Ανακάλυψαν «ναό του ανατέλλοντος ηλίου» που πρωτοκτίστηκε το 1300 με 1200 π.χ

Facebook Twitter Viber Messenger WhatsApp E-mail

Μία επιβλητική κατασκευή, ηλικίας  3.300 ετών που άστραφτε στο πρωινό φως του ανατέλλοντος ηλίου και ήταν χτισμένη στην κορυφή  βιβλικού οικισμού, αναδεικνύει  στενούς πολιτισμικούς δεσμούς  με γειτονική χώρα.

Η κατασκευή είναι ο ναός του Ανατέλλοντος Ηλίου, χτισμένος στην κορυφή του βιβλικού οικισμού Αζέκα (Azekah). Οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν τα ερείπια του  χαναανικού ναού, χτισμένου φάτσα στον ήλιο, την ώρα που αυτός ανατέλλει. Μάλιστα ήταν χτισμένος στο πιο ψηλό σημείο του υψώματος. Ακριβώς από κάτω άρχιζε ο οικισμός Αζέκα, ένας αρχαίος οικισμός, στο σημερινό κεντρικό Ισραήλ. Ο ναός αναδεικνύει τους πολιτισμικούς δεσμούς του Ισραήλ με την γειτονική Αίγυπτο.

Επιρροές του αιγυπτιακού πολιτισμού

Το συγκρότημα του ναού, είναι της Ύστερης Εποχής του Χαλκού, όπως και τα εντυπωσιακά χειροτεχνήματα που ανακαλύφθηκαν στο εσωτερικό του. Όλα τα ευρήματα παρέχουν πολλές πληροφορίες σχετικά με τις θρησκευτικές αντιλήψεις των Χαναναίων, και μαρτυρούν την έντονη επιρροή του αρχαίου αιγυπτιακού πολιτισμού, αναφέρουν οι ερευνητές.

Τα στοιχεία της βίαιης καταστροφής του ναού και ολόκληρου του χώρου που βρέθηκαν, ανοίγουν επίσης ένα παράθυρο στην ξαφνική κατάρρευση πολλαπλών πολιτισμών που συνέβη στο τέλος της Εποχής του Χαλκού και οδήγησε στην άνοδο νέων πολιτισμών και πολιτικών οντοτήτων στο Λεβάντε (Ανατολή), συμπεριλαμβανομένων των αρχαίων Ισραηλιτών.

Οι πρόσφατες ανακαλύψεις

Από το 2014, ο ναός του Αζέκα είναι υπό ανασκαφή, την οποία έχει αναλάβει ομάδα από το Πανεπιστήμιο του Τελ Αβίβ, με επικεφαλής τον καθηγητή Oded Lipschits. Οι ανακαλύψεις τους στο συγκρότημα δημοσιεύτηκαν τον Μάρτιο, στο περιοδικό Biblical Archaeology Review.

Οι αρχαιολόγοι χωρίζουν την μακρά ιστορία του ναού σε δύο φάσεις, με την τελευταία να καλύπτει το δεύτερο μισό της Ύστερης Εποχής του Χαλκού (16^ος-12^ος π.Χ. αι.). Αρχικά, περίπου στα τέλη του 14^ου ή τις αρχές του 13^ου π.Χ. αι., οι κάτοικοι του Αζέκα, ίδρυσαν ένα υπαίθριο ιερό, χτίζοντας μία μεγάλη, πέτρινη εξέδρα, στην κορυφή του υψώματος με την μαγευτική θέα προς την ανατολή, κοιτώντας στην κοιλάδα του Ελάχ, το μεταγενέστερο σκηνικό της βιβλικής μονομαχίας του Δαβίδ με τον Γολιάθ.

