Σαν σήμερα 7 Ιανουαρίου του 1919- Η Εκστρατεία στην Κριμαία: Mια από τις μελανές σελίδες της Ελληνικής Ιστορίας- Πώς χάθηκαν αναίτια στρατιώτες μας

Facebook Twitter Viber Messenger WhatsApp E-mail

Ήταν μια μέρα σαν σήμερα, 7 Ιανουαρίου του 1919, όταν οι πρώτοι – από τους περίπου 24.000 – Έλληνες στρατιώτες φθάνουν στην Οδησσό για να βοηθήσουν στην αντιμετώπιση των Μπολσεβίκων για να καταπνίξουν την επανάσταση. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, με προτροπή των Γάλλων, αποστέλλει τους χιλιάδες Έλληνες στρατιώτες στη μεσημβρινή Ρωσία (σημερινή Ουκρανία) .

Και γράφτηκε τότε μια από τις μαύρες σελίδες της Ελληνικής Ιστορίας .

Συγκεκριμένα , ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος μόλις πληροφορήθηκε τις διαθέσεις των Γάλλων για την εκστρατεία της Κριμαίας έσπευσε να θέσει στη διάθεσή τους ολόκληρη δύναμη ελληνικού Σώματος Στρατού, από τρεις μεραρχίες· δηλαδή μεγαλύτερη δύναμη από εκείνη με την οποία εκστράτευαν οι Γάλλοι!

Ο Βενιζέλος, ευελπιστώντας στο να πείσει τον πρωθυπουργό της Γαλλίας Ζορζ Κλεμανσό, να αποδεχτεί και να προωθήσει τις ελληνικές θέσεις που αφορούσαν το μέλλον της Θράκης, της Σμύρνης και των Δωδεκανήσων, αποφάσισε να ενδώσει στις πιέσεις των συμμάχων μας και να πάρει μέρος στην ουκρανική εκστρατεία. Όμως η όλη επιχείρηση, είχε σχεδιαστεί πρόχειρα και κατέληξε σε φιάσκο.

Και το αποτέλεσμα ποιο ήταν; Έλληνες και Γάλλοι να αλληλοεξοντωθούν σε μια σκληρή αντιπαράθεση στη Σεβαστούπολη! Πιο συγκεκριμένα: ο ελληνικός στρατός κατοχής της Σεβαστούπολης προσπάθησε να καταστείλει δια των όπλων πολυάνθρωπη διαδήλωση ουκρανών πολιτών και εξεγερμένων Γάλλων ναυτών, που απαιτούσαν τον τερματισμό της ξένης στρατιωτικής επέμβασης.

Οι Γάλλοι δεν είχαν ξεχάσει τη συντριβή τους στη μάχη της Αθήνας το 1916 και περίμεναν την ευκαιρία να χτυπήσουν τους Έλληνες που τους μισούσαν! Το γεγονός της αλληλοεξόντωσης Ελλήνων και Γάλλων οπλιτών ήταν το σημαντικότερο της αποτυχημένης εκστρατείας στην Κριμαία.

Στην Ελλάδα μόνο οι φανατικοί βενιζελικοί επιδοκίμαζαν την απόφαση του Πρωθυπουργού. Το μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού λαού καταδίκασε την εκστρατεία, όχι μόνο γιατί χάθηκαν ανθρώπινες ζωές, αλλά γιατί διέκριναν ένα μελανό σημάδι τη Νεοελληνική Ιστορία.

Η εκστρατεία αυτή, εκτός από τους σκοτωμένους που άφησαν τα κόκαλά τους στη Ρωσία και τους τραυματίες που έμειναν σε όλη τους τη ζωή ανάπηροι, επέφερε πολλά δεινά στους Έλληνες που ήταν εγκατεστημένοι στις πόλεις και στα χωριά της Ρωσίας. Εκείνοι που πίστεψαν πώς με την απόβαση του Ελληνικού Στρατού στην Οδησσό είχε έρθει το τέλος των Μπολσεβίκων, έγιναν όργανα των Γάλλων και των Ελλήνων επιδρομέων και λίγους μήνες μετά πλήρωσαν ακριβά τη στάση τους· όταν έφυγαν οι εισβολείς, άλλοι εξορίστηκαν άλλοι δολοφονήθηκαν και άλλοι φυλακίστηκαν.

