Πλήρες Αφιέρωμα στη Δημιουργικότητα του Γιώργου Λάνθιμου

Facebook Twitter Viber Messenger WhatsApp E-mail

Από τον Eretiko κριτικό Γιάννη Κρουσίνσκυ

Βάσει δημιουργικότητας, τα τεκμηριωμένα σημεία της κινηματογραφικής πορείας του Γιώργου Λάνθιμου καταδεικνύουν μια εντυπωσιακή ποιοτική ανέλιξη, ξεπερνώντας ορισμένα λάθη. Είτε θα τον βράβευαν ποτέ είτε όχι.

Τα επιτεύγματα και οι καλλιτεχνικές συνεργασίες αποτελούν τούτες τις άτυπες επιβραβεύσεις, οι οποίες αποδείχθηκαν τελικώς Πραγματικός Χρυσός! Ας αφήσουμε λοιπόν τα βραβεία και ας δούμε μια άλλη αποκρυπτογράφηση της βελτίωσης του δημιουργού αυτού.

Παρακάτω μιλώ για τον καλλιτεχνικό απολογισμό μέσα από επτά βήματα-ταινίες σταθμούς στη φιλμογραφία του Γιώργου Λάνθιμου. Από το ελληνικό, στο αγγλόφωνο λανθιμικό κινηματογραφικό σύμπαν. Ουσιαστικά, κατά την πρώτη μακροπρόθεσμα εξελικτική του περίοδο. Πλήρες σχετικό Αφιέρωμα!

H ταπεινή, υπερπολύτιμη όψη του νομίσματος!

Καταρχάς, θερμά συγχαρητήρια στον καλλιτέχνη Γιώργο Λάνθιμο για κάθε βράβευση. Πολλώ μάλλον για την τωρινή, εξαιρετικά σημαντική διάκριση, με βράβευση Χρυσού Λέοντα στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Βενετίας! Οι βραβεύσεις καταδεικνύουν μια θετική κατάληξη στο επισημοποιημένο κομμάτι της καλλιτεχνικής αναγνώρισης. Επιπλέον δίνουν την ώθηση, την οποία εξακολουθεί να χρειάζεται ένας σημαντικός σκηνοθέτης, προκειμένου να υλοποιήσει το κινηματογραφικό όραμά του, με ολοένα και περισσότερες δυνατότητες ενίσχυσης στο αναπτερωμένο σκεπτικό του. Με παράλληλη ηθική αποδοχή της Κινηματογραφικής Κοινότητας, η οποία θα επανεξετάσει το έργο του. Από πρακτική άποψη, αντικειμενικά πράγματι αποφαίνεται κατά καιρούς αναγκαία μια τέτοια αναγνώριση. Καλά όλα αυτά…Απλώς, παραμένουν ως η μία πλευρά της ιστορίας. Όμως αυτή τη γνωρίζει ο κόσμος. Ας μην ξεχνάμε λοιπόν την άλλη, ταπεινή μεν, μα υπερπολύτιμη και άκρως αποκαλυπτική όψη του νομίσματος. Την ίδια την καλλιτεχνική έκφραση. Τη Δημιουργία! Το έργο που καταγράφεται και μένει, διασχίζοντας το δικό του νοητικό ταξίδι, συναντώντας την ανεκτίμητη ενσυναίσθηση, διεκδικώντας τη διαχρονικότητα.

Ακούμε συχνά επί τούτου, ότι “θα δείξει ο Χρόνος την πορεία των Έργων.” Όχι. Αυτή η χιλιοειπωμένη, απερίσκεπτη δικαιολόγηση δεν καλύπτει ποτέ την αλήθεια εν συνόλω. Διότι αυτό το οποίο ορίζει αμιγώς την πορεία των Έργων στο Σινεμά είναι μονίμως η δυνατότητα Αντίληψης, χωρίς χρονοτριβές. Αρχικώς από τον ίδιο τον δημιουργό, κατόπιν τον κριτικό κινηματογράφου και έπειτα τον σινεφίλ. Εάν ο δημιουργός διαβλέπει, ότι το έργο του συνιστά τη μετάβαση σε ένα νέο μοτίβο, τότε απομένει μόνο ο σύγχρονος μελετητής-παρατηρητής έργων Τέχνης (βλ. κριτικός κινηματογράφου, μα όταν είναι προσεκτικός!) να αναγνώσει τη δυναμική, που έχει ενώπιόν του. Και να την αποκρυπτογραφήσει στα απαραίτητα καίρια σημεία μετάφρασης, απευθυνόμενος προς τους αναγνώστες/θεατές. Μοχθώντας να ξεσκεπάσει τη διαχρονική αξία, χωρίς παράλληλα να χρονοτριβεί. Εδώ οι κρίκοι της ενσυναισθητικής αλυσίδας δεν σπάνε! Η δυνατότητα Αντίληψης θα συνδέσει δημιουργό-κριτικό-κοινό, εγκαίρως!