Η λατρεία πραγματοποιούταν γύρω από έναν πέτρινο βωμό και μία λεκάνη από την οποία απέρρεαν τα περιττά υγρά των αφιερωμάτων, ενώ όλα ήταν καλυμμένα με γύψο, λένε οι επιστήμονες. Δίπλα στον βωμό, υπήρχε ένας κίονας, κοινό λατρευτικό αντικείμενο στην Ανατολική Μεσόγειο, κατασκευασμένος από ασβεστόλιθο, απ’ όπου αντανακλάτο το πρωινό φως.

Λαμπεροί αντικατοπτρισμοί του φωτός

Χάρη στη λάμψη των επιφανειών, μπορούμε να φανταστούμε πώς, οι ακτίνες του πρωινού ήλιου ζωγράφιζαν τον χώρο, ζωντανεύοντας τις έντονες αποχρώσεις του χρυσού, του πορτοκαλί και του ροζ, σχολιάζουν οι αρχαιολόγοι.

Ο προσανατολισμός προς την Ανατολή, είναι γνωστός και από άλλα ιερά της Ανατολικής Μεσογείου, ενώ παρουσιάζει στενό παραλληλισμό με τους αιγυπτιακούς ναούς του ανατέλλοντος ηλίου της ίδιας περιόδου, αφιερωμένους στην καθημερινή αναγέννηση του ήλιου, παρατηρούν οι ερευνητές.

Δεύτερη φάση του ναού

Σε μία δεύτερη φάση, στα τέλη του 13^ου ή τις αρχές του 12^ου π.Χ. αι., ο ναός υποβλήθηκε σε εκτεταμένη ανακαίνιση. Ορισμένοι απ’ τους ανοιχτούς χώρους του περικλείστηκαν με τείχη και πλαϊνά δωμάτια, ενώ προστέθηκαν παγκάκια και επιπλέον κάθετοι λίθοι για προσκυνηματικούς σκοπούς.

Λυχνάρια και κύπελλα στα θεμέλια

Στα θεμέλια, οι κατασκευαστές τοποθέτησαν επτά εγκαταστάσεις με «λυχνάρια και μπολ». Ενώ ο αριθμός των εγκαταστάσεων με το φως μέσα στα κύπελλα ήταν ασυνήθιστος, το λυχνάρι μέσα στο δοχείο, στα θεμέλια ενός νεόκτιστου οικήματος ήταν διαδεδομένη πρακτική της Ύστερης Εποχής του Χαλκού , εξηγεί η Δρ. Sabine Kleiman, μία εκ των αρχαιολόγων της ερευνητικής ομάδας του πανεπιστημίου του Τελ Αβίβ.

Την πρακτική της θεμελίωσης ενός κτιρίου με το λυχνάρι μέσα μπολ, υιοθετούσαν και οι αρχαίοι Αιγύπτιοι, επικαλούμενοι τη θεϊκή προστασία για το νέο ή ανακαινισμένο κτίριο, εξηγεί η Kleiman.

Η ακριβής σημασία της εκδοχής των Χαναναίων για την ιεροτελεστία αυτή, δεν είναι γνωστή. Εικάζεται ότι, το κύπελλο αντιπροσωπεύει την τροφή, τη ζωή, ενώ το λυχνάρι συμβολίζει το φως, εξηγεί ο Lipschits. «Για μένα είναι ένας πολύ συγκινητικός συνδυασμός», λέει. «Όταν κτίζεις ένα σπίτι, το μόνο που πραγματικά θέλεις είναι να είναι γεμάτο φως και να έχει τροφή, υποστήριξη της ζωής και ευημερία».

