Eretiki κριτική του ντοκιμαντέρ “Όλο γελούσε”

Facebook Twitter Viber Messenger WhatsApp E-mail

Eretikos πρόλογος για το ντοκιμαντέρ “Όλο γελούσε” (Μια διαφορετική ταινία για τον Κώστα Τσάκωνα). Η ταινία “ Όλο γελούσε ” διανέμεται μαζί με την προηγηθείσα animation καλλιτεχνική έκφραση “Το όραμα του Θοδωράκη”

Συνήθως, όταν το κοινό προετοιμάζεται για τη συνάντηση με ένα καλλιτεχνικό εγχείρημα της μεγάλης οθόνης, θέτει προσωπικά  με ασυναίσθητο τρόπο κάποια νοητικά όρια, για τη μύησή του σε ένα αποκλειστικό, κινηματογραφικό σύμπαν. Μόλις οι σινεφίλ πληροφορούνται ωστόσο, για την ψυχαγωγική υποδοχή μιας ταινίας μικρού μήκους, δικαίως ενθουσιάζονται. Διότι, ίσως η εκάστοτε προηγηθείσα ταινία δώσει το κατάλληλο έναυσμα, μιας ενισχυμένης, σε ελευθερία εκφράσεων και ιδεών, ψυχαγωγικής υποστήριξης, στο διψασμένο πνεύμα τους.

Συνήθως, οι προηγηθείσες ταινίες δεν σχετίζονται νοηματικά καθόλου μεταξύ τους, ανήκουν σε άλλους δημιουργούς και μας υποδέχονται απροειδοποίητα. Όμως εδώ, έχουμε κάτι άλλο!

Κατ’αρχάς, οι δύο ταινίες παρουσιάζονται ως κινηματογραφικές οικοδέσποινες, δείχνοντας ένα εγχείρημα με σωστή μελέτη. Δεύτερον είναι του ίδιου καλλιτέχνη και τρίτον, αν κοιτάξει κανείς προσεκτικά την κεντρική ιδέα, δικαιολογούν τη σύνδεσή τους.

Γιατί η διάπλαση του σκηνοθέτη-ήρωα (1η ταινία) πραγματοποιήθηκε από την παρατήρηση τραγελαφικών, κοινωνικών φαινομένων του τόπου μας (τα οποία ο ίδιος σχολίασε σε αυτό το animation πολλές δεκαετίες μετά). Ώστε ο δημιουργός στην πορεία της ζωής του να αδράξει μια αποφασισμένη προσωπικότητα για ελεύθερη έκφραση.

Η οποία αργότερα ενεπνεύσθη από την αύρα του ηθοποιού-ανθρώπου Κώστα Τσάκωνα.

Με αποτέλεσμα πολλά έτη αργότερα να σκιαγραφήσει κινηματογραφικά το πορτραίτο των συνθηκών της ζωής του εγκάρδιου φίλου και συνεργάτη. Μέσα σε αρκετά κοινά, κωμικοτραγικά, κοινωνικά φαινόμενα του κράτους (2η ταινία).

Τα δύο έργα επιπροσθέτως, αφορούν σφαιρικά μια ευαίσθητη προσέγγιση για τη διάσωση της παιδείας στη χώρα μας. Προβληματίζοντάς μας παράλληλα, για την έννοια της αληθινής ελευθερίας-Δημοκρατίας σε αυτήν… Διαθέτουν στοιχεία animation εκατέρωθεν (το πρώτο εξ’ ολοκλήρου, ενώ η δεύτερη ταινία χρησιμοποιεί οπτικούς “ψιθύρους” μιας συμπαθούς παρουσίας, συν… ).  

Η στήλη αυτή θα προλογίσει την ταινία μικρού μήκους “Το όραμα του Θοδωράκη” χωρίς να μαρτυρήσει τη βιωματική εμπειρία της παρακολούθησης του animation.

Τα Φιλιατρά είναι ο τόπος γέννησης του ήρωα. Σε ένα χώρο, όπου τα πρότυπα εκλείπουν. Είτε γιατί ο πατέρας μοχθεί και η ίδια η ζωή σχετίζεται με την πλήρη αφοσίωση εκείνου στο μόχθο, είτε επειδή ο μισογύνης “Βάγγος” δεν αποτελεί σε καμία περίπτωση παράδειγμα προς μίμηση. Συνεπώς, η ευαίσθητη φύση μιας ψυχής επιτάσσει τον προβληματισμό.

Η παρατήρηση λοιπόν μετατρέπεται σε έκφραση, μέσω της ζωγραφικής. Ο ήρωας Θοδωράκης ζωγραφίζει αρχικά ό,τι ο ίδιος βλέπει, ενώ οι άλλοι του το εκφράζουν διαφορετικά: Η παρέλαση “των εκπροσώπων του θεού,” ή “το προοδευτικό στοιχείο της εποχής” με το φορτωμένο γαϊδουράκι και στη συνέχεια μια φορτωμένη γυναίκα, περιγράφει το αρνητικό περιβάλλον της τότε κοινωνικοποίησης.

Η παράξενη αποκρυπτογράφηση της πραγματικότητας, όμως μεταφέρθηκε και στην Αθήνα. Με τον έκπληκτο ήρωα να διαμαρτύρεται σε θεσμούς, οι οποίοι φτιάχτηκαν, ώστε να προστατεύουν τους πολίτες (ή αλλιώς “αναλώσιμα υλικά”), αλλά τελικά εκείνοι να χτυπούν τον ίδιο. Η ιστορία εξελίσσεται μέσα σε προβληματισμούς, που δεν αφορούν πλέον (όπως αποκαλύπτεται) μόνο τον ήρωα, αλλά επηρεάζουν και τον κάθε ηρωικών αντοχών πολίτη. Ενώ τα συμφέροντα επιχειρηματιών, αρχιτεκτόνων, διακοσμητών και λοιπών στοχεύουν σε μια κοινή, αδηφάγα κατάποση.

