H απολογία… του Λυσία για τον Σωκράτη

Facebook Twitter Viber Messenger WhatsApp E-mail

Για τη δίκη του Σωκράτη ετοίμασε λαμπρή απολογία ο δεινός ρήτορας Λυσίας.

Ο Σωκράτης τον ευχαρίστησε, αλλά αρνήθηκε να τη χρησιμοποιήσει, γιατί δεν ήθελε… τα δικηγορικά τερτίπια.
– Προτιμώ -είπε- να καταδικασθώ ως Σωκράτης, παρά να αθωωθώ ως Λυσίας.

O Σωκράτης (Αλωπεκή, Αρχαία Αθήνα, 470 π.Χ./469 – Αρχαία Αθήνα, 399 π.Χ.) ήταν Έλληνας Αθηναίος φιλόσοφος, μία από τις σημαντικότερες φυσιογνωμίες του ελληνικού και παγκόσμιου πνεύματος και πολιτισμού και ένας από τους ιδρυτές της Δυτικής φιλοσοφίας.

Ήταν γιος του Σωφρονίσκου και της Φαιναρέτης από το δήμο της Αλωπεκής, της Αντιοχίδος φυλής.

Ο Σωκράτης ήταν Έλληνας Αθηναίος φιλόσοφος

Παντρεύτηκε σε μεγάλη ηλικία την Ξανθίππη, για την οποία πολλά άσχημα έχουν γραφεί -και όχι αδίκως- για παράδειγμα κατά τον Αντισθένη ήταν η χειρότερη γυναίκα που υπήρξε και θα υπάρξει, με τον Σωκράτη να απαντά ότι εάν καταφέρει να συνυπάρξει μαζί της τότε θα μπορέσει να συνυπάρξει με όλους τους ανθρώπους.

Οι πληροφορίες για τη ζωή του Σωκράτη είναι ποικίλες και ο μελετητής του Αρχαιοελληνικού κόσμου μπορεί να βγάλει ενδιαφέροντα συμπεράσματα. Διάφοροι συγγραφείς ασχολήθηκαν μαζί του ήδη από την αρχαιότητα και, ο καθένας πρόσθεσε νέες πτυχές από τη ζωή του.

Έτσι, ο Πορφύριος αναφέρει ότι ο Σωκράτης, όπως συνηθιζόταν στην αρχαία Αθήνα, ασχολήθηκε αρχικά με τη γλυπτική τέχνη, το επάγγελμα του πατέρα του, ο οποίος ήταν λιθοξόος, πριν το εγκαταλείψει «χάριν της παιδείας», όπως έγραψε αργότερα ο Λουκιανός. 

Στα 17 του χρόνια γνώρισε το φιλόσοφο Αρχέλαο, που του μετέδωσε το πάθος για τη φιλοσοφία και τον έπεισε να αφιερωθεί σ’ αυτήν. Μία πιο βαθιά ψυχολογική πλευρά του φανερώνει ο Πλάτωνας, που στην Απολογία του παρουσιάζει τον Σωκράτη να θεωρεί τη φιλοσοφική ενασχόληση ως θεία εντολή.

Εδώ ο Σωκράτης μπορεί να χαρακτηριστεί ως Θεόπνευστος, καθώς αναφέρει το ισχυρό του ένστικτο, ως μία εσωτερική παρόρμηση, να του υπαγορεύει ποιες πράξεις και ενασχολήσεις πρέπει να ακολουθήσει.

Μάλιστα δήλωνε ότι άκουγε μέσα του μία φωνή που τον εμπόδιζε να πράττει ό,τι δεν ήταν σωστό, την οποία φωνή ονόμαζε «δαιμόνιον».

Αυτό φυσικά το θέμα απησχόλησε πολλούς ανθρώπους, ο δε Πλούταρχος στο έργο του “Περὶ τοῦ Σωκράτους δαιμονίου” αναπτύσσει πολλές απόψεις συζητώντας με διαφόρους ανθρώπους.