Ειδάλλως τα ποιοτικά κινηματογραφικά έργα, κινδυνεύουν αδίκως να θαφτούν βαθειά. Και θα χρειαστούν τότε επόμενοι κριτικοί…Ενώ αντιστοίχως, ο εκάστοτε σαφώς επηρεασμένος δημιουργός θα έχει αντιμετωπίσει την περιφρόνηση στην εποχή του. Να λοιπόν, μία από τις τρανταχτές αποδείξεις, του πόσο σοβαρό είναι το επάγγελμα-λειτούργημα στο απαραίτητο αντικείμενο της κριτικής κινηματογράφου. Ο Λάνθιμος άξιζε να μην θαφτεί, άξιζε να τονιστεί, να διακριθεί, μα κυρίως να προσδιοριστεί ως μια νέα δική του κινηματογραφική ταυτότητα (ας αφήσουμε πια τη γενικότητα περί “Greek Weird Wave άποψης”). Ανεξαρτήτως των αλυσιδωτών επισημοποιημένων του βραβεύσεων. Δεν μπορούμε να περιμένουμε τις βραβεύσεις ή να βασιστούμε σε αυτές, για να κατανοήσουμε, τι ακριβώς έχουμε ενώπιόν μας. Δεν μπορούμε να επηρεαζόμαστε με μοναδικό κριτήριο αυτές τις στιγμές.

Βεβαίως, δεν ήταν όλα ιδανικά στην ανοδική πορεία του Λάνθιμου. Και ούτε θα γίνουν ξαφνικά εξιδανικεύσεις από άκρη σε άκρη της φιλμογραφίας του. Ωστόσο, τα πανίσχυρα επιτεύγματα στις μελετημένες δημιουργίες του είναι εκεί. Δεν έχει σημασία, εάν αρέσει ή όχι στον θεατή το ύφος του Λάνθιμου. Σημασία έχει, ότι η φιλμογραφία του Λάνθιμου πληρούσε τις προϋποθέσεις για τη διαπίστωση ενός δικού του ύφους.

Επιτεύγματα-Συνεργασίες

Η ποιοτική καλλιτεχνική ανέλιξη του ίδιου του Λάνθιμου, έχει κάνει κατά καιρούς ορατά βήματα κινηματογραφικής βελτίωσης (στην πραγματικότητα Άλματα, από το 2011). Αυτά τα, επί της ουσίας, αλματώδη βήματα δεν είχαν ανάγκη τα βραβεία. Ω, ναι! Διότι υπήρχαν αλυσιδωτά, με αποδείξεις, πρωτίστως οι μεγαλύτερες επιβραβεύσεις στον δικό του δύσβατο δρόμο, τον οποίο ο ίδιος τόλμησε εδώ και πολλά χρόνια να διαλέξει. Και το σημαντικότερο, τελικά να τον διαβεί. Τα αποτυπωμένα καλλιτεχνικά αποτελέσματα! Τα επιτεύγματα και οι καλλιτεχνικές συνεργασίες αποτελούν τούτες τις άτυπες επιβραβεύσεις, οι οποίες τελικώς αποδείχθηκαν ως Πραγματικός Χρυσός!

Η προβληματική για την αποδιοργανωμένη κοινωνική ένταξη και την αντίμετώπισή της, μέσα από την ανθρώπινη σύγκρουση εμπεριέχεται σταθερά στις ταινίες του. Ο τρόπος με τον οποίο διασπάται κάθε φορά αυτή η γενική του άγρυπνη, ζωγραφισμένη ανησυχία στις ταινίες, μοιάζει σαν μια περίτεχνη παλέτα με ποικίλα χρώματα συγκρουόμενων ψυχοσυνθέσεων στα όριά τους. Η αποκάλυψη διάτρητων οικογενειακών δεσμών αντιμάχεται την αναζήτηση προσομοιάζουσας οικογενειακής διάσωσης. Το Πάθος καταπιέζεται ή ελευθερώνεται. Πολύ σημαντικά στοιχεία προς παρατήρηση! Ας αφήσουμε λοιπόν τα βραβεία στην άκρη. Και ας δούμε μια άλλη αποκρυπτογράφηση της ποιοτικής σταδιακής βελτίωσης του Γιώργου Λάνθιμου. Ας κάνουμε στιγμιαία μια αλλιώτικη διαδρομή σκέψεων, στεκούμενοι στη μέση, με έναν ιδιόρρυθμο διαχωρισμό. Καθότι το προτελευταίο έργο “Η Ευνοούμενη” αποκάλυψε 2 στάδια.