Το μπικικίνι επεξηγεί τα πάντα… Η ελπίδα όμως βρίσκεται στις βαθιές ρίζες του ελληνικού πολιτισμού, που έχουν ασταμάτητο ρυθμό ζωής. Η επόμενη αναγέννηση, είναι το όραμα…

Συνεπώς:

Η ελληνική μουσική εφάπτεται με το σατυρικό ύφος των εικόνων. Αλλά κυρίως:

Η Jazz μουσική

Η παραμυθένιας φωνής για ενηλίκους, αφήγηση από το σκηνοθέτη

Ο σχεδιασμός του animation

Και η προσωποποίηση του ήρωα σε μια μονίμως ώριμη, σοφή μορφή, με διαχρονική αίσθηση της παιδικότητας,

είναι οι παράμετροι, οι οποίες καθιστούν ενδιαφέρουσα την εν λόγω ταινία μικρού μήκους.

Είναι τυχαίο, το ότι αναφέρεται το έτος 1969, ενώ η πρώτη ταινία μικρού μήκους κινουμένων σχεδίων “Τσουφ” του σκηνοθέτη Θόδωρου Μαραγκού δημιουργήθηκε τότε; Μάλλον όχι.

Συντελεστές

Κινούμενο σχέδιο: Θόδωρος Μαραγκός

Μοντάζ: Τζανέτος Κομηνέας

Καλλιτεχνική επιμέλεια: Αγγελική Μαραγκού

Eretiki Κριτική για την ταινία “ Όλο γελούσε” Επειδή το συγκεκριμένο έργο έχει τη φύση ενός ντοκιμαντέρ, οι συνήθεις κατηγορίες της στήλης τροποποιούνται, ώστε να επιτευχθεί η αρμόζουσα προσέγγιση της εν λόγω καλλιτεχνικής έκφρασης.  

Σενάριο/Ιστορία:  

Η έντονη αύρα του ανθρώπου Κώστα Τσάκωνα κυριαρχεί στην ιστορία αυτού του ντοκιμαντέρ. Σε μια ανασκόπηση αγνής προσέγγισης της ζωής του, εκείνος βάζει σε μια σειρά τα γεγονότα, που τον οδήγησαν στην υποκριτική. Τα  τραυματικά, παιδικά χρόνια φέρνουν μια άλλη αντίδραση στο συγκεκριμένο άνθρωπο. Το γέλιο είναι όπλο και μαζί με την αξιοποίηση της ανθρωπιάς, που ο ίδιος εισέπραξε από λίγα άτομα (όπως κατά τη γενναιοδωρία κάποιων στα κάλαντα, τα οποία είπε μαζί με τον αδερφό του σε μικρή ηλικία) του δίνουν κουράγιο. Δουλεύει από μικρό παιδί. Μεγαλώνοντας εργάζεται το πρωί και παράλληλα πηγαίνει στη Διπλάρειο, νυχτερινή σχολή. Έτσι αργότερα δρομολογεί τις γραφειοκρατικές διαδικασίες, ώστε να μεταναστεύσει στη Γερμανία.

Υπήρξαν χρήσιμες οι γνώσεις, που αποκόμισε κατά τη διαμονή του στο συγκεκριμένο τότε κράτος. Όμως εκκρεμούσε στην Ελλάδα η στρατιωτική θητεία με τα “γερμανικά” νούμερα. Αφού και αυτή ολοκληρώθηκε μέσα από τη δυσκολία κωμικοτραγικών διαδικασιών, τα τρένα στοίχειωναν και πάλι το συμπαθή άνθρωπο με το μόνιμο χαμόγελο, ο οποίος επέστρεψε στη Γερμανία, λόγω αναδουλειάς. Ωστόσο, ο γάμος του έδωσε χαρά! Τα επαγγέλματα, που έκανε στη συνέχεια, ήταν πάρα πολλά. Μπογιατζής, τεντάς, ένα σωρό άλλες δουλειές και τελικά (όπως αναφέρει επί ίσοις όροις, με ταπεινότητα ο ίδιος) ηθοποιός…

Τότε έγινε και η καθοριστική για τους δύο καλλιτέχνες συνάντηση με το σκηνοθέτη Θόδωρο Μαραγκό. Εκείνος του ανέθεσε μια ερμηνευτικά απαιτητική αποστολή, με τη συμμετοχή στην ταινία “Λάβετε θέσεις” (1973) και… “Ο Κώστας τα κατάφερε.” Έτσι επήλθε η μεγαλύτερης διάρκειας, κινηματογραφική συνδρομή υποκριτικής, στην ταινία “Θανάση σφίξε κι άλλο το ζωνάρι” (1980), όπου ο ερμηνευτής Κώστας Τσάκωνας ενσάρκωσε με επιτυχία τον κωμικό ρόλο του “βρικόλακα.” Το έργο “Μάθε παιδί μου γράμματα” (1981) αναδεικνύει το ταλέντο των δύο συνεργατών και πολύ καλών φίλων πλέον, οι οποίοι τολμούν να εκφράσουν, χωρίς συμβιβασμούς τα κακώς κείμενα του τόπου.

Θα ξεκινήσουν οι θεατρικές επιθεωρήσεις με ισχυρή δόση άγχους από τον ηθοποιό, αλλά όλα θα πάνε καλά. Η αγάπη του κόσμου είναι εμφανής. Όπως και των συνεργατών του, εξαιτίας των άριστων, επαγγελματικών σχέσεων μαζί τους. Αλλά και λόγω της αληθινής, ανθρώπινης επικοινωνίας με κάποιους.

