Ιστορία

28 Οκτωβρίου 1940: Τα δραματικά 24ωρα πριν το «ΟΧΙ»

NEWSROOM 28.10.2020 | 08:59

28 Οκτωβρίου 1940: Τα δραματικά 24ωρα πριν το «ΟΧΙ»

Ακούστε το άρθρο

Τα δραματικά 24ωρα πριν το «ΟΧΙ» – Παρόντες είναι κορυφαία στελέχη της πολιτικής και της στρατιωτικής ηγεσίας, όπως ο υπουργός Εξωτερικών Γκαλεάτσο Τσιάνο, ο τοποτηρητής στην Αλβανία Φρανσέσκο Τζακοµόνι και οι στρατηγοί Πιέτρο Μπαντόλιο, Ουµπάλντο Σοντού, Σεµπαστιάνο Μάριο Ροάτα και Βισκόντι Πράσκα. Ο τελευταίος έχει εκπονήσει µέχρι την τελευταία λεπτομέρεια σχέδιο εισβολής αρχικά στην Ήπειρο, προσβλέποντας ότι θα έχει καταληφθεί μέσα σε λίγες ημέρες, και ακολούθως η ιταλική κυριαρχία θα επεκτεινόταν κατά σειρά στα Ιόνια Νησιά και στην ύπαιθρο χώρα έως τη Θεσσαλονίκη, για να καταληφθεί αργότερα και το υπόλοιπο µέρος της επικράτειας, ώστε να αποτραπεί το ενδεχόμενο βρετανικής απόβασης. Τους έδειχνε µάλιστα τα σημεία ένα προς ένα στον χάρτη.

Εξηγεί ότι οι Έλληνες δεν διαθέτουν άρματα, ούτε αξιόμαχη Αεροπορία. «Μπορούν να παρατάξουν µέχρι 30.000 άνδρες, ενώ εμείς 70.000, χώρια τα ειδικά τάγµατα και τους Αλβανούς». Όλοι οι παριστάμενοι κουνούν καταφατικά το κεφάλι, εκτός από τον αρχηγό του Γενικού Επιτελείου στρατηγό Μπαντόλιο, ο οποίος διατυπώνει κάποιες επιφυλάξεις για τη διάχυτη αισιοδοξία που επικρατεί. Η επιχείρηση συμφωνήθηκε αρχικά να γίνει γύρω στις 26 Οκτωβρίου, αν και ακολούθως πήρε µια µικρή παράταση 48 ωρών.

Δεν αιφνιδιαστήκαμε

Τι συνέβη αυτά τα τελευταία δραµατικά εικοσιτετράωρα πριν από την εισβολή των φασιστικών δυνάμεων στη χώρα µας; Ποια ήταν η κατάσταση που επικρατούσε στην Αθήνα; Τι ανέφερε ο δικτάτορας πρωθυπουργός Ιωάννης Μεταξάς στο ηµερολόγιό του και πώς βίωνε το τελευταίο τριήμερο πριν µπει η Ελλάδα στον πόλεµο; Το σίγουρο είναι ότι δεν αιφνιδιαστήκαμε, αφού υπήρχε έντονη καχυποψία έναντι των γειτόνων µας από τις 15 Αυγούστου, την ήμερα της εορτής της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, που τορπιλίστηκε στο λιμάνι της Τήνου το καταδρομικό «Έλλη» από ιταλικό υποβρύχιο.

Παρασκευή 25 Οκτωβρίου 1940: Τρεις µέρες πριν από την έναρξη του Ελληνοϊταλικού Πολέµου, ο δικτάτορας πρωθυπουργός Ιωάννης Μεταξάς είναι ανήσυχος. Γνωρίζει καλά ότι η Ελλάδα θα δεχθεί επίθεση, αλλά όχι την ακριβή ηµέρα. Ο πρεσβευτής µας στη Ρώµη, Ιωάννης Πολίτης, υπολογίζει ότι θα εκδηλωθεί µεταξύ 25 µε 28 Οκτωβρίου. Στο ηµερολόγιό του ο Μεταξάς θα γράψει µεταξύ άλλων ότι «σήµερα δεν έγινε ιταλική επίθεσις. Εσπερινή είδησις ότι προ της αριστεράς πτέρυγος προωθήθη εν Σύνταγµα. Φανερή επιθετική παράταξις». Η ζωή όµως εκτός πρωθυπουργικού γραφείου συνεχίζεται κανονικά. Το ίδιο βράδυ κιόλας πραγµατοποιούνται τα εγκαίνια της Εθνικής Λυρικής Σκηνής µε την παράσταση «Μαντάµα Μπατερφλάι», ένα από τα κορυφαία αριστουργήµατα του οπερατικού ρεπερτορίου, γραµµένο από τον Ιταλό συνθέτη Τζάκοµο Πουτσίνι. Επιχειρηµατίες, πολιτικοί και καλλιτέχνες σπεύδουν να απολαύσουν το έργο, ενώ το «παρών» δίνει και ο γιος του Πουτσίνι, Αντόνιο, συνοδευόµενος από τη σύζυγό του.