Οι απλοί και αγράμματοι έβλεπαν το δαιμόνιον ως μια τάση προς φτέρνισμα ή μία εσωτερική φωνή, η οποία όμως ποτέ δεν προέτρεπε προς κάποια πράξη αλλά πάντα απέτρεπε από κάτι κακό.

Καταλήγει εμμέσως στον διάλογο ο ίδιος ο Πλούταρχος (πίσω από άλλα πρόσωπα όπως συνήθισε) να διατυπώσει την θεωρία ότι αυτό το δαιμόνιο δεν είναι άλλο παρά μια ανωτέρα δύναμη την οποία προσφέρουν τα ανώτερα όντα σε ανθρώπους αξίους, όπως και οι άνθρωποι προσφέρουν περισσότερα σε κάποιο άλογο ή σκύλο λόγω του ότι είναι πιο πιστά ή έξυπνα από τα υπόλοιπα.

Στις φιλοσοφικές του έρευνες τον παρακολουθούσαν πολλοί, ιδιαίτερα νέοι, που ένιωθαν ευχαρίστηση ακούγοντας τον να μιλάει και να συζητάει για θέματα κοινωνικά, πολιτικά, ηθικά και θρησκευτικά.

Έτσι σχηματίστηκε γύρω του ένας όμιλος, που δεν αποτελούσε όμως σχολή, γιατί ο Σωκράτης δεν δίδαξε συστηματικά, αλλά διαλεγόταν σε κάθε σημείο της πόλης, με ανθρώπους κάθε κοινωνικής τάξης και σε αντίθεση με τους σοφιστές δεν έπαιρνε χρήματα από τους μαθητές του.

Απέφευγε την εμπλοκή στην πολιτική και προτιμούσε να κάνει τη δική του ανεξάρτητη πορεία. Μόνη εξαίρεση, όταν η πατρίδα τον καλούσε.

Έτσι έλαβε μέρος σε τρεις εκστρατείες στη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου, στην πολιορκία της Ποτίδαιας , στο Δήλιο της Βοιωτίας το 424 π.Χ. («ήμουν μαζί του στην υποχώρηση», λέει ο Λάχης στον ομώνυμο πλατωνικό διάλογο,«και αν όλοι ήταν σαν τον Σωκράτη, η πόλη μας ποτέ δε θα πάθαινε εκείνη τη συμφορά.»)

Το 422 π. Χ. στη μάχη της Αμφίπολης έσωσε τη ζωή του Αλκιβιάδη και έδειξε απίστευτη αντοχή στις κακουχίες, όπως περιγράφει ο ίδιος ο Αλκιβιάδης στο πλατωνικό Συμπόσιο.

Το 406 π.Χ., στη δίκη των 10 Αθηναίων στρατηγών όταν συνέπεσε η «φυλή» στην οποία ανήκε να έχει την πρυτανεία, αρνήθηκε να υποκύψει στην απαίτηση να φέρει σε ψηφοφορία στην Εκκλησία του Δήμου μία παράνομη πρόταση – να δικαστούν ομαδικά και όχι ο καθένας ξεχωριστά, όπως όριζε ο νόμος οι στρατηγοί που είχαν κατηγορηθεί ότι δεν περισυνέλεξαν τους ναυαγούς κατά τη ναυμαχία στις Αργινούσες, κάτι απαράδεκτο νομικά στην αθηναϊκή δημοκρατία.

Το 404 π.Χ. με την ίδια τόλμη εναντιώθηκε στους Τριάκοντα τυράννους, όταν αρνήθηκε να συλλάβει έναν δημοκρατικό πολίτη, τον Λέοντα τον Σαλαμίνιο.

«Τάδε ἐγράψατο καὶ ἀντωμόσατο Μέλητος Μελήτου Πιτθεύς Σωκράτη Σωφρονίσκου Ἀλωπεκῆθεν: ἀδικεῖ Σωκράτης, οὓς μὲν ἡ πόλις νομίζει θεοὺς οὐ νομίζων, ἕτερα δὲ δαιμόνια καινά εἰσηγούμενος· ἀδικεῖ δὲ καὶ τοὺς νέους διαφθείρων. Τίμημα θάνατος.»