Καλλιτεχνικές υπερβάσεις, όπως η γενναιόδωρη, κινηματογραφική συνδρομή του γνώριμου πλέον καλλιτεχνικού διδύμου Μαραγκού-Τσάκωνα στο έργο “Ο Δραπέτης του Φεγγαριού” (1993), του δίνουν άλλη αίγλη. Όμως ενώ η δεκαετία αλλάζει και ο ηθοποιός κάνει τον κόσμο όλο και περισσότερο να γελά, αποδεικνύεται, ότι υπάρχει ανομβρία στο αληθινό γέλιο της προσωπικής ζωής του ερμηνευτή. Ο ίδιος δηλώνει ως τραγική προσωπικότητα με οικογενειακά, δυσεπίλυτα προβλήματα.

Μολαταύτα,  δεν θα σωπάσει ούτε ως ηθοποιός ούτε ως άνθρωπος,  κάνοντας άφοβα μια πραγματικά σκληρή, εύστοχη, πολιτική κριτική. Τον Απρίλιο του 2009 ορίζει, ότι ο ίδιος είναι τα πάντα χάρη στο κοινό, που τον αγκάλιασε. Αργότερα θα ονομάσει το σκηνοθέτη και φίλο Θόδωρο Μαραγκό, ως ευεργέτη του στον κόσμο των τεχνών….

Σκηνοθεσία:    

Γενικά, στο έργο θα παρακολουθήσουμε τη φύση ενός ντοκιμαντέρ, στο οποίο ο Κώστας Τσάκωνας θα μας διηγηθεί, πώς ενώθηκαν τα κομμάτια της προσωπικής του ιστορίας. Επιπλέον, θα μιλήσουν για το άτομό του άνθρωποι με μεγάλη εμπειρία στο χώρο των θεατρικών επιθεωρήσεων, όπως ο Μάρκος Σεφερλής, η Αθηνά Μαυρομάτη και ο Πέτρος Ξεκούκης. Οι δύο τελευταίοι ήταν και στενοί του φίλοι. Φυσικά θα ακούσουμε και το Θόδωρο Μαραγκό. Δηλαδή τον άνθρωπο, που πίστεψε πιο πολύ από όλους στο ταλέντο και τη φιλία του Κώστα Τσάκωνα.  Ο γιος του, Βαγγέλης, θα αναφερθεί στον πατέρα-ηθοποιό Τσάκωνα.  

Οι καταθέσεις-απόψεις όλων θα ενωθούν με αποσπάσματα ταινιών από ρόλους, που διακρίθηκε ο εν λόγω ηθοποιός. Οι ταινίες αυτές αφορούν κυρίως τη συνεργασία του διδύμου Μαραγκού-Τσάκωνα, μα περιλαμβάνουν και άλλες συμμετοχές του δεύτερου. Παρακολουθούμε ακόμη στιγμιότυπα από θεατρικές επιθεωρήσεις του επιτυχημένου κωμικού και των συνεργατών του.

Η προσθήκη του animation ανταποκρίνεται στο προφίλ του πρωταγωνιστή, με χιουμοριστικό, αλλά φυσικά καλοπροαίρετο ύφος σχεδιασμού. Η μορφή αυτή, ως οντότητα animation δεν παράγει κάποιον ήχο, ούτε τύπο ομιλίας. Όμως “χτυπά” μια κλακέτα, σαν να ξεκινά κάθε φορά η λήψη μιας καινούργιας σκηνής, στην οποία θα οδηγηθεί το κοινό. Ενώ παράλληλα αλλάζουν οι θεματικές ενότητες, με χαρακτηριστικούς τίτλους στο έργο. Τότε συνήθως γίνεται η κινηματογραφική μετάβαση από animation, σε πραγματικούς ανθρώπους. To κινούμενο σχέδιο ασχολείται και με μια άλλη περσόνα, που γράφει σε τοίχους ξεκάθαρα πολιτικά, μα διχασμένα, ερωτικά συνθήματα… Περιλαμβάνονται επίσης φωτογραφίες από την παιδική και νεαρή ηλικία του ηθοποιού. Η λήψη του σκηνοθέτη θα γίνει ένα με μια προσωπική εικονοληψία εξομολόγησης του αγαπημένου κωμικού.  

Ουσιαστικά η κινηματογραφική διάσπαση πραγματοποιείται στα εξής μέρη:

1) Τα δύσκολα παιδικά και εφηβικά χρόνια του πρωταγωνιστή.

2) Η μετανάστευσή του στη Γερμανία και οι χρήσιμες γνώσεις, που εκείνος απέκτησε από τη διαβίωση στη χώρα.

3) Η ολοκλήρωση της στρατιωτικής θητείας και η επιστροφή, με ακόμη ένα τρένοοο, στη Γερμανία.

4) Ο γάμος φέρνει ευτυχία, αλλά και πολλές παροδικές δουλειές.

5) Ο ηθοποιός Κώστας Τσάκωνας συναντά το σκηνοθέτη Θόδωρο Μαραγκό, στο πρελούδιο μιας σπουδαίας φιλίας.

6) Στην προσωπική ζωή του ήρωα απουσιάζει το γέλιο, λόγω δυσεπίλυτων, οικογενειακών προβλημάτων.