Λατρευτικά αντικείμενα στο εσωτερικό του ναού

Μέσα στις αίθουσες του ναού, οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν πλήθος από λατρευτικά αντικείμενα, τα οποία συνδύαζαν αιγυπτιακά και χριστιανικά πολιτιστικά στοιχεία. Μεταξύ των αντικειμένων, βρέθηκε ένα χάλκινο άγαλμα του χανανίτη θεού της καταιγίδας, Baal και ένα σπάνιο φυλακτό από ενστατίτη, ένα ορυκτό το οποίο δεν ήταν διαθέσιμο στη Χαναάν και έπρεπε να εισαχθεί απ’ την Αίγυπτο. Το πίσω μέρος του τεχνουργήματος είναι καλυμμένο με ιερογλυφικά, ενώ στο μπροστινό, απεικονίζεται μία τριάδα Αιγυπτιακών θεοτήτων: ο θεός ήλιος Ρα, ο αρχαίος Αιγύπτιος θεός των καταιγίδων, του πολέμου και του χάους Σετ, και η θεά του ουρανού, η Αθώρ.

Ο προσανατολισμός του ναού την Ανατολή και οι πολλοί δεσμοί που παρουσιάζει με τη λατρεία του ήλιου, δεν πρέπει να μας παραπλανά στην πεποίθηση ότι το συγκρότημα ήταν αποκλειστικά αφιερωμένο σ’ έναν θεό ήλιο, προειδοποιούν οι αρχαιολόγοι. Στους χανανικούς ναούς, ήταν συνηθισμένο να λατρεύονται πολλές θεότητες σ’ ένα ιερό, επισημαίνει η Kleiman.

Πρέπει ν’ απαγκιστρωθούμε απ’ την ανάγκη να συνδέσουμε τα ιερά μ’ έναν, ή ακόμη με πολλούς θεούς, εξηγεί η Kleiman. Ο ναός ήταν ένας προσκυνηματικός τόπος όπου μπορούσαν να προσέλθουν και να προσφέρουν αφιερώματα  όλοι και σ’ όποιον ήθελαν: στους προγόνους, στον Baal, στην αιγυπτιακή θεότητα της κοιλάδας του Ελάχ.

Ο  οικισμός Αζέκα

Ο οικισμός Αζέκα, περίπου 30 χλμ. νοτιοδυτικά της Ιερουσαλήμ, είναι ένας τόπος που αποτελείται από πολλά επίπεδα, χαρακτηριστικό της Ανατολικής Μεσογείου, ο οποίος κατοικείτο επί εκατοντάδες χρόνια. Εκεί κάθε νέα πόλη ιδρυόταν επάνω στην άλλη.  Ο ναός της Ύστερης Εποχής του Χαλκού, ήταν επίσης χτισμένος πάνω σε συμπαγείς οχυρώσεις της Μέσης Εποχής του Χαλκού, τις οποίες οι αρχαιολόγοι ονομάζουν περιπαικτικά «το τέρας».

Κάποτε, ο ναός έστεκε στην κορυφή του υψώματος, ενώ τώρα τα ερείπιά του κείτονται (προς  δυσκολία των ερευνητών αρχαιολόγων), σε μία απότομη πλαγιά, κάτω απ’ τα ερείπια της μεταγενέστερης Εποχής του Σιδήρου και της Ελληνιστικής Εποχής.

Η ακμάζουσα πόλη Σεφελά

Στη Ύστερη Εποχή του Χαλκού, ο Αζέκα ήταν μία σημαντική και ακμάζουσα πόλη των Χαναναίων της εύφορης γης της Σεφελά, στους πρόποδες των Ορέων της Ιουδαίας. Ο Αζέκα καταλάμβανε μία στρατηγική τοποθεσία με θέα τη Γκαθ, η οποία αργότερα θα γινόταν μία σημαντική πόλη των Φιλισταίων, όπως και την είσοδο στην κοιλάδα του Ελάχ.

Το πλήθος των ενδείξεων της αιγυπτιακής επιρροής στον ναό και σε κάθε άλλο σημείο της πόλης της Ύστερης Εποχής του Χαλκού, επισημαίνουν τους μακροχρόνιους δεσμούς ανάμεσα στους ντόπιους Χαναναίους και τους κατοίκους της γης των Φαραώ της εποχής, παρατηρούν οι αρχαιολόγοι.