Αφενός, το κλιμακωτό παρελθόν ανέλιξης μέχρι να φτάσουμε ακριβώς στην καλλιτεχνική εκτόξευση (2001-2018). Και αφετέρου (εμπιστεύομαι τη συνεργασία με Γουίλεμ Νταφόε & καθιέρωση της μούσας Έμμα Στόουν για το επερχόμενο “Poor Things”) μια νέα κινηματογραφική προοπτική (2023 μέχρι το απρόβλεπτο μέλλον της λανθιμικής φιλμογραφίας). Δηλαδή, η πρώτη περίοδος εξελικτικής πορείας του Λάνθιμου (2001-2018) έχει ήδη σηματοδοτηθεί από την καταληκτική της μορφή με το “Η Ευνοούμενη.” Η δεύτερη εξελικτική περίοδος, που θα αποκαλύψει το υποσχόμενο “Poor Things” (2023) θα μας ορίσει ένα εξίσου απρόβλεπτο λανθιμικό σύμπαν, μα της νέας καθρεπτισμένης περιόδου στο ωριμότερο σκεπτικό του.

Για το οποίο οφείλουμε να προετοιμαστούμε. Και η καλύτερη προετοιμασία γίνεται φυσικά μέσω της καλλιτεχνικής κατανόησης της πρώτης μακροπρόθεσμης εξελικτικής περιόδου. Έως και το έργο “Η Ευνοούμενη.” Ας τα πάρουμε όμως όλα από την αρχή, σε μια σύνοψη καλλιτεχνικού απολογισμού.

Ένα λανθιμικό σύμπαν ανέλιξης!

Παρακάτω μιλώ μόνο για τις ταινίες μεγάλου μήκους. Η σύνοψη αυτή διαφαίνεται σε επτά βήματα-ταινίες σταθμούς στη φιλμογραφία του Γιώργου Λάνθιμου. Από το ελληνικό, στο αγγλόφωνο λανθιμικό κινηματογραφικό σύμπαν…Είναι στην πραγματικότητα η πρώτη του μεγάλη εποχή ωρίμανσης! Διότι αυτός ο καλλιτέχνης περνά όχι απλώς από τη μία ταινία στην άλλη, μα μέσα από περίτρανες βελτιώσεις αθροισμένων ταινιών, οι οποίες συνιστούν τελικά την εντυπωσιακή, μακροπρόθεσμα εποχιακή μεταμόρφωσή του. Ενόσω μεταμορφώνεται, κερδίζει και δεν χάνει στοιχεία σινεματικής ταυτότητας. Ας δούμε λοιπόν συνολικά αυτή την πρώτη μεταμόρφωση.

1) “Ο Καλύτερός μου Φίλος” (2001)

Στην ουσία, η συν-σκηνοθεσία του Γιώργου Λάνθιμου με τον Λάκη Λαζόπουλο ήταν μια προσπάθεια, ώστε να σπάσει για τον πρώτο το κέλυφος της ντροπαλότητας στην αρχικώς άνιση σχέση σκηνοθέτη/θεατή, με τον αντίπαλο κόσμο ενός ξεκάθαρα ανέτοιμου τότε κοινού. Μια πύρρειος νίκη απέναντι στην τότε ανυποψίαστη μάζα, ξετρυπώνοντας την απειροελάχιστη μερίδα αλλιώτικων θεατών, που θα έβλεπαν εκεί λίγο ποιοτικό φως. Και πώς γίνεται αυτό; Συν-σκηνοθετώντας μια mainstream κωμικής χροιάς ταινία, αλλά με διαφορετικά σημεία θέασης και μοντάζ. Ο μοντέρ Γιώργος Μαυροψαρίδης πρωτοανέλαβε τότε δράση. Έγκυρο το πρώτο επίτευγμα. Έγκυρη και τούτη η συνεργασία.