7) Το αντίο είναι παντοτινά αμοιβαίο… Όμως το καλλιτεχνικό του πνεύμα μας λέει απλώς, εις το επανιδείν. Μέχρι την επόμενη συνάντηση στα κινηματογραφικά έργα, στα οποία εκείνο συστήθηκε ως καταγεγραμμένο στο φακό ή θα συστηθεί στο ευρύ κοινό. Εάν οι σινεφίλ δεν τα έχουν ανακαλύψει ακόμα (π.χ. “Ο Δραπέτης του φεγγαριού”)

Η σκηνοθετική ματιά, από τη σημερινή νεολαία, που εκτός των συνθημάτων αντιδρά και με την προσφορά τριαντάφυλλων, θα μεταβεί στον ανθό των παιδικών χρόνων του πρωταγωνιστή. Μετά τον πρόλογο της ηθοποιού Αθηνάς Μαυρομάτη, ο Κώστας Τσάκωνας θα αλλάξει το “τοπίο” της σκηνοθετικής αφήγησης. Καθώς με δική του δήλωση σε κάμερα, που φέρει την προσωπική σφραγίδα εικονοληψίας και ηχοληψίας θα μας εξομολογηθεί, για το οικογενειακό του περιβάλλον, στο οποίο μεγάλωσε με ξυλοδαρμούς. Κατά την αφήγηση βλέπουμε παλιές φωτογραφίες του, μα παράλληλα και τον ίδιο να περιστρέφει ως ενήλικος (στον παροντικό χρόνο της εξομολόγησης) τον κύλινδρο της αγαπημένης του λατέρνας.

Σημαντική είναι επίσης η εξιστόρηση, για τα κάλαντα στο ξενοδοχείο Μεγάλη Βρεταννία, παιδιόθεν. Εκείνος και ο αδερφός του δεν είχαν ρέστα από εικοσάρικο και ενώ βρίσκονταν σε κατάσταση φτώχειας τους δόθηκε, άλλο ένα αντίστοιχο χρηματικό ποσόν! Τη στιγμή που εκείνος μας το διηγείται, διακρίνουμε για πρώτη φορά σε ταινία τον άνθρωπο Κώστα Τσάκωνα, όχι μόνο να μην γελά, αλλά να βουρκώνει!

Στο έργο θα υπάρξει μια ορθή ένωση των αποσπασμάτων από σημαντικές  ερμηνείες του ηθοποιού, με τις απόψεις των συνεργατών και φίλων για το άτομό του.

(περισσότερη ανάλυση περί σκηνοθεσίας ακολουθεί σε σχετική, κάτωθι, κατηγορία της στήλης).

Καταθέσεις Απόψεων :

Κώστας Τσάκωνας: Είναι πραγματικά δύσκολο για κάθε άνθρωπο να είναι ο εαυτός του. Πόσο μάλλον στις πραγματικά σκοτεινές στιγμές. Φανταστείτε λοιπόν να έχει αγαπηθεί -μέσα στα τόσα χρόνια καριέρας- στο χώρο της ηθοποιίας ένα άτομο για το γέλιο, που έχει χαρίσει απλόχερα στον κόσμο… Και το κύκνειο άσμα εκείνου (βάσει της τελικής προβολής) να εφιστά την προσοχή όλων μας, στα γεμάτα από αντιξοότητες βιώματά του.

Χρειάζεται στα αλήθεια μεγάλο σθένος, προκειμένου να αποκαλύψει κανείς την ευαισθησία που έχει, αφήνοντας παράλληλα να φανεί λυτρωτικά, ότι ως άνθρωπος είναι αδύνατον να γελά μόνο. Η κωμικοτραγική του προσέγγιση αφήγησης σχετικά με τις κατηγορίες, που ο ίδιος αντιμετώπισε κατά τη στρατιωτική του θητεία, έχει μια ήρεμη, καυστική χροιά. Είναι εκπληκτική η ταπεινότητά του σχετικά με την ονομαστική αναφορά όλων των επαγγελμάτων, που εκείνος πραγματοποίησε! Μιλώντας ακριβώς με τον ίδιο τόνο σεβασμού για το καθένα. Με τελευταίο εκείνο της υποκριτικής.

Η εξομολόγηση, του ηθικού χρέους της φροντίδας για τα αδέρφια του, μας συγκινεί. Η ειλικρίνειά του, ως μορφή τραγικής προσωπικότητας, μας παραδειγματίζει, σε ό,τι αφορά την εμπιστοσύνη της συζήτησης των αληθινών προβλημάτων, σε οποιαδήποτε ηλικία. Η κριτική για τους πολιτικούς καταδεικνύει το πάθος του πατριωτισμού του. Ευγνωμονεί το κοινό, που τον αγκάλιασε! Μας παρουσιάζει μια ακόμα αστεία, μα και διδακτική στιγμή με την αποστροφή της ελεεινής κλίκας. Σε μια καλλιτεχνική εκδήλωση μπροστά σε κοινό και αγαπητά πρόσωπα, θεωρεί το σκηνοθέτη-φίλο, Θόδωρο Μαραγκό, ως ευεργέτη του στον κόσμο των τεχνών…

Λέγοντας, με αυτό το παντοτινά ειλικρινές, αγαπητό ύφος και τη γνώριμη με χαριτωμένο, πνιχτό αντίλαλο φωνή, ότι ο εν λόγω σκηνοθέτης κάνει τέχνη για την ίδια την τέχνη. “Ούτε για να πλουτίσει, ούτε…” (μόνο ο Κώστας Τσάκωνας το λέει πραγματικά αστεία, χωρίς να ενοχλήσει κανέναν η βωμολοχία της δεύτερης πρότασης)

Θόδωρος Μαραγκός:  Επεξηγεί στους θεατές, ότι ο ίδιος δικαιώθηκε, μόλις ανέθεσε ένα σημαντικό ρόλο στην ταινία του, “Λάβετε θέσεις,” στον ηθοποιό Κώστα Τσάκωνα. Λέγοντας “Ο Κώστας τα κατάφερε!” παρατηρείται, πως η χροιά του φέρει ένα στοργικό τόνο. Όπως μας πληροφορεί, κατά τη συνεργασία των δύο καλών φίλων οι ταινίες “Θανάση σφίξε κι άλλο το ζωνάρι” και “Μάθε παιδί μου γράμματα” λειτούργησαν διδακτικά, για την καταγραφή των δαπανοφόρων, πολιτικών γεγονότων, τα οποία επέφεραν λαϊκές εξεγέρσεις, κατά της επονομαζόμενης τότε Δημοκρατίας. Η οποία ως μεταγενέστερη, άλλαξε απλώς βέλος κατεύθυνσης, στο σήμερα.

