Eretiki κριτική, μέσα στις Ν.Π.: Οι Καμπάνες του Μεσονυκτίου-Φάλσταφ.

Facebook Twitter Viber Messenger WhatsApp E-mail

Από τον Eretiko κριτικό Γιάννη Κρουσίνσκυ

Όπως προείπαμε, το 27ο Φεστιβάλ μπορεί να ολοκληρώθηκε, αλλά οι ποιοτικές ταινίες του έδωσαν το “παρών.”

Αυτή τη φορά σας παρουσιάζω, μία από τις Κορυφές των Κορυφαίων:

Οι Καμπάνες του Μεσονυκτίου-Falstaff/Chimes at Midnight/Campanadas a Medianoche (1965)

Η δεύτερη προβολή αυτού του αληθινά σπουδαίου έργου έγινε στις 3/10/2021 στο σινέ Τριανόν. Η προσέλευση των θεατών υπήρξε σημαντική. Η ανταπόκριση: Είναι βέβαιο, πως πολλές/πολλοί γνώριζαν πολύ καλά, ποιος είναι ο Orson Welles και ο William Shakespeare. Οι Σινεφίλ απολάμβαναν διαρκώς τα τεχνάσματα και τους λεκτικούς ελιγμούς του Falstaff!

Είτε είστε Σινεφίλ, είτε απλοί θεατές, αναζητήστε οπωσδήποτε, χωρίς καμία απολύτως καθυστέρηση, αυτό το Υπέροχο, Κινηματογραφικό Έργο! Ο Πολυτάλαντος Καλλιτέχνης (εδώ σκηνοθέτης, σεναριογράφος, πρωταγωνιστής & σχεδιαστής κοστουμιών), Orson Welles, αναγέννησε με ευφυή, καλλιτεχνική μεταγραφή στην 7η Τέχνη, έναν ήρωα του διαχρονικού, θεατρικού συγγραφέα, William Shakespeare.

Η καλλιτεχνική προσέγγιση

Τα ιστορικά κείμενα του αναγνωρισμένου χρονικογράφου, Raphael Holinshed, έκαναν το διαχρονικό, θεατρικό συγγραφέα, William Shakespeare να αντλήσει σημαντικές πληροφορίες αληθινών προσώπων που βρέθηκαν σε υψηλές, κοινωνικές-θεσμικές θέσεις. Φυσικά, η μεταστροφή γεγονότων, η επινόηση περσόνων, η προσθήκη της δραματουργίας, φέρουν όλα τη δική του αποκλειστική, ταλαντούχα υπογραφή. Ο Orson Welles με τη σειρά του πολύ αργότερα στον 20ο αιώνα ένωσε στην ιστορία αυτού του δικού του κινηματογραφικού σεναρίου αποσπάσματα, όχι από ένα, αλλά από πέντε θεατρικά έργα του William Shakespeare: Α) Ερρίκος IV, μέρος 1ο Β) Ερρίκος IV, μέρος 2ο Γ) Ριχάρδος II Δ) Ερρίκος V και Ε) Οι Εύθυμες Γυναίκες του Γουίνσορ (πηγή: https://en.wikipedia.org/wiki/Chimes_at_Midnight). Μέσα στο κείμενο του σεναρίου, κατά την αφήγηση, εμπεριέχονται και ακριβείς φράσεις από το βιβλίο του χρονικογράφου Raphael Holinshed.

O Orson Welles μετέτρεψε τον Falstaff σε ασυνήθιστο πρωταγωνιστή, που κατορθώνει να διαβιώσει με έναν δικό του τρόπο, ανάμεσα σε ώριμο βασιλέα και ανέτοιμο, πρίγκιπα-διάδοχο. Διασκεδάζοντας ηχηρά στην ειρηνική καθημερινότητα και δειλιάζοντας διακριτικά στην επερχόμενη μάχη. Επιπροσθέτως, ο ήρωας του Orson Welles αγαπά πολύ τη ζωή! Βλέπει καλοπροαίρετα τους ανθρώπους. Δεν συγκρούεται μαζί τους, αλλά έχει έντονο εγωισμό. Δεν συμφωνεί με το θεσμό της βασιλείας ακριβώς, αλλά εκμεταλλεύεται τα προσωπικά προνόμια του ευνοημένου ιππότη και βρίσκει μια ριψοκίνδυνη, καθημερινή ισορροπία ανάμεσα στο απλό πείραγμα και την καθολική αμφισβήτηση της προσωπικότητας του νεαρού Hal, πρίγκιπα της Ουαλίας και αδιαμφισβήτητου διαδόχου του θρόνου της Αγγλίας…