2) “Κινέττα” (2005)

Εξαιρώντας το επερχόμενο σε Ελλάδα (2024) “Poor Things”, το έργο “Κινέττα” είναι η μοναδική του ταινία μεγάλου μήκους, την οποία δεν έχω καταφέρει να παρακολουθήσω ακόμη (μόνο κάτι πλάνα). Υπάρχει όμως το ερευνητικό κομμάτι. Η τότε ανακάλυψη των δυνατοτήτων του Άρη Σερβετάλη σε διαφορετικό επίπεδο Υποκριτικής, παραμένει σημαντικό επίτευγμα. Εξάλλου όπως αποδείχτηκε, o ίδιος ωφέλησε το έργο του Λάνθιμου σε μετέπειτα καθοριστική ταινία. Το ότι αξιοποιήθηκε ο σεμνά ποιοτικός ηθοποιός Κώστας Ξυκομηνός, μόλις 3 χρόνια μετά το “Σπιρτόκουτο” του Γιάννη Οικονομίδη, δείχνει επίσης τη διορατική τόλμη του Λάνθιμου για νέους κινηματογραφικούς ήρωες.

Από εκεί και πέρα, σε τούτη την ταινία δεν έχω να πω πολλά και για έναν ακόμη λόγο. Διότι με την κυκλοφορία της ταινίας “Κινέττα” υπήρξε ένα προβληματικό θέμα. Παγκοσμίως, συμπεριλαμβανομένων και των Η.Π.Α., αυτή κυκλοφόρησε πολύ αργότερα (επισήμως το 2019). Ενώ αντιστοίχως στην Ελλάδα και τον υπόλοιπο κόσμο (ακόμη και σε Φεστιβάλ), δεν της δόθηκε η δέουσα προσοχή στην εποχή της ή και λίγο μετά (θυμάστε, τι λέγαμε παραπάνω, περί Αντίληψης). Μιλώ για τεχνικές και ύφος, δεν λέω ότι όλα θα ήταν ιδανικά μέσα στο έργο αυτό…

Αυτή η ασυνήθιστη παράμετρος αργοπορημένης αναγνώρισης της ταινίας δεν μας επιτρέπει τη συμπερίληψη στο εξελικτικό σκεπτικό άμεσης καλλιτεχνικής επιρροής του κοινού διεθνώς, κατά την κανονική εποχή κυκλοφορίας (2005). Δηλαδή, ως προς το να γνώριζε το έργο αυτό εγκαίρως τον αλλιώτικο Λάνθιμο ως αποκλειστικό σκηνοθέτη σε όλους τους θεατές, ακόμη πιο αισθαντικά. Την ταινία πιο πολύ ευνόησε εκ των υστέρων, ως μορφή συνυποστηρικτικής σύστασης στις πτυχές του Λάνθιμου, στην ίδια δεκαετία (ή και στην επόμενη), η παρουσία του έργου “Κυνόδοντας.”

3) “Κυνόδοντας” (2009)

Εδώ είμαστε! Κατά την άποψή μου, είναι τουλάχιστον άτοπο να αλλάξουμε ξαφνικά μυαλά και να αποθεώσουμε αυτή την ταινία, εξαιτίας του υπόλοιπου καλοφτιαγμένου, λανθιμικού Σινεμά. Όχι, δεν είμαι από αυτούς. Προσωπικά δεν θα αλλάξω άποψη. Η εν λόγω ταινία μπορεί μεν να έχει πραγματικά ενδιαφέρον σενάριο, με αιφνιδιαστικά ηχηρό μήνυμα, έγκυρου καλλιτεχνικού σχολιασμού: Η επιζήμια, υποταγμένη φύση στην ψευδεπίγραφη ενηλικίωση…Το σεναριακό δίδυμο των Ευθύμη Φιλίππου, Γιώργου Λάνθιμου όντως δείχνει τα δόντια του εδώ. Και έχουν ενηλικιωθεί!

Αλλά η σκηνοθεσία της ταινίας δεν τα είχε καταφέρει ακόμη. Σχημάτιζε μια νέα άποψη, μα σε πρωτόλεια μορφή. Κάποιες ιδέες άγριας ομορφιάς βεβαίως υπήρχαν. Μα δεν δομούσαν έναν ολοκληρωμένο στόχο ακόμη. Μόνο η αγχωτική παρουσίαση-επίδειξη των παιδιών στο σαλόνι ενώπιον των γονέων, διέθετε μια ενδιαφέρουσα θεατρικότητα στην αποτύπωσή της, ξεφεύγοντας από τα συνηθισμένα πλαίσια του Σινεμά.