Σε καλλιτεχνική εκδήλωση, η οποία διεξήχθη σε μεγάλο υψόμετρο, εκείνος δίνει το λόγο γενναιόδωρα στον ηθοποιό, που τόσες φορές τον ενέπνευσε.

Αθηνά Μαυρομάτη: Στην πρώτη της ομιλία στην ταινία η ηθοποιός επισημαίνει, πως αν και ο γνωστός συνάδελφος ξεκαρδιζόταν συνέχεια στα γέλια, -μεταδίδοντας την ευφορία και στους υπολοίπους- εκείνη αργότερα κατάλαβε πόσο θλιμμένα μάτια είχε ο ίδιος, στην πραγματικότητα… Της εκμυστηρευόταν τα οικογενειακά του προβλήματα.

Πέτρος Ξεκούκης: Είναι εκπληκτική εκείνη η εξιστόρηση, κατά την οποία ο ηθοποιός μας εκφράζει το άπλετο, μαύρο χιούμορ του Κώστα Τσάκωνα. Με το σχέδιο του τελευταίου για μια γαλήνια, ονειρικά παντοτινή, καλλιτεχνική συνάθροιση των Τόνυ Άντονυ, Σωτήρη Μουστάκα, Κώστα Τσάκωνα… Συμπληρώνοντας “Και θα έρθω να πάρω και εσένα!” (απευθυνόμενος στον Πέτρο Ξεκούκη). Ο ηθοποιός με τη φωνή του μιμήθηκε τέλεια τη χροιά του αγαπημένου κωμικού.

Μάρκος Σεφερλής: Περιγράφεται από τον ηθοποιό ο σεβασμός για τον αγαπητό συνεργάτη, Κώστα Τσάκωνα: ως μαιτρ της ευκολίας και κυρίως της διάθεσης, στο να κάνει τους άλλους να γελάσουν. Είναι σημαντικό, ότι λειτουργεί γενναιόδωρα απέναντι στον Κώστα Τσάκωνα ένας επαγγελματίας, που στοχεύει επίσης στο γέλιο πολλών ανθρώπων.

Επιτυχής ή ανεπιτυχής η σύνδεση της απόδοσης σεναρίου/ιστορίας, σκηνοθεσίας και καταθέσεων απόψεων:  

Το σενάριο της ταινίας έγραψε ο Θόδωρος Μαραγκός (ο δημιουργός έχει γενικώς ενημερώσει εκτός ταινίας, ότι στο σενάριο τον βοήθησε και η Αγγελική Μαραγκού). Στο σύμπαν αυτού του ντοκιμαντέρ, ως σενάριο ορίζεται η αποτύπωση των δύσκολων συνθηκών της ζωής του Κώστα Τσάκωνα, σε σχέση με: Τον προσωπικό του βίο. Τα κοινωνικοοικονομικά δεδομένα σε Γερμανία και Ελλάδα, κατά τις μεταναστεύσεις του. Τις ατυχείς συγκυρίες στη στρατιωτική του θητεία. Τις πολλές παροδικές δουλειές, που εκείνος άλλαξε. Τα πολιτικά τεκταινόμενα στα τέλη της δεκαετίας του 1970 και στις αρχές του 1980, με το “ωστικό, πολιτικό κύμα” να ακολουθεί. Την τραγικότητα της μορφής του, ως άμεσα επηρεασμένης από οικογενειακά προβλήματα.  

Με γνώμονα αυτές τις δύσκολες συνθήκες, πραγματοποιήθηκε μια συσχέτιση με την προσωπικότητα του Κώστα Τσάκωνα στα τέλη της δεκαετίας του 2000 και στις αρχές της δεκαετίας του 2010. Συγκεκριμένα κάποιες εξομολογήσεις του ηθοποιού τον Απρίλιο του 2009 και ένα απόσπασμα από συνέντευξη του ίδιου, κατά το έτος 2013 στο Θόδωρο Μαραγκό. Λίγο αργότερα, ακολούθησε η συμμετοχή του σε μια καλλιτεχνική, ορεινή εκδήλωση.

Η καθοριστική, καλλιτεχνική συνάντηση στο χώρο του κινηματογράφου, μέσα από τη συνεργασία (1973) με το μέντορα σκηνοθέτη και φίλο, Θόδωρο Μαραγκό αποτελεί το σημείο σύνδεσης όλων των παραπάνω εποχών. Διότι οι δύο φίλοι-συνεργάτες μέσα από την κοινή, κινηματογραφική πορεία τους επισήμαναν αμέσως τα κακώς κείμενα του τόπου, για όσους σχετίζονταν με την πολιτική ηγεσία αυτού.

Επειδή όμως η υπόθεση της ταινίας περιστρέφεται γύρω από έναν κεντρικό ήρωα, μιλούν για εκείνον φίλοι και συνεργάτες, ενώ παρακολουθούμε στιγμιότυπα από θεατρικές επιθεωρήσεις μαζί τους. Επιπροσθέτως, ο Κώστας Τσάκωνας κάνει μια τελευταία, αληθινή ερμηνεία, για την επαφή του με το βιβλίο της ελεεινής κλίκας! Όλα αυτά έχουν μια εκλογικευμένη και σωστή δομή σεναρίου.