Κινηματογραφικές Παράμετροι

Το Σενάριο…

Θα κρατήσει κάτι πάρα πολύ έντονο από την αύρα των κειμένων του William Shakespeare. Θα ξεχωρίσει η επίκληση του συνειδησιακά άγρυπνου και σωματικά ασθενούς, βασιλιά Ερρίκου IV, στον Ύπνο. Εκείνον όπου “επισκέπτεται” τους φτωχούς κατοίκους που μοχθούν, αλλά αρνείται να απαλύνει τις ανησυχίες και τους πόνους του ίδιου του βασιλιά. Το σενάριο τότε δείχνει με διαχρονικό, φιλοσοφικό τρόπο την υπέρτατη αξία, που κρύβει η ψυχική ηρεμία μιας απαλλαγμένης από Ερινύες συνείδησης, έναντι ακόμη και της πιο ισχυρής κοινωνικό-θεσμικής, πλουτοκρατικής “πανοπλίας.”

Από εκεί και πέρα, τα ευφυή τεχνάσματα με τις αυξομειώσεις σεβασμού του Falstaff προς τον άμεσο διάδοχο του θρόνου, πρίγκηπα Hal (Harry), γεφυρώνουν στα ¾ του έργου το χάσμα ιππότη και ανθρώπου της εξουσίας. Ο Falstaff υπερβαίνει πολλά όρια, μα συνήθως πάντοτε την τελευταία στιγμή παραμένει συνετός, χωρίς να κινδυνεύσει η προσωπική του θέση. Αποκαλώντας λιοντάρι το βασιλιά και λιονταράκι το διάδοχο, παραδέχεται, ότι σαν θεσμούς φοβάται και τα δύο πρόσωπα. Απλώς σε διαφορετικό βαθμό το καθένα.

Πριν από την κρίσιμη μάχη των στρατιωτών του Ερρίκου IV ενάντια στις δυνάμεις του κόμη Worsester και του Henry Percy (Hotspur), ο sir John Falstaff αποκαλύπτει και υποστηρίζει την αντιπολεμική φιλοσοφία του στον συμπολεμιστή πρίγκιπα Hal. Εδώ τα ισχυρά θεμέλια του κειμένου φέρνουν σε πραγματικά Σκεπτική και αμήχανη θέση το θεατή! Διότι δειλία / φρονιμάδα, ντροπή / ορθολογισμός, αλλά και γενναιότητα = ματαιότητα;! ή τιμή = ματαιοδοξία;! μπερδεύονται ανθρώπινα και απενοχοποιημένα, σε μια πρωτόγνωρα ουσιώδη, καλλιτεχνική έκφραση. Falstaff: “Τι άλλο είναι η Τιμή της συμμετοχής στη μάχη άρχοντά μου, εκτός από Νεκροστόλισμα;!” Παρόλα αυτά, ο νεαρός Hal θα συμμετάσχει ενεργά και θαρραλέα στη μάχη, εν αντιθέσει με τον πληθωρικό, γλεντζέ, ηλικιωμένο φίλο του…