Παρομοίως, ο μηχανιστικά τρομακτικός τρόπος της πρωτότυπης απόδοσης των ερμηνειών-συνομιλιών. Ωστόσο σε συνολικό βαθμό η τότε ανερχόμενη ηθοποιός Αγγελική Παπούλια (είχε πρωτοεμφανιστεί ποιοτικά στο “Σπιρτόκουτο”) καθώς και ο Χρήστος Στέργιογλου ανέλαβαν επιτυχώς δύο πολύ δύσκολες ερμηνευτικές αποστολές! Είναι σημαντικό να διαθέτεις πρωταγωνιστές, που αλλάζουν την κατεύθυνση του Σύγχρονου Σινεμά. Και μάλιστα, να το γνωρίζεις τότε μόνο εσύ και αυτοί…

4) “Άλπεις” (2011)

Στο συγκεκριμένο σημείο ο δημιουργός Γιώργος Λάνθιμος έκανε ένα τρομακτικό άλμα βελτίωσης. Σενάριο και Σκηνοθεσία συμβάδισαν! O ίδιος είπε καλλιτεχνικά, ό,τι δεν τολμά να ξεστομίσει κανείς. Αλλά έμμεσα. Δηλαδή, έδωσε μια ολοκαίνουργια άποψη-παρατήρηση για τη διαχείριση του πένθους στην Ελλάδα!

Το σκεπτόμενο καλλιτεχνικό φάσμα του έφτανε, από το ακατόρθωτο και παράλογο επί καθημερινής βάσης για τα τότε κοινωνικά δεδομένα, μέχρι το κοινωνιολογικά ανθρώπινο και πιλοτικά εθιμοτυπικό, σε μια άλλη φουτουριστική άποψη της ζωής. Να μην φύγει η ζωντανή εικόνα του αγαπημένου εκλιπόντος προσώπου. Δεν έκρινε ως δημιουργός, εάν είναι θλιβερό ή ελπιδοφόρο κάτι τέτοιο. Εξέτασε μόνο, το εάν θα απάλυνε περισσότερο τον ανθρώπινο πόνο! Η θεατρικότητα των τεθλιμμένων συγγενών συνάντησε έναν νέο Θρήνο, ο οποίος ήθελε χρόνο, ενθυμούμενος τις απλές συνήθειες των αγαπημένων προσώπων, που έτειναν να φύγουν ή έφυγαν από τη ζωή.

Η Τέχνη έδωσε την απάντηση καλύτερα από ότι η βουβή αναμονή ή το μοιρολόι. Μια θεωρητικοποιημένη, ριζοσπαστική ιδέα, η οποία ελευθέρωνε την ουσία της ενσυναίσθησης, ακόμη και μετά Θάνατον! Παράλληλα, η διάσπαση-αντικατάσταση-απομυθοποίηση στους επιβεβλημένους οικογενειακούς ρόλους ήταν παρούσα. Η σκηνοθεσία αγκάλιασε και διαμόρφωσε με ουσία το όλο εγχείρημα του σεναρίου. Ο Λάνθιμος το έκανε αυτό, μόλις εν έτει 2011. Του βγάζω το Καπέλο εδώ! Χρήστος Βουδούρης (διεύθυνση φωτογραφίας) και Γιώργος Μαυροψαρίδης (μοντάζ) βρίσκουν μοτίβο θέασης και ρυθμού.

Η εμφάνιση της ερμηνεύτριας με το ασυνήθιστο ταλέντο, Αριάν Λαμπέντ, σε σκηνοθετημένη ταινία του Λάνθιμου είναι πια γεγονός! Ο Άρης Σερβετάλης επέστρεψε και πλέον μαζί με τις Αριάν Λαμπέντ και Αγγελική Παπούλια εναρμονίστηκαν ερμηνευτικά, σε μια ιδιαιτέρως σημαντική ταινία, όχι μόνο για τη λανθιμική φιλμογραφία, μα για την ενίσχυση του Σύγχρονου Ελληνικού Σινεμά. Μια κινηματογραφική ενίσχυση, η οποία εάν δεν υπήρχε ο Λάνθιμος, απλά δεν θα ερχόταν. Η ενίσχυση λειτούργησε και πιο σφαιρικά, κοιτάζοντας παράλληλα προς μια διορατική αγκαλιά στα σπασμένα δεσμά του καταπιεσμένου Δυτικού Πολιτισμού.

5) “Ο Αστακός” (2015)

Η βελτίωση της καλλιτεχνικής ανησυχίας κατάφερε να διαπεράσει πλέον την προβληματική της από τη διαχείριση του Θανάτου στην αντιμετώπιση της ίδιας της Ζωής. Συγκεκριμένα, στο ύδωρ των Παθών. Η αναμέτρηση Ερωτισμού-Συντροφικότητας, σε συνάρτηση με την προσωπική αντίληψη και την κοινωνική επιβολή. Ποιο ήταν το κλειδί του Λάνθιμου εδώ; Η διπολική διαμάχη μεταξύ μοναχικότητας και ζευγαρώματος γεννά μια ακόμη αναμέτρηση, αποκαλύπτοντας τους περιπλεγμένους υποβολείς. Διαπάλη σε έναν πυρετώδη προγραμματισμό του “Εγώ” με την αιχμηρή παρατήρηση κοινωνικών ομάδων του “Αυτοί.”

