιας μουσικής για ένα τέτοιο ντοκιμαντέρ, φέρνει αντιμέτωπο κάθε δημιουργό με πολλές προκλήσεις. Ξεκινώντας, από την επιλογή των μουσικών οργάνων. Έχω δει κάποια δήθεν ντοκιμαντέρ, στα οποία ακούς κάτι κλαρίνα και χάνεσαι. Έπρεπε να βρω πάνω από όλα, πως θα ένιωθα να βλέπω την Ακρόπολη…Ακούγοντας, εκτός από τον ίδιο τον ήχο του αέρα, το συνεχιζόμενο ταξίδι του ανέμου, μέσα από τη συνοδεία κάποιων πνευστών! Έτσι λοιπόν σκέφτηκα, ότι δεν έχω κανένα λόγο να περιοριστώ σε τίποτε. Ήθελα αυτά τα συναισθήματα, που έβγαιναν από μέσα μου να τα περάσω. Χωρίς να με ενδιαφέρει, αν άρεσαν ή όχι. Ο συνθέτης πρέπει να ακούσει τον ήχο. Να δει την εικόνα. Και από αυτά να εμπνευστεί. 

 

Πράγματι, εκείνες οι μελωδίες στο πιάνο, πιστεύω, ότι θα παρατήρησες, πως είναι μονοφωνικές. Διότι αφορούν το ανατολίτικο…Το Ανατολικό μέρος. Ενώ οι “σκοτεινές” συγχορδίες είναι το Δυτικό. Δεν τα χώρισα. Το ένα μπορούσε να εμπλακεί μέσα στο άλλο. Και αυτό ακριβώς επεδίωκα. Ειδικά, η μουσική που αφορούσε τα πλάνα, τα οποία γυρίστηκαν στο Λονδίνο {σημ: εννοώντας την  κινηματογράφηση των κλεμμένων γλυπτών του Παρθενώνα}, με οδηγούσε, στο να “πω” στους Βρετανούς ότι: “Εδώ έχετε τον χώρο της Δύσης. Ο ήχος που σας στέλνω, είναι εκείνος του δικού σας του τόπου.” Για αυτό, θα μπορούσε κανείς να κριτικάρει με οποιονδήποτε τρόπο τη μουσική μου,  εκτός από το να πει, πως δεν είναι ελληνική. Διότι, όλη η Ελλάδα είναι εκεί…”      

 

Γ.Κ.: Ερώτηση 5η: Κύριε Παπακώστα, αυτή η παράξενη οντότητα που αποκαλείται ανά τις τελευταίες εκατονταετίες της ανθρωπότητας ως “έμπορος τεχνών,” όπως ο joseph duven, πως επιτρέπεται να ιδιοποιείται, εξαιτίας απλώς της οικονομικής του επιφάνειας, το παρόν και μέλλον μιας καλλιτεχνικής δημιουργίας; Δεν θα έπρεπε να προστατεύονται γενικώς οι δημιουργίες των καλλιτεχνών πιο επίσημα, προτού καταλήξουν σε στραγγαλιστές του Πολιτισμού, δήθεν φιλότεχνους;…

 

Νίκος Παπακώστας: “Ο Duven δεν έκλεψε τίποτα. Ήταν έμπορος τέχνης. Από τους κορυφαίους. Αυτό που προσέφερε, ήταν όλα τα έξοδα, για να γίνει αυτή η αίθουσα του Παρθενώνα. Τα χρηματικά ποσά που ξόδεψε τότε, ήταν τεράστια. Και ο χώρος σήμερα είναι καταπληκτικός. Ας μην ξεχνάμε, ότι ο συγκεκριμένος άνθρωπος προσέφερε κάτι πάρα πολύ σημαντικό. Τα Μάρμαρα βρέθηκαν στην Αγγλία από το 1801 μέχρι και το 1815 συνολικά. Επί 120 χρόνια εκείνα βρίσκονταν είτε παρατημένα σε αυλές πύργων, είτε σε αποθήκες συγγενών του Elgin και των επιγόνων του. Το 1938 εγκαινιάστηκε αυτή η αίθουσα, για να στεγάσει αυτά τα αριστουργήματα. Άρα, νομίζω, ότι η προσφορά του είναι πάρα πολύ σημαντική. Τώρα, αν ο ίδιος έκανε παζάρια ή αν είχε αγοράσει λαθραία αρχαιολογικούς θησαυρούς, είναι κάτι, το οποίο δεν γνωρίζω. 

 

Πραγματικά, γενικώς οι δημιουργίες των καλλιτεχνών πρέπει να προστατεύονται. Δεν θα έλεγα, χωρίς κριτική. Γιατί έχουμε δει και πράγματα, που μόνο για προστασία δεν είναι. Παρότι εκείνα εκφράζουν την άποψη και θέση ενός καλλιτέχνη. Αλλά αυτό από μόνο του δεν λέει τίποτε. “Μιλά” όμως, όταν η άποψη και η θέση ενός καλλιτέχνη συμβαδίζουν με το επίπεδο της Τέχνης, το οποίο κατέχει ο ίδιος ο δημιουργός. 