Σάββατο 26 Οκτωβρίου 1940: Στην ιταλική πρεσβεία της Αθήνας διοργανώνεται λαμπρή δεξίωση προς τιμήν του Αντόνιο Πουτσίνι. Η διπλωµατική υπηρεσία των γειτόνων έχει στείλει πρόσκληση και στον ίδιο τον Μεταξά να παραστεί, αλλά αρνείται, χαρακτηρίζοντάς τη «στάχτη στα µάτια». Στέλνει όµως τους υφυπουργούς Εξωτερικών Νικόλαο Μαυρουφή και Τύπου Θεολόγο Νικολούδη, «ως σχετιζομένους µε τα καθήκοντά τους». Ο πρεσβευτής της Ιταλίας στη χώρα µας Εµανουέλε Γκράτσι ήταν διαχυτικός προς όλους. Την ώρα όµως που τσουγκρίζει τα ποτήρια κουβεντιάζοντας χαµογελαστός µε τους καλεσµένους του, λαµβάνει ένα κρυπτογραφηµένο τηλεγράφηµα. Θα το διαβάσει µε την ησυχία του τις πρώτες πρωινές ώρες, όταν θα έχουν φύγει και οι τελευταίοι καλεσµένοι. Το άκρως απόρρητο κείµενο έχει σταλεί από τη Ρώµη µε την υποσηµείωση να παραµείνει µυστικό το περιεχόµενό του για ένα εικοσιτετράωρο ακόµη, µέχρι τα χαράματα της 28ης Οκτωβρίου, οπότε και θα το κοινοποιούσε αιφνιδιαστικά στον Ιωάννη Μεταξά.

Ο διάλογος Μεταξά -Γκράτσι

Ο Εμμανουέλε Γκράτσι, πρέσβης της Ιταλίας στην χώρα μας, το 1940, συμπρωταγωνιστής κι αυτός της ιστορικής εκείνης νύχτας της 28/10/1940 στο βιβλίο του, που το ονομάζει με μια πρωτοφανή οξυδέρκεια για το μέλλον του καθεστώτος Μουσολίνι: «Η αρχή του τέλους – η επιχείρηση κατά της Ελλάδος», γράφει τα εξής (αφότου παρέδωσε στον Μεταξά το κείμενο του τελεσιγράφου:

Ο Μεταξάς άρχισε να το διαβάζει. Μέσα από τα γυαλιά του, έβλεπα τα μάτια του να βουρκώνουν. Όταν τελείωσε την ανάγνωση με κοίταξε κατά πρόσωπο, και με φωνή λυπημένη αλλά σταθερή μου είπε:

–Μεταξάς: Λοιπόν έχουμε πόλεμο (Alors, c’ est la guerre*).

–Γκράτσι: Όχι απαραίτητα Εξοχότατε. Η ιταλική κυβέρνηση ελπίζει ότι θα δεχθείτε την αξίωσίν της και θ’ αφήσετε τα ιταλικά στρατεύματα να διέλθουν δια να καταλάβουν τα στρατηγικά σημεία της χώρας.

–Μεταξάς: Και ποια είναι τα στρατηγικά αυτά σημεία, περί των οποίων ομιλεί η διακοίνωσις;

–Γκράτσι: Δεν είμαι εις θέσιν να σας είπω, Εξοχότατε. Η Κυβέρνησίς μου δεν με ενημέρωσε… Γνωρίζω μόνον ότι το τελεσίγραφο εκπνέει εις τας 6 το πρωί.

–Μεταξάς: Εν τοιαύτη περιπτώσει η διακοίνωσις αυτή αποτελεί κήρυξιν πολέμου της Ιταλίας εναντίον της Ελλάδος.

–Γκράτσι: Όχι, Εξοχότατε. Είναι τελεσίγραφον.

–Μεταξάς: Ισοδύναμον προς κήρυξιν πολέμου.

–Γκράτσι: Ασφαλώς όχι, διότι πιστεύω ότι θα παράσχετε τας διευκολύνσεις, τας οποίας ζητεί η κυβέρνησίς μου.

–Μεταξάς: ΟΧΙ! Ούτε λόγος δύναται να γίνη περί ελευθέρας διελεύσεως. Ακόμη όμως και αν υπετίθετο ότι θα έδιδα μια τοιαύτην διαταγήν (την οποίαν δεν είμαι διατεθειμένος να δώσω), είναι τώρα τρεις το πρωί. Πρέπει να ετοιμασθώ, να κατέβω εις τας Αθήνας, να ξυπνήσω τον Βασιλέα, να καλέσω τον Υπουργόν των Στρατιωτικών και τον αρχηγόν του Γενικού Επιτελείου, να θέσω εις κίνησιν όλες τος στρατιωτικές τηλεγραφικές υπηρεσίες, έτσι που μια τέτοια απόφασις να γίνει γνωστή στα πλέον προκεχωρημένα τμήματα των συνόρων. Όλα αυτά είναι πρακτικώς αδύνατα. Η Ιταλία, η οποία δεν μας παρέχει καν τη δυνατότητα να εκλέξωμε μεταξύ πολέμου και ειρήνης, κηρύσσει ουσιαστικώς τον πόλεμον εναντίον της Ελλάδος.

(μετά από μια σύντομη παύση)

–Μεταξάς: Πολύ καλά λοιπόν, έχομεν πόλεμον.

* Ο διάλογος έγινε στην γαλλική γλώσσα.