Βεβαίως, εδώ η μυθοπλασία του σεναρίου κατορθώνει ταυτοχρόνως να απομακρυνθεί, μα και να σκαλίσει τις αποτυχημένες υπαρκτές κοινωνικές δομές του κόσμου. Οι κυνηγοί της έπαυλης, οι μοναχικοί του δάσους και μια πόλη που επιζητά άδεια συντροφικότητας. Και φυσικά, η απειλή της ύστατης τιμωρίας με ανεπιστρεπτί μετατροπή σε ζώο…Ο αγχώδης εκπολιτισμός του κυκλωτικού φαίνεσθαι συναντά τον ζωώδη καταπιεσμένο εσωτερικό κόσμο του είναι. Χωρίς δυνατότητα ίσης αντιμετώπισης. Συμμόρφωση ή τιμωρία. Το φινάλε καταδεικνύει μάλλον, ότι ο άνθρωπος γίνεται πανικόβλητος στην προσπάθεια να ταιριάξει συντροφικά, συμπεριλαμβάνοντας ανούσια στοιχεία στα επιχειρήματα, με τα οποία πείθει το διεκδικήσιμο ταίρι του. Και φυσικά ξεγελά τον εαυτό του. Όχι για πάντα όμως…

Ιδιαίτερη η αφήγηση από γυναικείο χαρακτήρα (γυναίκα με μυωπία), όπου αργότερα συναντούμε σε πρωταγωνιστική μορφή. Οι καλλιτεχνικές συνεργασίες με αξιόμαχες ερμηνευτικές συνυπάρξεις των Κόλιν Φάρελ, Ρέϊτσελ Βάϊς, Ολίβια Κόλμαν, Τζον Σι Ράϊλι, Αγγελική Παπούλια, Αριάν Λαμπέντ, Μπεν Γουίσοου, Άσλεϊ Τζένσεν, φτιάχνουν εδώ την εκτεταμένα επιλεγμένη σκακιέρα περσόνων του Λάνθιμου, σε Διεθνές πια επίπεδο εκφραστικότητας. Η μουσική της ταινίας αρχίζει και αποκτά χαρακτήρα συναισθημάτων μέσα στο λανθιμικό σύμπαν, με το φόβο να παρευρίσκεται συνεχώς στο υποσυνείδητο πρωταγωνιστή-θεατή/ακροατή.

Εξωτερικά τοπία και εσωτερικοί χώροι μοιάζουν να έχουν οικειότητα μέσα από τους φόβους των ηρώων/ηρωίδων. Η διεύθυνση φωτογραφίας του Θύμιου Μπακατάκη εμπνέει το θεατή! Το μοντάζ του Γιώργου Μαυροψαρίδη εδώ βρήκε τον εκφραστικό του παλμό, σε μεγάλη διάρκεια μέσα σε μια ανταποκρινόμενη απόδοση σπάνιας θεματικής. Το έργο θα είναι για πάντα από τις σημαντικότερες στιγμές στην καριέρα του Γιώργου Λάνθιμου!

6) “Ο Θάνατος του Ιερού Ελαφιού” (2017)

Ένας έξυπνα επιλεγμένος τίτλος κάνει τον Σινεφίλ να ψάξει (προτού παρακολουθήσει την ταινία), ότι υπάρχει μερική συσχέτιση έμπνευσης από την Τραγωδία του Ευριπίδη “Ιφιγένεια εν Αυλίδι.” Τη θυσία της δύστυχης Ιφιγένειας προς την προστάτιδα της Αυλίδας, θεά Άρτεμη. Ώστε να σταματήσει η νηνεμία για τους Αχαιούς και να αποπλεύσουν τα πλοία για την Τροία. Με τον Αγαμέμνονα να συναινεί και να αποκαλύπτει είτε εγωιστικά κίνητρα, είτε αγνή αγάπη για τη θυγατέρα του, Ιφιγένεια. Η γενναία θυσία της Ιφιγένειας συναντά ένα θαύμα: Η θεά Άρτεμις τοποθετεί στη θέση του θυσιασμένου κοριτσιού μια ελαφίνα. Όμως αυτά αφορούν ΜΌΝΟ την Τραγωδία. Ουσιαστικά, αυτό το τελευταίο στοιχείο με το ελάφι, κάνει τον θεατή να αναζητά συσχετίσεις του λανθιμικού Σύγχρονου έργου με την Αρχαιοελληνική Τραγωδία του Ευριπίδη.