Ο Βενιζέλος διαψεύστηκε όσον αφορά τις προσδοκίες του για επέκταση της Ελλάδας υπό την αρωγή των συμμάχων, αντίθετα μάλιστα επακολούθησε η τραγική Μικρασιατική Καταστροφή, ενώ οι συνέπειες για τις ελληνικές κοινότητες στη Ρωσία ήταν ολέθριες. Μόνο στο πρώτο δίμηνο που ακολούθησε μετά την αποχώρηση των ελληνικών στρατευμάτων 103 Έλληνες, ρωσικής υπηκοότητας, τουφεκίστηκαν!

Στις ελληνικές παροικίες του Κιέβου, της Χερσώνας και του Νικολάιεφ, όπου ήταν η έδρα του ελληνικού προξενείου σημειώθηκαν μεγάλες διαρπαγές. Τα δε οικήματα και εμπορεύματα επιφανών Ελλήνων που αναγκάστηκαν να τα εγκαταλείψουν λεηλατήθηκαν και καταστράφηκαν ολοσχερώς.

Το χρονικό

Την περίοδο εκείνη, στη Ρωσία μαινόταν ο Εμφύλιος Πόλεμος. Οι Μπολσεβίκοι είχαν υπό την κυριαρχία τους τις μεγάλες πόλεις (Πετρούπολη, Μόσχα κλπ), αλλά στην ύπαιθρο συναντούσαν ισχυρή αντίσταση από τις τσαρικές και εν γένει αντικομμουνιστικές δυνάμεις. Οι μεγάλες χώρες της Δύσης βρήκαν τότε την ευκαιρία να επέμβουν στο πλευρό των αντεπαναστατών, έχοντας ξεμπερδέψει από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Στην περιοχή της Ουκρανίας, που μας αφορά, η κατάσταση ήταν αρκετά περίπλοκη. Ουκρανοί εθνικιστές, οπαδοί του Τσάρου, τοπικοί οπλαρχηγοί, στρατηγοί και πρίγκιπες με προσωπικές πολιτικές φιλοδοξίες, ένοπλες οργανώσεις, πολιτικοί και στρατιωτικοί σχηματισμοί των Μπολσεβίκων δημιουργούσαν μια κατάσταση γενικευμένης σύγχυσης. Μέτωπο δεν υπήρχε, ούτε κανείς γνώριζε ποιος είναι ακριβώς ο εχθρός.

Οι γαλλικές δυνάμεις ήταν παρούσες στην περιοχή από τις 5 Δεκεμβρίου του 1918. Ο γάλλος πρωθυπουργός, Ζορζ Κλεμανσό, ζήτησε από τον ομόλογό του Ελευθέριο Βενιζέλο τη συμμετοχή ελληνικών δυνάμεων στις επιχειρήσεις, με αντάλλαγμα την ευμενή στάση της χώρας του υπέρ των εθνικών διεκδικήσεων σε Ανατολική Θράκη και Μικρά Ασία στη Διάσκεψη Ειρήνης των Παρισίων. Ο Βενιζέλος ζύγισε την κατάσταση, καθώς στις περιοχές αυτές υπήρχε ισχυρή ελληνική παρουσία και προβλέψιμος ο κίνδυνος αντεκδικήσεων από τους Μπολσεβίκους, και απάντησε θετικά στο αίτημα του Κλεμανσό.

Την αποστολή θα έφερνε σε πέρας το Α’ Σώμα Στρατού υπό τη διοίκηση του υποστράτηγου Κωνσταντίνου Νίδερ, που μόλις είχε ολοκληρώσει την αποστολή αποκατάστασης της ελληνικής κυριαρχίας στην Ανατολική Μακεδονία. Η μεταφορά των ελληνικών δυνάμεων (2η και 13η Μεραρχία) άρχισε στις 2 Ιανουαρίου 1919, ενώ η 1η Μεραρχία παρέμεινε στην Καβάλα αναμένοντας διαταγές.

Οι πρώτοι έλληνες στρατιώτες άρχισαν να αποβιβάζονται στην Οδησσό στις 7 Ιανουαρίου και στο επόμενο διάστημα το εκστρατευτικό σώμα αριθμούσαν 23.551 άνδρες. Ανάμεσα στους διοικητές των μονάδων γνωστοί στρατιωτικοί, με σημαντικό ρόλο στα πολιτικά πράγματα της Ελλάδας αργότερα, όπως ο συνταγματάρχης Αλέξανδρος Οθωναίος (επιτελάρχης του Α’ Σώματος Στρατού) και οι αντισυνταγματάρχες Γεώργιος Κονδύλης (διοικητής του 3ου Συντάγματος Πεζικού) και Νικόλαος Πλαστήρας (διοικητής του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων).

