Μία λοξή ματιά στην ιστορία 200 χρόνια νεοελληνικού κλαυσίγελου

Facebook Twitter Viber Messenger WhatsApp E-mail

Του Μενέλαου Γκίβαλου*

 Μια προσέγγιση που μας επιτρέπει  αφενός τον κριτικό αναστοχασμό επί μέρους γεγονότων και αφετέρου τη σύνδεσή τους με τον ιστορικό ορίζοντα που τα «γέννησε». Ιδιαίτερη, μάλιστα, σημασία αποκτούν τα ιστορικά συμβάντα που συνδέονται με τη βιωμένη (από τον ίδιο και τους αναγνώστες του βιβλίου του) νεότερη και σύγχρονη πραγματικότητα.

Δύο είναι τα στοιχεία που εντυπωσιάζουν στην προσέγγιση  του Διον. Ελευθεράτου. Κατά πρώτον το πολυθεματικό περιεχόμενο των αντικειμένων της έρευνάς του. Από μια πρώτη ματιά, τα θέματα που εξετάζει μοιάζουν με «θραύσματα», με επί μέρους γεγονότα και προσεγγίσεις που συναπαρτίζουν ένα «γαλαξία» συμβεβηκότων, τα οποία αναζητούν τον συνδετικό τους «κρίκο», τη θεμελίωσή τους. Το δεύτερο στοιχείο που χαρακτηρίζει το βιβλίο είναι ο επαγγελματισμός, η ενδελεχής δημοσιογραφική έρευνα με βάση ντοκουμέντα και αποδεδειγμένα συμβάντα. Σ’ αυτή την καταγραφή και παρουσίαση είναι εμφανές το πάθος του συγγραφέα να αποκαλύψει τη «γυμνή αλήθεια», πριν προχωρήσει στην ανάλυση και αξιολόγηση των γεγονότων.

 Τα ιστορικά συμβάντα που επιλέγει ο Διον. Ελευθεράτος είτε είναι εμφανώς «παρόντα» στην επίσημη Ιστορία είτε κατέχουν περιθωριακή και δευτερεύουσα θέση σ’ αυτήν, γιατί έρχονται σε σύγκρουση με την ερμηνευτική της «επίσημης» ιστορικής αντίληψης.

Ενδεικτικές είναι οι θεματικές που απασχολούν τον συγγραφέα: «Στου Όθωνα τα χρόνια γεννιούνται τα μνημόνια», «Οι απελάσεις των προσφύγων», «Η χολέρα και κρούσματα ‘ανάξια λόγου’», «Το χρηματιστηριακό σκάνδαλο του Λαυρίου», «Δίδακτρα και ξύλο στα Προπύλαια», «Έπειτα από την πτώχευση: Διαπραγματεύσεις δημιουργικής ασάφειας…», «Επιστροφή της Siemens:Ρήξη Παπάγου- Μαρκεζίνη», «Από τον Πάγκαλο στον Παττακό: Το γυνακείο πόδι…».

Ο Διονύσης Ελευθεράτος σ’ αυτό το πολυσύνθετο παζλ όχι μόνο αναδεικνύει ανάγλυφα και με χιούμορ, πολλές φορές πικρό, τα γεγονότα,  αλλά ταυτόχρονα συνδέει τα επί μέρους συμβάντα με τον ιστορικό ορίζοντα και την κουλτούρα της εποχής τους, καθώς και με τις οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές ορίζουσες της εποχής. Δεν αρκείται στην απλή εξήγηση των γεγονότων, στην αναζήτηση της σχέσης αιτίου- αποτελέσματος (δηλαδή, στην απλή λογική εξήγηση), αλλά προχωρεί στην κατανόηση των συμβάντων, γεγονός που αίρει την τυχαιότητα και προσδίδει στα γεγονότα αυτά μια ευρύτερη διάσταση και σημασία πέρα από τον ιστορικό χώρο και χρόνο κατά τον οποίο παρήχθησαν.

Αυτή ακριβώς η προσέγγιση μας επιτρέπει τη σύγκριση παλαιότερων ιστορικών συμβάντων με σύγχρονα γεγονότα, τα οποία δίνουν την εντύπωση της «επανάληψης», της απλής ιστορικής αναπαραγωγής… Όμως η Ιστορία δεν διαγράφει κλειστούς – επαναλαμβανόμενους κύκλους. Αντίθετα αναπτύσσεται σε μια ανερχόμενη σπείρα  ανοιχτή στο μέλλον… Γι’ αυτό και ο Μαρξ στην περίφημη διατύπωσή του στα γαλλικά κείμενα επεσήμανε ότι «η Ιστορία δεν επαναλαμβάνεται παρά ως φάρσα», επικρίνοντας εκείνους που θέλουν να χρησιμοποιήσουν παρελθόντα σύμβολα και ερμηνείες που ανήκουν σ’ έναν ξεπερασμένο ιστορικό ορίζοντα προκειμένου να ερμηνεύσουν και να παρέμβουν στο σήμερα.

Αυτή ακριβώς είναι η προσέγγιση του Διον. Ελευθεράτου. Σύγχρονα συμβάντα μπορεί να αναπαράγουν ή να χρησιμοποιούν «φόρμες», σχήματα ή σύμβολα του παρελθόντος, ενώ έχει αλλάξει ριζικά το περιεχόμενό τους (οικονομικό, κοινωνικό, πολιτικο-ιδεολογικό), έχει μεταβληθεί το ίδιο τους το νόημα και το ιστορικό τους θεμέλιο. Κι’ αυτή την πρωταρχική διάκριση διατηρεί ως βασική του αρχή ο συγγραφέας.

Το βιβλίο του Διον. Ελευθεράτου είναι ιδιαίτερα χρήσιμο στις μέρες μας, όπου οι επίσημες εορταστικές εκδηλώσεις για τα διακόσια χρόνια της Επανάστασης εξελίσσονται σε ένα μεταμοντέρνο κιτς των ιστορικών γεγονότων της Επανάστασης.

Ο αναστοχασμός, η κριτική ματιά και τα πολύτιμα διδάγματα προκύπτουν από την έντιμη και ειλικρινή προσέγγιση και ανάλυση, από την αγάπη προς την αλήθεια, από την αυτογνωσία για τις αντιφάσεις και τις θετικές και αρνητικές όψεις που χαρακτηρίζουν κάθε ιστορικο-κοινωνικό σχηματισμό, όπως ο δικός μας που φέρει στους ώμους του κληρονομιά χιλιετιών. Σ’ αυτή την οπτική συμβάλλει θετικά η «λοξή ματιά» του Διον. Ελευθεράτου που ταράζει τα τελματωμένα νερά του εφησυχασμού και της αυταρέσκειας.

(Εκδόσεις Τόπος, Αθήνα,2020) 

• Ο Μενέλαος Γκίβαλος είναι  Καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης Ε.Κ.Π.Α.