Πέραν του προσδιοριστικού τίτλου όμως, από εκεί και πέρα, η υπόθεση της ταινίας βρίσκεται ξεκάθαρα στον Σύγχρονο κόσμο, χωρίς κάποια ιδιαίτερη συσχέτιση με την ίδια την Τραγωδία. Ίσως απομονωμένα η γνώμη της Κλυταιμνήστρας, γυναίκας του Αγαμέμνονα, για κάποιας μορφής κλήρωση απέναντι σε θυσία οποιουδήποτε παιδιού των Αχαιών να αφορά την πιο βατή θεωρία συσχέτισης με την ταινία “Ο Θάνατος του Ιερού Ελαφιού.” Διότι εδώ η αντρική περσόνα (Στίβεν) χρησιμοποιεί την τυχαιότητα στην εκλογή της θυσίας των οικογενειακών προσώπων μέσα στην ταινία του Λάνθιμου. Μπορούμε επίσης να διακρίνουμε μία ριζοσπαστική θυσία του εναλλακτικού Ορέστη, έναντι της εναλλακτικής Ιφιγένειας…Τώρα, να μπω στη διαδικασία, ότι φερειπείν ο μικρός εκδικητικός Μάρτιν αποτελεί ταυτοχρόνως μια εκδοχή του Μάντη Κάλχα, προμηνύοντας τι θα συμβεί στην οικογένεια του Στίβεν, δεν με πείθει καθόλου, ομολογώ…

Θεωρώ όμως, ότι τα μακριά πόδια της ηθοποιού Ράφεϊ Κάσιντι (Κιμ, κόρη του Στίβεν) σε συνδυασμό με το πώς τα έδειξε η σκηνοθεσία του Λάνθιμου, θυμίζουν κάπως ελαφίνα! Όμως θα είμαι αυστηρός σε αυτό το θέμα. Κατά την άποψή μου, δεν υπάρχει κατηγορία ταινίας “ψήγμα Τραγωδίας.” Θα ασχοληθείς μεν με διασκευή Τραγωδίας, μα μέσα στα βήματα της βαρύτατης κληρονομιάς της. Όχι σαν αερικό Τραγωδίας. Παραδέχομαι ωστόσο, πως το σενάριο της ταινίας έχει το δικό του ισχυρό Δράμα. Το παιχνίδι της εστίασης και απομάκρυνσης του φακού συναντά την πιθανότητα ψευδούς και αληθινής κατάρας, που ξεστομίζει εκείνο το παράξενο παιδί. Μέχρι να έρθουν οι αποδείξεις. Οι τρομακτικές αποδείξεις ταράσσουν την όποια επανάπαυση έφερε ο θεατής και ο οικογενειάρχης ήρωας μαζί.

Μια απειλή για την οικογένεια, η οποία έτσι και αλλιώς είχε τα κρυφά προβλήματά της. Αληθινά προβλήματα της ζωής, μαζί με μια ανεξήγητη, μα κυρίως αναπόδραστη μεταφυσικότητα, απέναντι στα ρεαλιστικά λάθη (ανεύθυνο χειρουργείο) του πατέρα της οικογενείας. Διαμάχη ψυχολογικής παρατήρησης, με εξέλιξη θριλεροειδούς βίας και κατάληξη αδίστακτης επιβίωσης, συνιστά το κινηματογραφικό Δράμα του Λάνθιμου. Και για όποιον είναι “βιωματικός τύπος”: Όταν ένας σκηνοθέτης σε κάνει να τρομάξεις, επειδή εστιάζει στο πότισμα μιας κοπέλας ή καδράρει σε ένα πιάτο με τηγανητές πατάτες υπό τη συνοδεία κέτσαπ, τότε πράγματι είναι επιτυχημένος. Κόλιν Φάρελ, Νικόλ Κιντμαν, Μπάρι Κιόγκαν, Ράφεϊ Κάσιντι προχωρούν μακριά και άκρως πειστικά την απίθανη ιστορία. Ωστόσο, κάτι λείπει καλλιτεχνικά στο έργο εδώ…

7) “Η Ευνοούμενη” (2018)

Προσωπικά, έχω γράψει από το 2019 (τότε ήρθε η διανομή στη χώρα μας) γιατί “Η Ευνοούμενη” (2018) ήταν πράγματι ταινία-κομψοτέχνημα! Και πώς πήγε τον Λάνθιμο εκείνη τη στιγμή σε άλλο επίπεδο. Μιλώ φυσικά για την απαραίτητη, μελετημένα υπεύθυνη ανάλυση-κριτική, ίσης αντιμετώπισης σε ένα κομψοτέχνημα (https://eretikos.gr/ellada/eretiki-kritiki-gia-to-the-favourite-toy-giorgoy-lanthimoy/205706/).

