Κοσμογονικές ανατροπές στη διατροφή: Θα τρώμε κρέας από το εργαστήριο

Εκπρόσωποι εταιρειών που εμπλέκονται στην καλλιέργεια κρέατος από ζωικά κύτταρα (όπως ο Dr. Uma Valeti της εταιρείας Upside Foods) χαιρέτισαν με ενθουσιασμό την απόφαση καθώς υποστηρίζουν ότι άνοιξε ο δρόμος για ένα πιο «υποφερτό» μέλλον, αφού το εργαστηριακό κρέας θα είναι περιβαλλοντικά πιο φιλικό σε σχέση με το κανονικό κρέας.

Το ίδιο ισχυρίζονται και οι υποστηρικτές της εργαστηριακής καλλιέργειας κρέατος αναφέροντας ότι με αυτό τον τρόπο μειώνεται σημαντικά η επιβάρυνση του περιβάλλοντος σε σχέση με τις συμβατικές εκτροφές, αυξάνεται η ασφάλεια των τροφίμων αφού θα μπορούν να γίνονται πιο ολοκληρωμένοι έλεγχοι και τέλος, δεν χρειάζεται η σφαγή ζώων. Υπολογίζεται ότι θα χρειαστούν ακόμα μερικά χρόνια προτού να κατακλυστεί η αγορά με καλλιεργημένο κρέας.

Μέχρι σήμερα μόνο η Σιγκαπούρη ενέκρινε αυτού του είδους την πρακτική. Ωστόσο, μετά την αμερικάνικη έγκριση θεωρείται βέβαιο ότι και άλλες χώρες θα ακολουθήσουν τον ίδιο δρόμο.

Η παραγωγή κρέατος στο εργαστήριο ξεκινά με την απομόνωση κυττάρων από ένα ζώο. Στη συνέχεια, τα κύτταρα καλλιεργούνται με όλα τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά που απαιτούνται (π.χ. βιταμίνες, αμινοξέα, μέταλλα) αρχικά σε μικρή κλίμακα και αργότερα σε μεγάλους βιο-αντιδραστήρες. Τη στιγμή της συλλογής του κρέατος αυτό έχει τη μορφή μιας μάζας που μοιάζει με κιμά. Ο κιμάς αργότερα παίρνει διάφορες τυποποιημένες μορφές όπως είναι τα λουκάνικα ή το φιλέτο. Το κρέας που προκύπτει έπειτα από μια καλλιέργεια δεν περιέχει οστά, φτερά, δέρμα ή άλλα ζωικά προϊόντα ή κατάλοιπα.

Εκ πρώτης όψεως, η συγκεκριμένη τεχνολογία φαίνεται ότι αποτελεί τη λύση για την θρέψη των ανθρώπων στο μέλλον. Και πως ο πλανήτης θα «ανασάνει» περιβαλλοντικά.

Ασφαλώς υπάρχει και η αντίπερα όχθη. Μέχρι στιγμής, όπως ακριβώς συνέβη και με τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας στην αρχή της επέκτασής τους, δεν είναι σίγουρο ότι η καλλιέργεια κρέατος στο εργαστήριο θα είναι πιο φιλική προς το περιβάλλον. Στην πραγματικότητα, κάτι τέτοιο δεν έχει ακόμα αποδειχθεί. Επίσης, εγείρονται θέματα ασφαλείας ως προς την κατανάλωση αλλά και επιφυλάξεις στο κατά πόσον μπορεί μια τέτοια προσπάθεια να καλύψει τις πραγματικές ανάγκες των καταναλωτών για κρέας.

Κάποιοι ισχυρίζονται ότι η αγορά θα αυτορυθμιστεί. Ότι δηλαδή θα έρθει μια μέρα όπου η ζήτηση για καλλιεργημένο κρέας θα έρθει να καλύψει τις ανάγκες συγκεκριμένων αγορών και πως ταυτόχρονα η σχετική βιομηχανία θα είναι σε θέση να προσφέρει ασφαλή προϊόντα σε ανταγωνιστικές τιμές.

Ωστόσο, πρέπει να δοθεί η ευκαιρία ή να προκύψουν οι συνθήκες (ίσως και έκτακτες) έτσι ώστε η καλλιέργεια κρέατος να ευδοκιμήσει. Κάτι που προς το παρόν δεν έχει διαφανεί στον ορίζοντα. Επομένως, όπως συμβαίνει και με όλα τα υπόλοιπα, η απόφαση εξακολουθεί να είναι πολιτική, τουλάχιστον στα αρχικά της στάδια. Θα ευνοηθεί και θα στηριχθεί η εν λόγω καινοτομία; Ή θα μείνει κάτι το εξεζητημένο που θα απευθύνεται μόνο στους εκκεντρικούς και στους πολύ πλούσιους, δύο κατηγορίες ανθρώπων που χαρακτηρίζονται από την ακόρεστή τους μανία για την αναζήτηση και δοκιμή νέων απολαύσεων;

Πότε ενδέχεται να αλλάξει το παιχνίδι;

Έστω για παράδειγμα ότι στο μεσοπρόθεσμο μέλλον προκύπτει μια έντονη επισιτιστική κρίση. Τεχνητή ή όχι. Αν η βιομηχανία παραγωγής έτοιμου κρέατος είναι εκείνη τη στιγμή έτοιμη, τότε σίγουρα θα ισχυροποιηθεί.