Μεγάλη σημασία επίσης έχει κατά τα ¾ του έργου η ίδια η ανοχή του πρίγκιπα Hal (Harry), στην υπερβολική οικειότητα των προσβλητικών αστεϊσμών εις βάρος του, από τον περιπαικτικό, χειμαρρώδη Falstaff. Ακόμη και όταν αργότερα ο Falstaff το “παραξηλώνει,” ισχυριζόμενος ψευδώς, ενώπιον του βασιλιά Ερρίκου IV, πως ο ίδιος και όχι ο γιος του μονομάχησε θαρραλέα και σκότωσε τον Henry Percy (Hotspur). O πρίγκιπας Hal μολονότι αντιθέτως πολέμησε γενναία και αντιμετώπισε νικηφόρα τον αντίπαλό του, θα ανεχθεί αυτόν τον προσβλητικό ισχυρισμό του Falstaff, μπροστά στον βασιλιά και πατέρα του. Όμως αυτή η στιγμή, στην πραγματικότητα ευθύνεται για την καταστροφή της ήδη ετοιμόρροπης, ανθρώπινης σχέσης φιλικού-πατρικού προτύπου ανάμεσα στον Falstaff και τον Hal. Εν κατακλείδι o νεαρός Hal, πλέον ως ισχυρός, επόμενος βασιλέας Ερρίκος V, θα του γυρίσει την πλάτη δημοσίως στην επίσημη τελετή αναγνωρισμένης στέψης και θα απαρνηθεί την παλιότερη στενή τους φιλική γνωριμία. Παίρνοντας έτσι την εμφατική εκδίκησή του, καθότι η ψυχή του Falstaff δεν άντεξε την πανίσχυρη πικρία…

Η Σκηνοθεσία…

Χρησιμοποίησε πανέξυπνα τοποθεσίες της Ισπανίας και της Ελβετίας. Κοιτάζοντας όλο το έργο, διαπιστώνουμε, ότι οι τοποθεσίες και η κινηματογραφική αξιοποίηση αυτών έχουν απορροφήσει πανεύκολα με διαδραστική πειθώ το νοητικό ταξίδι του θεατή σε αυτόν τον παραστατικό χωροχρόνο των μεσαιωνικών ετών του ήρωα-αντιήρωα Falstaff. Η σκηνοθεσία θα ορίσει ενδιαφέρουσες ενότητες, όπου ο πρίγκιπας Hal επισκέπτεται τακτικά τον Falstaff στα διαμερίσματά του. Τότε επιστρέφοντας προς το κάστρο της πιεστικής του διάδοχης βασιλικής ευθύνης, κάθε φορά τον αποχαιρετά, σαν να χάνει κάτι σημαντικό, από την προσωπικότητα ενός καλού του φίλου. Κάτι το οποίο δεν μπορεί να το βρει στους βασιλικούς χώρους. Θαυμάζει το μυαλό του Falstaff! Τον παρατηρεί-μελετά!

Η μεθοδική ανάβαση-κατάβαση των ιπποτών με τη βαριά πανοπλία στα άλογά τους, καθώς και η αισθαντική αποτύπωση των νεκρών στο χώμα του πεδίου των μεγάλων συγκρούσεων, καλύπτουν πολύ πειστικά το ξεκίνημα και το τελείωμα μιας τέτοιας επικής, μεσαιωνικής μάχης.

Είναι πραγματικά εντυπωσιακή ωστόσο η αντιστροφή του ενδιαφέροντος του θεατή, από το πεδίο της μεγάλης μάχης προς την επικέντρωση της επιλεγμένης απομάκρυνσης-οπισθοχώρησης-πονηριάς-δειλίας του πρωταγωνιστή Falstaff. Επίσης, καταπληκτικές ήταν οι στιγμές, μόλις ο πρίγκιπας Hal, αν και φόρεσε δίχως σκέψη το στέμμα, τότε ο ασθενής μεν, αλλά ακόμη ζωντανός, βασιλιάς-πατέρας του συνήλθε, ζητώντας από εκείνον το λόγο αυτής της πρωτοβουλίας. Εκεί, ο πρίγκιπας της Ουαλίας και εν αναμονή διάδοχος του θρόνου της Αγγλίας, Hal, ετοίμασε στιγμιαία, τα κατάλληλα λόγια. Όμως αυτά τα εξόχως χειριστικά λόγια δεν του τα έμαθαν οι βασιλικοί του τίτλοι φυσικά! Αλλά αντιθέτως, ο τρόπος σκέψης του Falstaff, με τον οποίο ο ίδιος πέρασε πάρα πολλές ώρες! Γιατί στην πραγματικότητα, ο πρίγκιπας Hal θεωρούσε τόσο καιρό σαν αξιοπρόσεκτη στρατηγική, ακριβώς αυτό που έκανε ο πληθωρικός, πλακατζής, ευφυής φίλος του, κατά κόρον στην καθημερινότητα!!!