Θα αναφέρω εδώ χαρακτηριστικά τη φράση, με την οποία είχα τελειώσει τότε το κείμενο: “Η δίχως ηθικά όρια μανιώδης διεκδίκηση της τρομακτικά καταστρεπτικής, εξιδανικευμένης προοπτικής, που βρίσκεται σε μια γυάλα εξουσίας. Αφήνοντας από αιχμηρές παραδόξως γωνίες, ανεπούλωτες πληγές σε τρεις ψυχές.” Αυτή η παράξενη γυάλα εξουσίας, με καμπύλες που τείνουν να προσομοιάζουν μεταλλαγμένες γωνίες, αποδόθηκε κινηματογραφικά με ευρυγώνια πλάνα τύπου “Fisheye.” Ο διαχωρισμός των τιτλοφορημένων κεφαλαίων με φράσεις στιχομυθιών, οι οποίες ανταποκρίνονταν και στα στόματα των πρωταγωνιστριών αποτελεί οξυδερκή μέθοδο.

Ιδιαιτέρως, εάν σκεφτούμε, ότι πέραν των Ανν, Σάρα και Άμπιγκεϊλ μια τέτοια φράση ανήκει και στην μη πρωταγωνίστρια Μέϊ, ιδιοκτήτρια πορνείου. Σχέσεις κυριαρχίας και υποτέλειας σχεδόν σε κάθε κοινωνική βαθμίδα της εποχής αναδεικνύονται λοιπόν στο έργο αυτό. Κατά κύριο λόγο, αναπνέουμε τα ιστορικά γεγονότα μαζί με την εγωκεντρική βασίλισσα Ανν, τη μεθοδική λαίδη Σάρα και την πανούργα, φιλόδοξη Άμπιγκέϊλ, μέσα από τη σφαίρα του παλατιού. Μακριά από τον πόλεμο. Σε σχέση με τις προηγούμενες ταινίες, εδώ η σκηνοθεσία του Γιώργου Λάνθιμου υπήρξε υπερβατική! Κατάπιαν τη γλώσσα τους ακόμη και οι επικριτές του. Εννοείται, ότι αδικήθηκε τελικά στα Όσκαρ. Άξιζε πολλά περισσότερα βραβεία. Και οπωσδήποτε εκείνο της σκηνοθεσίας.

Η αρμονία του σεναρίου των Τόνι ΜακΝαμάρα και Ντέμπορα Ντέϊβις με τη σκηνοθεσία του Γιώργου Λάνθιμου, το μοντάζ του Γιώργου Μαυροψαρίδη, τις πρωταγωνιστικές ερμηνείες των Ολίβια Κόλμαν, Ρέϊτσελ Βάϊς και Έμμα Στόουν αποδεικνύουν πολλά. Ο Μαυροψαρίδης κάνει ομοίως υπέρβαση εδώ, διότι ανταποκρίνεται πια ιδανικά σε δύο ομάδες αρμονικής συνεργασίας. Στο τρίπτυχο σκηνοθεσία/μοντάζ/διεύθυνση φωτογραφίας (με τον εξαιρετικό Ρόμπι Ράϊν) αλλά και στο μουσικό/ηχητικό/μονταζιακό κομμάτι της ταινίας. Για αυτό και τον αποκάλεσα τότε ως “επεξεργαστή” (υπό την έννοια μιας αλάνθαστης τροποποίησης πνευματικού έργου).

Η μεθοδική χρήση του ήχου μάς ταξιδεύει. Η αρίστη ένταξη της μουσικής σε συνδυασμό και με την ιστορική περίοδο της ταινίας συναρπάζει. Αυτό το έργο εκτόξευσε τις διεθνείς προοπτικές του Γιώργου Λάνθιμου! Εάν δεν υπήρχε το “The Favourite”, δεν θα μπορούσε ποτέ να διαμορφωθεί το “Poor Things” (αρκεί να δεις λίγα από τα πλάνα του, για να το καταλάβεις). Το έργο “Η Ευνοούμενη” σηματοδότησε το τέλος μιας εποχής και την αρχή μιας δεύτερης μεταμόρφωσης.

Υπομονή μέχρι το Υποσχόμενο “Poor Things”, το οποίο θα μας ξεναγήσει στη δεύτερη μακροπρόθεσμη εξελικτική εποχή του Λάνθιμου!