Αιγυπτιακή κυριαρχία στην Χαναάν

Στους ερευνητές, είναι γνωστό ότι η Χαναάν τέθηκε υπό αιγυπτιακό έλεγχο στα μέσα του 15^ου αιώνα π.Χ., και ότι η αιγυπτιακή κυριαρχία της περιοχής διήρκεσε μέχρι τα μέσα του 12^ου αιώνα π.Χ.. Τότε ήταν η περίοδος της κατάρρευσης της εποχής του Χαλκού και της παράλληλης εξαφάνισης πολλών πολιτισμών, μεταξύ των οποίων ήταν και ο πολιτισμός των Χετταίων στην Ανατολία και των Μυκηναίων στην Ελλάδα. Τα αίτια του αφανισμού των πολιτισμών παραμένουν ασαφή, αλλά πιστεύεται ότι, οι κλιματικές αλλαγές έπαιξαν καθοριστικό ρόλο.

Η Αίγυπτος μετά βίας επέζησε από τους πολέμους και τις αναταραχές που ακολούθησαν, αλλά αποχώρησε από τη Χαναάν γύρω στο 1150 π.Χ., και η αυτοκρατορία της ποτέ δεν επανάκαμψε πλήρως. Ο ναός του Αζέκα αντικατοπτρίζει την αιγυπτιακή επιρροή, ακόμη και κατά την περίοδο της παρακμής της Εποχής του Χαλκού, παρατηρεί η Kleiman.

«Οι δεσμοί είναι τόσο στενοί, ώστε μπορούμε να πούμε με ασφάλεια ότι ο Αζέκα ήταν σε άμεση επικοινωνία με τη διοίκηση της Αιγύπτου. Η Αίγυπτος ήταν ακόμη παρούσα», παρατηρεί.

Παρεμπιπτόντως, η ονομασία Αζέκα, η οποία εμφανίζεται στη Βίβλο και σε Ασσυριακά αρχεία, πιθανώς  να δόθηκε αργότερα στην περιοχή, όταν το Βασίλειο του Ιούδα ανέλαβε τον έλεγχο της περιοχής, στα τέλη του 9^ου ή τις αρχές του 8^ου αι. π.Χ. Σύμφωνα με τον Lipschits, ο Αζέκα της Εποχής του Χαλκού μπορεί να ταυτίζεται με μία πόλη που ονομάζεται Morashtu σε αιγυπτιακό διπλωματικό αρχείο της πόλης Τελ Αμάρνα και Moreshet ή Moreshet Gath, όπως αναφέρεται στη Βίβλο (λέγεται ότι ο προφήτης Μιχαίας του 8^ου αι.π.Χ. καταγόταν από εκεί).

Μυστήριο της Εποχής του Χαλκού

Όποιο και αν ήταν το όνομά του, η ενσάρκωση της Ύστερης Εποχής του Χαλκού του Αζέκα, επιβίωσε μόλις δύο δεκαετίες μετά την αποχώρηση των Αιγυπτίων. Μία άγνωστη δύναμη κατέστρεψε ολοκληρωτικά τον πολιτισμό του και φαίνεται ότι ο πληθυσμός του σφαγιάστηκε περίπου το 1130 π.Χ.

Ανθρώπινοι σκελετοί και σημάδια βίαιης καταστροφής έρχονται στο φως σχεδόν κάθε φορά που οι αρχαιολόγοι φτάνουν στα επίπεδα της Ύστερης Εποχής του Χαλκού, συμπεριλαμβανομένου του πρόσφατα ανακαλυφθέντος ναού, σημειώνουν οι Lipschits και Kleiman.