Η μήνυση του Σωκράτη, έγινε απο τον ποιητή Μέλητο, καθώς και από το γνωστό πολιτικό και βυρσοδέψη Άνυτο και τον ρήτορα Λύκωνα.

Το 399 π.Χ. ο φιλόσοφος βρέθηκε αντιμέτωπος με το Δικαστήριο της Ηλιαίας.

Εκεί, σε μία δίκη η οποία έχει χαρακτηριστεί από πολλούς μελετητές ως παρωδία, διατυπώθηκαν εναντίον του κατηγορίες για ασέβεια προς τους θεούς και για διαφθορά των νέων.

Ο φιλόσοφος καταδικάστηκε, με βάση την κατηγορία, σε θάνατο. Ως σκοπιμότητα της κατηγορίας θεωρήθηκε η διδασκαλία του, η οποία επιδρούσε στους νέους, και με τον φιλελευθερισμό που τον διέκρινε, θεωρήθηκε ανατρεπτικός.

Ουσιαστικό κίνητρο, όμως, υπήρξε η αντιζηλία του με σημαντικούς άνδρες της εποχής, ενώ ένας από τους βασικούς λόγους για κατηγορία του στην πραγματικότητα ήταν ότι ο Κριτίας, ένας από τους μαθητές του και μάλιστα από τους πιο σημαντικούς, είχε πρωταγωνιστικό ρόλο στην εξουσία των τριάκοντα τυράννων.

Θα μπορούσε να πει κανείς πως η απόφαση του Δικαστηρίου ήταν νοθευμένη.

Στη διάρκεια της δίκης ο Σωκράτης έδειξε θάρρος και περηφάνια, ενώ η αναγγελία της ποινής δεν κατάφερε να τον βγάλει από τη θεϊκή του αταραξία. Από την Απολογία προκύπτει ότι κατά πάσα πιθανότητα θα είχε αθωωθεί εάν φερόταν πιο ταπεινόφρονα, αλλά όπως δήλωσε και ο ίδιος δεν ήθελε να εξευτελίσει τον εαυτό του με ικεσίες. Μετά την καταδίκη του παρέμεινε στο δεσμωτήριο 30 μέρες, γιατί ο νόμος απαγόρευε την εκτέλεση της θανατικής ποινής πριν από την επιστροφή του ιερού πλοίου από τις γιορτές της Δήλου.

Από τον διάλογο του Πλάτωνα Κρίτων φαίνεται ότι ο Σωκράτης θα μπορούσε να σωθεί, αν ήθελε, αφού οι μαθητές του είχαν τη δυνατότητα να τον βοηθήσουν να αποδράσει, καθώς ο φρουρός του ήταν γνωστός τους και θα δεχόταν δωροδοκία και παράλληλα εάν το έκανε αυτό κατά πάσα πιθανότητα θα έβρισκε ασφαλές καταφύγιο σε κάποια από τις πολλές πόλεις όπου είχε υποστηρικτές.

Ο Κρίτων δε, θα ήταν ασφαλής από καταδίκη γιατί σύμφωνα με τον ίδιο δεν θα υπήρχαν επαρκή στοιχεία εναντίον του.

Ο Σωκράτης ωστόσο παρέμεινε πιστός στη κοσμοθεωρία του και αρνήθηκε, εξηγώντας ότι επωφελήθηκε ζώντας κάτω από τους αθηναϊκούς νόμους για εβδομήντα χρόνια και αν τους παραβιάζε τώρα επειδή Αυτοί έδρασαν εις βάρος του θα ήταν συμφεροντολόγος.

Εξηγεί επίσης ότι κανείς δεν πρέπει ποτέ να φέρεται άδικα, ανεξαρτήτως περιστάσεων.

Έτσι, ως νομοταγής πολίτης και αληθινός φιλόσοφος, περίμενε το θάνατο ειρηνικά και γαλήνια και ήπιε το κώνειο, όπως πρόσταζε ο νόμος.

Δείτε ακόμη:

Η δήλωση Σεφέρη κατά της χούντας