Οι ελληνικές δυνάμεις τέθηκαν αμέσως υπό τη διοίκηση της Α’ Συμμαχικής ομάδας μεραρχιών, δυνάμεως 70.000 ανδρών, την οποία διοικούσε ο γάλλος στρατηγός Ντ’ Ανσέλμ. Οι Έλληνες ήταν το πιο αξιόμαχο τμήμα της συμμαχικής δύναμης, καθώς οι γάλλοι στρατιώτες ήταν εμφανώς καταπονημένοι από την περιπέτεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και πολλοί από αυτούς έβλεπαν με συμπάθεια το κομμουνιστικό καθεστώς του Λένιν. Κλήθηκαν, όμως, να συμμετάσχουν σ’ έναν πόλεμο σκοπιμότητας, «αδικαιολόγητο και πρόχειρα προετοιμασμένο», σύμφωνα με μεγάλη μερίδα ιστορικών.

Εναντίον του συμμαχικού εκστρατευτικού σώματος, οι Σοβιετικοί διέθεσαν τρεις στρατιές, με δύναμη 217.000 ανδρών. Ο στρατός αυτός, αφού συνέτριψε το ουκρανικό αυτονομιστικό κίνημα τον Ιανουάριο του 1919, στράφηκε στη συνέχεια κατά των Συμμάχων στην Οδησσό και την Κριμαία. Με τη συντριπτική του υπεροχή τους ανάγκασε σε μάχες οπισθοφυλακών, στις οποίες οι ελληνικές δυνάμεις διακρίθηκαν για την αυταπάρνηση και την πειθαρχία τους.

Η πρώτη μάχη με την εμπλοκή ελληνικών δυνάμεων δόθηκε στις 25 Φεβρουαρίου, όταν το 1ο Σύνταγμα Πεζικού υπό τον αντισυνταγματάρχη Νικόλαο Ρόκα, απελευθέρωσε τη φρουρά της Χερσώνας, την οποία πολιορκούσε ο Κόκκινος Στρατός. Στη συνέχεια, οι έλληνες στρατιώτες έλαβαν μέρος σε πολλές μάχες, έως τις 20 Μαρτίου 1919, όταν έπειτα από απόφαση των συμμάχων δόθηκε εντολή για το τέλος της εκστρατείας και την εκκένωση της Οδησσού.

Οι ελληνικές μονάδες υποχώρησαν με υποδειγματική τάξη και παρατάχθηκαν στη δυτική όχθη του ποταμού Δνείστερου για να υπερασπίσουν την περιοχή της Βεσσαραβίας (σημερινή Μολδαβία) από τις επιθέσεις του Κόκκινου Στρατού. Στην περιοχή της Κριμαίας παρέμεινε έως τις 14 Απριλίου 1919 το 2ο Σύνταγμα Πεζικού, όπου αντιμετώπισε αλλεπάλληλες επιθέσεις του Κόκκινου Στρατού και κατέστειλε την εξέγερση των εργατών της Σεβαστούπολης, ενισχυμένους με γάλλους ναύτες, οι οποίοι είχαν στασιάσει. Τον Ιούνιο του 1919 το Α’ Σώμα Στρατού προωθήθηκε στη Σμύρνη, όπου ο ελληνικός στρατός επιχειρούσε από τον Μάιο. Οι συνολικές απώλειες του ελληνικού εκστρατευτικού σώματος στη μεσημβρινή Ρωσία ανήλθαν σε 398 νεκρούς και 657 τραυματίες.

Η επιλογή του Ελευθέριου Βενιζέλου για τη συμμετοχή της Ελλάδας στην εκστρατεία της Ουκρανίας δεν δικαιώθηκε από τα πράγματα. Οι εθνικές διεκδικήσεις σε Ανατολική Θράκη και Μικρά Ασία δεν ευοδώθηκαν, αφού μεσολάβησε η Μικρασιατική Καταστροφή, ενώ κόστισε βαρύτατα στις ελληνικές κοινότητες της νότιας Ρωσίας, που θεωρήθηκαν αμφίβολης νομιμοφροσύνης από τις σοβιετικές αρχές και πολλά μέλη της αναγκάσθηκαν να καταφύγουν ως πρόσφυγες στην Ελλάδα.