Τη σκηνοθεσία υπογράφει ο Θόδωρος Μαραγκός. Εάν δει κάποιος τις καλλιτεχνικές συνεργασίες του με τον Κώστα Τσάκωνα και ενημερωθεί παράλληλα για τη σπουδαία φιλία τους, θα καταλάβει, ότι δεν υπήρχε καταλληλότερος άνθρωπος να ασχοληθεί με τη φύση αυτού του ντοκιμαντέρ.

Εξαιτίας αυτών των παρελθοντικών σχέσεων και φυσικά λόγω ικανοτήτων, ο σκηνοθέτης καταφέρνει να εντάξει τη δομή του σεναρίου του, μέσα στη συγκεκριμένη αφήγηση του φακού. Περιγράφοντάς μας λακωνικά, την ερμηνευτική παρουσία μαζί με την προσωπική οντότητα του Κώστα Τσάκωνα. Για κάποιες στιγμές στο ντοκιμαντέρ, η ενέργεια από τα κινηματογραφικά αποσπάσματα των ερμηνειών του ηθοποιού, ενώνεται με τη διάθεση της ψυχής του ανθρώπου Κώστα Τσάκωνα. Μοντέρ ήταν ο Τζανέτος Κομηνέας.

Υπάρχει μια ενδιαφέρουσα σύνδεση των μέσων λήψης, στη σκηνοθεσία. Ο ηθοποιός ενημερώνει μεν για δική του εικονοληψία, όμως ξαφνικά λέει “Τώρα θα δείτε φωτογραφίες από τη Γερμανία.” Σαν να προλογίζει την ένωση αυτής της καταγραφής του φακού, με μια μετέπειτα σκηνοθετική φιλοξενία από το Θόδωρο Μαραγκό.

Τα κίτρινα γράμματα των τίτλων της αρχής του ντοκιμαντέρ είναι απόλυτα συνυφασμένα με την όμοια απόχρωση, που έχουμε δει αρκετές φορές στις ενδυμασίες των ρόλων του Κώστα Τσάκωνα (όχι τόσο σε αυτή την ταινία {κίτρινες τιράντες}, αλλά γενικώς στην καριέρα του).

Η κλακέτα, την οποία “χτυπά” το animation της μορφής του αγαπημένου κωμικού, δημιουργεί ευχάριστη διάθεση! Καθώς μοιάζει μαζί με το ύφος του συγκεκριμένου, κινουμένου σχεδίου να επισημαίνει, ότι χρειάζεται να βλέπουμε τη ζωή με χιούμορ! Το animation του παιδιού, που πραγματοποιεί με spray διάφορα συνθήματα σε τοίχους, πιθανόν να απευθύνεται στη νεολαία: με την κατανόηση των προβληματικών, πολιτικών εξελίξεων μεν, αλλά και τα φλέγοντα, ερωτικά της θέματα, που ανελλιπώς την απασχολούν από την επίλυση των πρώτων.

Προσωπικά θεωρώ, ότι είναι και μια έμμεση αφύπνιση. Διότι στην εν λόγω ταινία και γενικά στον κινηματογράφο και στις τέχνες υπάρχουν στοιχεία, που επεξηγούν την ανθρώπινη ψυχή, βοηθώντας περισσότερο στην κατανόησή της και συνεπώς σε μια καλύτερη ερμηνεία του κόσμου. Μα η εκάστοτε νεολαία αδυνατεί να τα αναζητήσει, διότι εστιάζει διαρκώς στο συναίσθημα της οργής. Ωραία, κινούμενα σχέδια παρεμπιπτόντως! Έχει ιδιαίτερη ταυτότητα ο σχεδιασμός. Κατ’ εμέ εκείνο του πρωταγωνιστή έχει περισσότερο ενδιαφέρον.

Η παρουσία της λατέρνας συνδέει τον Κώστα Τσάκωνα, με την οικογένεια που τον μεγάλωσε (φωτογραφία μητέρας). Μα αφορά και τη συμβολική συνέχιση μιας κινηματογραφικής, αγαπητής μορφής, που υποστήριξαν καταξιωμένες προσωπικότητες στο χώρο του ελληνικού σινεμά (Μίμης Φωτόπουλος, Βασίλης Αυλωνίτης). Ωστόσο, φέρει από εκείνους διαφορετική πορεία, υποκριτικό ύφος, ταλέντο.

Η επεξήγηση από το σκηνοθέτη, για το πως συνδέονται οι ταινίες του με τις αλλαγές βελών κατεύθυνσης από τη Δημοκρατία, η οποία “όλως τυχαίως” παράγει εξεγερμένους πολίτες, μέσα σε δύο διαφορετικούς αιώνες, είναι εύστοχη, χωρίς να φεύγει παράλληλα από την κεντρική ιδέα του ντοκιμαντέρ.

Η μεγαλύτερη επιτυχία όμως των Θόδωρου Μαραγκού και Κώστα Τσάκωνα, σχετικά με την κριτική τους σε πολιτικές αναφορές διαμέσου των ταινιών είναι, ότι εκείνοι συνέδραμαν (1980, 1981) στο τεχνικό κομμάτι του κινηματογράφου (σκηνοθεσία και υποκριτική αντίστοιχα) σε επαγγελματικότατο βαθμό… Αλλά κυρίως αφιέρωσαν την ενέργειά τους, επειδή όντως πίστευαν σε αυτό το στόχο. Αντιλήφθηκαν δηλαδή ως μέσο της τέχνης, ότι οφείλουν να αναδείξουν αυτά τα προβλήματα, που τους δηλητηρίαζαν ως ανθρώπους τότε. Και δικαιώθηκαν. Το “Μάθε παιδί μου γράμματα” το αποδεικνύει.