Ή ακόμα, ας υποθέσουμε ότι κάποια στιγμή η ανθρωπότητα έρχεται αντιμέτωπη με τον εφιάλτη ενός πυρηνικού ολοκαυτώματος. Τότε, ενδεχομένως οι άνθρωποι να χρειαστεί να ζήσουν για μεγάλα χρονικά διαστήματα μέσα σε καταφύγια χωρίς να υπάρχει η δυνατότητα να εκτρέφουν ζώα. Η παραγωγή κρέατος με βιολογικές καλλιέργειες στο εργαστήριο θα αποβεί σωτήρια για την επιβίωση του είδους μας.

επίσης, δεν φαντάζει απίθανο το σενάριο να εμφανιστεί στο μέλλον μια μορφή πανδημίας που θα απαιτεί την παύση της μετακίνησης ακόμα και καταναλωτικών προϊόντων που δεν μπορεί να ελεγχθεί η ποιότητά τους. Υπό αυτές τις συνθήκες, οι ανάγκες των πληθυσμών για ζωική πρωτεΐνη μπορεί να συνεπικουρείται από το κρέας που θα παράγεται σε καλλιέργειες. 

Βέβαια υπάρχει και το εξίσου πιθανό ενδεχόμενο να εφαρμοστούν πολιτικές που θα εξαναγκάζουν τους πιο αδύναμους παίχτες (ακόμα και ανίσχυρες κρατικές οντότητες) να υποτάσσουν τα κυριαρχικά τους δικαιώματα για να εξασφαλίζουν τα προς το ζην, αφού οι ίδιοι δεν θα είναι σε θέση – λόγω ΄έλλειψης της σχετικής τεχνολογικής υποδομής – να παράγουν τα νέα προϊόντα. Αυτός ο εξαναγκασμός δεν θα εφαρμοστεί αμέσως. Ούτε και τόσο ωμά. Αρχικά θα προωθηθούν πολιτικές που θα κάνουν σιγά-σιγά ασύμφορη επένδυση να ασχολείται κανείς με τη συμβατική κτηνοτροφία. Ειδικά αν η τεχνολογία του καλλιεργημένου κρέατος μας φέρει στο σημείο να παράγουμε καλό κρέας και οικονομικά ανταγωνιστικό. Έτσι, μικροί παραγωγοί και χώρες χωρίς πόρους θα αναγκαστούν να εγκαταλείψουν τις συμβατικές πρακτικές. Αν μάλιστα σε αυτές τις χώρες δοθεί η διέξοδος μιας πολύ προσοδοφόρας ενασχόλησης σε τομείς όπως είναι για παράδειγμα ο τουρισμός ή η παροχή υπηρεσιών, τότε η εγκατάλειψη της συμβατικής κτηνοτροφίας θα γίνει πολύ πιο εύκολα και πολύ πιο πρόθυμα. Ακόμα πιο δύσκολα θα γίνουν τα δεδομένα για τους τωρινούς παραγωγούς εάν θεσπιστούν και αυστηροί, διακρατικοί νόμοι για την προστασία του περιβάλλοντος. Σε αυτή την εκδοχή, η πίεση στους κτηνοτρόφους θα είναι ακόμα πιο έντονη αφού ελάχιστοι θα είναι αυτοί που θα έχουν τα απαραίτητα οικονομικά μέσα ώστε να συμμορφωθούν με τις νέες νομοθεσίες.

Τέλος, δεν αποκλείεται το ενδεχόμενο να δημιουργηθούν νέες ποικιλίες εργαστηριακών ζώων – μέσω της βιοτεχνολογίας – από τις οποίες θα απομονώνονται τα κύτταρα που θα καλλιεργηθούν. Αυτά τα ζώα θα εμφανίζουν νέα χαρακτηριστικά που θα κάνουν τα προϊόντα τους ασυναγώνιστα σε σχέση με τα αυθεντικά.

Το κλειδί είναι και σε αυτή την περίπτωση οι πολιτικές αποφάσεις και οι εθνικοί σχεδιασμοί. Ίσως οι νέες τεχνολογίες να αποτελούν το όχημα που θα μας οδηγήσει στην αυτάρκεια της τροφής, τόσο σε φυτικά, όσο και σε ζωικά προϊόντα. Όμως οι τεχνολογίες τρέχουν με ταχύτητα φωτός. Και οι κατέχοντες την τεχνολογία θα την χρησιμοποιήσουν ως μέσω ισχύος (όπως συμβαίνει στις πλείστες των περιπτώσεων).

Η τεχνολογία είναι πυλώνας αξιοπρέπειας και εχέγγυο για την επιβίωσή μας. Δημιουργεί όμως πολύ εύκολα ανισότητες και στέρηση ελευθεριών. Προκαλεί δε και αυταρχικές αντιλήψεις. Ειδικά σε εποχές ιδεολογικής ρευστότητας κατά έναν τρόπο που είναι πλέον πολύ δύσκολο να ξεμπλέξει κανείς το κουβάρι προκειμένου να αντιληφθεί το πού ακριβώς τελειώνει η κρατική κυριαρχία και πού αρχίζει η εμπλοκή του ιδιωτικού συμφέροντος.

Κάποτε τεχνολογία ήταν ένα βέλος που κτυπούσε πιο μακριά. Αν έμενες εκτός εμβέλειας, ήσουν ασφαλής. Σήμερα η τεχνολογία είναι κάτι που σε καταναλώνει. Αν της γυρίσεις την πλάτη, σε φτύνει και σε τελειώνει…

Παραπομπές:

• https://www.nytimes.com/2023/06/21/us/lab-grown-meat-sale-approval.html
• https://thecounter.org/lab-grown-cultivated-meat-cost-at-scale/