Στον ναό ανακαλύφθηκαν πέντε θύματα, όλοι τους άντρες ηλικίας από 16 έως 55 ετών, θαμμένοι κάτω απ’ τα τείχη που είχαν καταρρεύσει. Δύο από αυτούς πέθαναν στο προαύλιο του ναού, ενώ οι άλλοι τρεις πιθανώς να στέκονταν στη στέγη του κτιρίου τη στιγμή που αυτό κατέρρεε, αναφέρουν οι αρχαιολόγοι. Ίσως δεν θα μάθουμε ποτέ αν οι άνθρωποι αυτοί έκαναν μία ύστατη προσπάθεια να σώσουν τον  ναό ή αν προσεύχονταν για τη δική τους σωτηρία.

Άγνωστα τα αίτια καταστροφής του Αζέκα

Επίσης, δεν είναι γνωστό ποιος κατέστρεψε την πόλη. Βασικός ύποπτος είναι η τότε αναδυόμενη δύναμη των Φιλισταίων, της γειτονικής Γκαθ, αν και το σφοδρό τέλος της πόλης μπορεί να επήλθε από τα χέρια κάποιας γειτονικής πόλης-κράτους, ή λόγω εσωτερικής εξέγερσης, αναφέρει ο Lipschits.

Αυτό που είναι σίγουρα γνωστό, είναι ότι η καταστροφή ήταν ολοσχερής και, κανείς δεν έθαψε τους νεκρούς ούτε λεηλάτησε τους θησαυρούς. Το συγκεκριμένο στρώμα από ερείπια, παραμένει κυρίως άθικτο. Μοιάζει με μία μικρογραφία της Πομπηίας, παρατηρούν οι αρχαιολόγοι, συγκρίνοντάς την με τη Ρωμαϊκή πόλη που «πάγωσε» στον χρόνο, ενταφιασμένη στις στάχτες απ’ την έκρηξη του Βεζούβιου το 79 μ.Χ.

Ο Αζέκα είχε εγκαταλειφθεί για περίπου 200 χρόνια. Για την εγκατάλειψη ευθύνονται στα σίγουρα οι Γιθίτες, οι οποίοι δεν ήθελαν να επανιδρύσουν ένα οχυρό, στρατηγικά τοποθετημένο πάνω απ’ την πόλη τους, πληροφορεί ο Lipschits. Μόνον όταν η Γκαθ καταστράφηκε γύρω στο 830 π.Χ., από μία εισβολή των Αραμαίων, ξανάχτισαν οι ντόπιοι τον οικισμό Αζέκα.

Ο ναός της Ύστερης Εποχής του Χαλκού στο Αζέκα, δεν είναι ο μοναδικός χώρος λατρείας των Χαναναίων που έχει ανακαλυφθεί απ’ τους αρχαιολόγους. Υπάρχει τουλάχιστον ακόμη ένας ναός στο Αζέκα, ενώ παρόμοιο ιερό έχει ανασκαφεί κοντά στη Λαχές, έναν άλλο σημαντικό οικισμό της Σεφελά του Ισραήλ, ο οποίος καταστράφηκε περίπου την ίδια περίοδο, εξηγεί η Kleiman.

H ανακάλυψη ενός ακόμη ναού της ίδιας περιόδου προσφέρει μία νέα εικόνα για τον πολιτισμό των Χαναναίων και την ικανότητα σύγκρισης διαφορετικών ευρημάτων και λειτουργιών των ιερών. Ενώ στους Χαναναίους αποδίδεται η επινόηση του αλφαβήτου, πριν από 4.000 χρόνια, έχουν αφήσει ελάχιστες επιγραφές -σχεδόν τίποτα σε σύγκριση με την αφθονία γραπτού υλικού της αρχαίας Αιγύπτου και της Μεσοποταμίας. Ο πολιτισμός και οι αντιλήψεις τους, παραμένουν  σχετικά άγνωστα. Έτσι, κάθε νέα ανακάλυψη βοηθά τους ερευνητές να λύσουν έναν ακόμη γρίφο απ’ το  μυστήριο που περιβάλλει τον αρχαίο αυτό πολιτισμό.