Η επακόλουθη, (με το πέρας τριών δεκαετιών) κοινή πεποίθηση του πολίτη Κώστα Τσάκωνα σε συνέντευξή του στο Θόδωρο Μαραγκό (2013) και τα τότε πρόσφατα, πολιτικά γεγονότα (στα οποία το κράτος οδηγήθηκε με πολύ συγκεκριμένο τρόπο), ενισχύουν την προ τριακονταετίας διορατικότητα (1981) και των δύο.

Το ντοκιμαντέρ κοιτά με τόλμη και τις δύσκολες στιγμές στην υγεία του ηθοποιού. Όπως, κατά την καταγραφή της κινητικής βοήθειας με το αμαξίδιο, στις σκάλες του σπιτιού του.

Το διαχρονικό κράμα κινηματογραφικού ήρωα και ανθρώπου, έτσι δηλαδή όπως τον φαντάστηκε πρώτος μόνο ο Θόδωρος Μαραγκός, γίνεται ιδανικά στο ντοκιμαντέρ! Κατά το αντίο του σκηνοθέτη και φίλου στον Κώστα Τσάκωνα. Αποχαιρετώντας αυτή την παρουσία, από τον πραγματικό, τωρινό κόσμο (σκηνοθέτης), ενώ εκείνος προβάλει σαν να φεύγει μέσα από το σύμπαν του “Δραπέτη του φεγγαριού,” προς κάποιας μορφής αιωνιότητα…

Κατά την κατάθεση απόψεων:

Το μόνο που έχει πάντα τη μεγαλύτερη σημασία, γενικώς σε κάποιο ντοκιμαντέρ, είναι να μιλήσουν όλοι όσο το δυνατόν πιο ελεύθερα. Σε ό,τι αφορά τη στάση του σώματος (δηλαδή να μην υπάρχει μια νευρικότητα ή επιτηδευμένες κινήσεις κατά την καταγραφή). Μα και αγνά σχετικώς με την αυθεντικότητα της εκφοράς του λόγου –ως αληθινές προσωπικότητες, μιλώντας αληθινά για το εκάστοτε πρόσωπο- (να μην μετατραπούν δηλαδή, άθελά τους, σε ηθοποιούς με υπερβάλλοντα ζήλο). Οι διαφορετικές προσεγγίσεις όλων όσοι μίλησαν, με κοινό προορισμό την καλλιτεχνική και ανθρώπινη εκτίμηση της προσωπικότητας του Κώστα Τσάκωνα (χωρίς εξωραϊσμένες λέξεις), πιστοποιούν, πως οι ίδιοι λειτούργησαν, ακριβώς όπως είναι το σωστό.

Μάλιστα, η ίδια η αγνότητα του ντοκιμαντέρ αποδεικνύει την ύπαρξή της, όταν ο ηθοποιός Μάρκος Σεφερλής ορίζει σαν πρώτη συνεργασία των Μαραγκού-Τσάκωνα την ταινία “Μάθε παιδί μου γράμματα.” Ενώ στην πραγματικότητα είναι το “Λάβετε θέσεις.” Εξυπακούεται, ότι είναι ανθρώπινο ένα τέτοιο λάθος και θα μπορούσε να το κάνει κάθε ηθοποιός σε ντοκιμαντέρ (εξάλλου από όλους όσοι μίλησαν, πλεονεκτεί η εστίασή των στην αίσθηση της παρουσίας του Κώστα Τσάκωνα).

Ο σκηνοθέτης Θόδωρος Μαραγκός λοιπόν, δεν επεξεργάστηκε αυτή τη στιγμή. Παραβλέποντας έτσι ολόσωστα, μία επιτηδευμένη (σε “κινηματογραφικό έδαφος” ντοκιμαντέρ), διορθωτική επέμβαση τελειομανίας. Καταγράφοντας με αυτή την επιλογή ορθά, ένα ακόμη παράδειγμα του αληθινού ορισμού του ντοκιμαντέρ.

Συνεπώς, αποδεικνύεται ως επιτυχής η σύνδεση της απόδοσης σεναρίου/ιστορίας, σκηνοθεσίας και καταθέσεων απόψεων.

Διαλογή όλων των στιγμών του πρωταγωνιστή και επιλογή της παρουσίας άλλων προσώπων, που μίλησαν για το άτομό του στο ντοκιμαντέρ:

Προφανώς υπεύθυνος ήταν ο Θόδωρος Μαραγκός. Νομίζω, ότι δεν υπάρχει άνθρωπος, που θα διάλεγε καλύτερα τις στιγμές του πρωταγωνιστή, έτσι ακριβώς όπως ήθελε ο ίδιος ο σκηνοθέτης, ως δημιουργός να τις αποτυπώσει σε ένα συγκεκριμένο σύνολο. Δηλαδή να αποδώσει την αύρα του ήρωα σε αυτό το ντοκιμαντέρ, ως την περσόνα που αγαπήθηκε, αλλά και ως μια άλλη, εξίσου αληθινή πτυχή αυτής της προσωπικότητας. Με δυσεπίλυτα προβλήματα, που πολλοί αγνοούσαμε. Θεωρώ αγνώμονα, όποιον προσπαθήσει να υποδείξει στο σκηνοθέτη, ο οποίος έζησε περίπου 50 χρόνια φιλίας επί πολλών συνεργασιών ανάμεσα σε αυτές τις δεκαετίες με τον Κώστα Τσάκωνα, πως να κάνει τη δουλειά, που ο ίδιος πολύ καλά ξέρει, διαλέγοντας αυτές τις κατάλληλες στιγμές. Το αποτέλεσμα μιλά από μόνο του.