 

Θέλω ακόμη να ξέρεις, ότι αυτοί οι φιλότεχνοι που αναφέρεις, για να γίνουν στραγγαλιστές, πρέπει το έργο να αξίζει…”

 

Γ.Κ.: Ερώτηση 6η: Πως συνέβη αυτή η εφιαλτική καταστροφή των Μαρμάρων στα ασβεστοκάμινα της Αττικής;

 

Νίκος Παπακώστας: “Συνέβη, μέχρι τη στιγμή που ανέλαβε ένα πεφωτισμένο άτομο, ο Κυριάκος Πιττάκης…Δημιουργώντας την ελληνική, αρχαιολογική υπηρεσία και φυσικά το αρχαιολογικό μας μουσείο. Τότε ο ίδιος αντιλήφθηκε, ότι δεκάδες, εκατοντάδες αγάλματα -και όχι μόνο- κατέληγαν στα ασβεστοκάμινα, προκειμένου να γίνουν ασβέστης! Αναγκάστηκε να διορίσει αρχαιολόγους σε κάθε ασβεστοκάμινο της Αττικής. Αν δεν το έκανε, δεν θα είχε μείνει διάολος! Μου προκαλεί εντύπωση, ότι αυτός ο σπουδαίος άνθρωπος, (νομίζω πως) δεν έχει τιμηθεί, έστω με την ονομασία του σε κάποιο δρόμο. Ο συγκεκριμένος άνθρωπος προσέφερε τεράστιες υπηρεσίες στον ελληνικό πολιτισμό. Εγώ, το όνομά του το έμαθα από αρχαιολόγους. Αυτό πάντως είναι κάτι καλό…”  

 

Γ.Κ. Ερώτηση 7η: Κλείνοντας…Ποια είναι η γνώμη σας σε ενδεχόμενη επιστροφή των κλεμμένων γλυπτών του Παρθενώνα στην Αθήνα;…Θεωρείτε, ότι η πραγματική θέση τους είναι να εκτεθούν με την πρέπουσα τοποθέτηση στο Μουσείο της Ακρόπολης ή να ενισχύσουν την ανίκητη ολότητα του σπουδαίου αρχιτεκτονήματος; 

 

Νίκος Παπακώστας: “Καταρχάς δεν συζητάμε καν, ότι τα Μάρμαρα οφείλουν κάποια στιγμή να επιστραφούν. Φυσικά όχι με ανοησίες, σαν τα γεγονότα που είδαμε πριν από λίγες ημέρες. Ότι δηλαδή θα μας τα δώσουν, εάν πούμε, ότι τα Μάρμαρα είναι δικά τους…Τέτοιο πράγμα όχι. Εν τοιαύτη περιπτώσει, μη σώσουν και έρθουν εδώ. Αυτά πρέπει με αναγνώριση να πάρουν τη θέση τους. 

 

Η θέση τους…Δεν ξέρω, αν θα είναι επάνω στον Παρθενώνα, για τον εξής απλό λόγο: Εμείς έχουμε τοποθετήσει το 50% των διασωθέντων μέσα στο Μουσείο. Δεν υπάρχει, πιστεύω, καμία περίπτωση να πάρουμε έστω και ένα κομμάτι από εκείνα, προκειμένου να ενισχύσουμε την ολότητα του αρχιτεκτονήματος. Όχι. Μάλλον θα πάνε στο Μουσείο. Για να προστατεύονται από βανδαλισμούς! Και μην ξεχνάμε, ότι οι βάνδαλοι που πέρασαν από την Ακρόπολη, δυστυχώς δεν ήταν οθωμανοί, αλλά χριστιανοί. Επί Μεγάλου Θεοδοσίου, έγινε το έλα να δεις! Πήγαιναν εκδρομή στην Ακρόπολη τις Κυριακές, ώστε να παρακολουθήσουν μεν την εκκλησία (στην τότε Αγία Σοφία), αλλά και για να σπάνε τα γλυπτά!

 

Γ.Κ.: Υπό γιορτινή ατμόσφαιρα, δηλαδή; 

 

Νίκος Παπακώστας: “Ναι, βεβαίως. Το πιο ειρωνικό τότε στην υπόθεση είναι, ότι έμεινε ανέπαφη η τελευταία πλάκα στην βορειοδυτική πλευρά. Κανείς δεν τόλμησε να την αγγίξει. Και ξέρεις γιατί; Διότι προσομοίαζε τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου. Η μόνη πλάκα που δεν έχει πειραχτεί. Εκτίθεται φυσικά στο Μουσείο! Τεράστια καταστροφή της Βόρειας πλευράς έγινε επίσης επί Morosini.    

 

Ωστόσο, όπως μας δείχνει το ντοκιμαντέρ, όπου ειπώθηκαν με φωνητική αφήγηση τα γραπτά λεγόμενα του τότε βουλευτή του βρετανικού κοινοβουλίου, Hugh Hammersley, οι ζημιές που έγιναν από τον Elgin, ήταν πολύ μεγαλύτερες από εκείνες επί Morosini.”

Ο Eretikos κριτικός Γιάννης Κρουσίνσκυ