Οι επιλογές των άλλων προσώπων έχουν ενδιαφέρον. Καθώς συνδέεται το κομμάτι της θεατρικής επιθεώρησης, που αφορούσε τον ηθοποιό, από τους πλέον αρμόδιους του χώρου, όπως ο Μάρκος Σεφερλής. Αλλά και επίσης από ηθοποιούς με πολλές παραστάσεις στο ίδιο είδος θεατρικής κωμωδίας, σαν την Αθηνά Μαυρομάτη και τον Πέτρο Ξεκούκη. Οι οποίοι είχαν και στενή, φιλική σχέση με τον Κώστα Τσάκωνα. Είναι πολύ σημαντικό να μας μιλά ο γιος του, Βαγγέλης ή ο αδερφός του!

Απλά, θα ήταν πιο ολοκληρωμένο το υλικό, εάν βλέπαμε και τον ηθοποιό Τάσο Κωστή να μιλά στην κάμερα. Γιατί ήταν μαζί στις δύσκολες, επαγγελματικές περιόδους του Κώστα Τσάκωνα, σε βιντεοταινίες. Θα είχε ενδιαφέρον, καθώς αμφότεροι βρέθηκαν τότε σε δύσκολη θέση από άποψη επαγγελματικής αδικίας. Εφόσον είχαν υποκριτικές δυνατότητες για πολλά περισσότερα (Ο Τάσος Κωστής είχε ήδη συμμετάσχει στις ταινίες “Ο άνθρωπος με το γαρύφαλλο” και “Ο κλοιός.” Ενώ ο Κώστας Τσάκωνας στα έργα “Λάβετε Θέσεις,” “Θανάση σφίξε κι άλλο το ζωνάρι” και “Μάθε παιδί μου γράμματα”) …

Επίσης, θα ήταν όμορφο να μιλήσει και οποιοσδήποτε άλλος συντελεστής των ταινιών “Μάθε παιδί μου γράμματα” και “Ο δραπέτης του φεγγαριού.”  

Γενικώς, οι επιλογές του υπεύθυνου είναι ορθές.

Μουσική/Ηχητική υπόκρουση:

Στο ξεκίνημα του ντοκιμαντέρ, σε μαύρο φόντο ακούμε τον ίδιο τον πρωταγωνιστή, από απόσπασμα άλλης ταινίας, να τραγουδά. Μάλλον είναι δύσκολο να ξεχωρίσει κάποια άλλη μουσική, από εκείνη της λατέρνας, της οποίας περιστρέφει τον κύλινδρο ο Κώστας Τσάκωνας. Καθώς εκείνη συνδέει το πέρασμα των δικών του αναμνήσεων με άλλες κινηματογραφικές ενθυμίσεις, που μεταφέρονται αναπόφευκτα στο ελληνικό κοινό των σινεφίλ, στο άκουσμα αυτού του μουσικού οργάνου. Έχει σημασία όμως στην ταινία και η προσθήκη της φυσαρμόνικας, από τον αδερφό του ηθοποιού. Όταν εκείνος μας λέει, ότι είχε παίξει και στο γάμο του Κώστα Τσάκωνα.

Η ηχητική διάσταση του έργου ποικίλει. Το χαρακτηριστικό γέλιο του πρωταγωνιστή μας υποδέχεται στο ξεκίνημα του έργου. Η κλακέτα, την οποία “χτυπά” σε διάφορες ενότητες της ταινίας το κινούμενο σχέδιο της μορφής του ηθοποιού, ξεχωρίζει. Ο ήχος από το spray των συνθημάτων ομοίως. Μια διαφορετική εξομολόγηση παιδικών χρόνων, ηχεί τόσο ανθρώπινα στα αυτιά μας. Ένα ακόμη τρένο επισημαίνει τη θορυβώδη παρουσία του. Η ατάκα για τις ανούσια αδηφάγες, διαδοχικές σειρές εξαετιών της νιότης, ακούγεται γνώριμη και στο σήμερα. Μία διαπίστωση περί πατριωτισμού ξεκινά από μια ταινία. Τα ροδάκινα, που κατέληξαν στις χωματερές, επιβεβαιώνουν ένα ψέμα.

Οι σφαλιάρες της θεατρικής επιθεώρησης παραμένουν σε υψηλή ένταση. Η εξομολόγηση συνεχίζεται με ακόμα περισσότερη ειλικρίνεια. Εκείνη η διαπίστωση όχι μόνο ήταν εύστοχη, μα δυστυχώς επισημοποιήθηκε κιόλας… Ο ήχος που “βγάζει” ο ήρωας, πριν πει τις λέξεις δυσωδία, βρώμα κ.τ.λ. για την ελεεινή κλίκα, είναι απόλυτα ανεπανάληπτος! Η γενναιόδωρη φωνή  ευχαριστεί τον ευεργέτη της στον κόσμο των τεχνών, Θόδωρο Μαραγκό. Αλλά και το κοινό, που τόσο θερμά αγκάλιασε τη συνολική παρουσία του Κώστα Τσάκωνα.  

“Η στοργική, σκηνοθετική ανάδειξη της τολμηρής προσωπικότητας ενός   κωμικού/δραματικού ηθοποιού, που μοιράστηκε άφοβα, ότι αντιμετώπισε τραγικές δυσκολίες σε πολιτικοοικονομικά χαλεπούς, εγχώριους καιρούς”

Μια διανομή από τη Filmcenter Τριανόν

O Eretikos κριτικός Γιάννης Κρουσίνσκυ

Eretikoi στίχοι για τους χειροκροτητές- βουλευτές των πολιτικών αρχηγών