Το Μοντάζ…

Έχει ιδιαίτερη δομή, που προκαλεί συναισθήματα. Δεν είναι να απορεί κανείς, καθότι το μοντάζ πραγματοποιήθηκε από τρεις ανθρώπους. Από ήπιες εναλλαγές, περνά προς μια μαινόμενη κίνηση εικόνων, σε παράλληλη σχέση με τη δραστήρια κινησιολογία των ηθοποιών! Επ’ αυτού, ανάμεσα σε πολλά παραδείγματα, θυμηθείτε τους ανθρώπους που κάνουν τις σάλπιγγες να ηχούν στις αρχές του έργου, καθώς και τον Falstaff σε στιγμές του πανδοχείου ή κατά τη διαδικασία της κλοπής στο δάσος. Αργότερα το μοντάζ θα αλλάξει σταδιακά ρυθμό από τη μεγάλη μάχη, όπου ο Falstaff κρύβεται σε κλαδιά και φυλλώματα, μέχρι την ασθένεια του βασιλιά, στη συνέχεια την επαναφορά του Falstaff με τον Justice Shallow (όπως σε εισαγωγή) και φυσικά το πικρό τέλος του αντιήρωα-ήρωα.

Η Διεύθυνση Φωτογραφίας…

Είναι φυσικά αναπόσπαστο κομμάτι αναβάθμισης του έργου σε όσες στιγμές προαναφέραμε για το σενάριο, τη σκηνοθεσία και το μοντάζ. Φέρει συνολικά απειράριθμες στιγμές ποιότητας. Κάνει σύμμαχό της το ασπρόμαυρο φόντο! Υπάρχει οπτικό παιχνίδι, σχετικό με την προοπτική επικών έως και επιβλητικών, αποδιδόμενων διαστάσεων σε πρόσωπα και πράξεις (επειδή αυτό έγινε και στον “Οθέλλο” με άλλους συνεργάτες, μάλλον μεγάλο ρόλο παίζει και το σκεπτικό του Orson Welles εδώ). Παρόλα αυτά, εμένα με εντυπωσίασε πιο πολύ μια συγκεκριμένη ενότητα με τις ανάλογες υποενότητές της. Α) Η ανάδειξη του στέμματος, που βρισκόταν στην κλίνη του ασθενούς Ερρίκου IV, ενόσω το ονειρευόταν πυρετωδώς ο διάδοχος Hal. Β) Κατόπιν, όταν εκείνος πήρε το στέμμα και επειδή ο βασιλιάς του αιφνιδίως συνήλθε, αναγκάστηκε να υποταχθεί. Γ) Ύστερα, μόλις ο Ερρίκος IV απεβίωσε, καθήμενος στη βασιλική θέση και ο όρθιος διάδοχος, οριστικά πλέον ως Ερρίκος V, αν και χωρίς στέμμα, μίλησε στους ευγενείς και ιππότες του κάστρου, οι οποίοι τότε τον αποδέχτηκαν χωρίς φόβο στο θεσμικό ρόλο του.

Στις Ερμηνείες…

Από όλους τους ηθοποιούς ξεχωρίζει ποιοτικά, με πολύ έντονο τρόπο, σχεδόν σε βαθμό “σινεματικού κακουργήματος,” ο Υπερταλαντούχος Orson Welles στο ρόλο του Falstaff. Βεβαίως, ανεξάρτητα από το αποδεδειγμένο ταλέντο του, η αλήθεια είναι, ότι ο ίδιος προετοίμαζε για αρκετά χρόνια τη σταδιακή, ποιοτική βελτίωση της ενσάρκωσης αυτού του απαιτητικού ρόλου στη μεγάλη οθόνη. Τον απασχολούσε πολύ αυτή η ενδιαφέρουσα περσόνα, από τις αρχές της θεατρικής του καριέρας (1939) μέχρι και το τέλος αυτής (1960).

Καταρχάς, το πόσο επιβλητική είναι η φωνή του σε σχέση με οποιαδήποτε άλλη περσόνα αποτελεί μόνο το έναυσμα της αντικειμενικά ποιοτικής, ερμηνευτικής υπεροχής! Πολύ ιδιαίτερη είναι η στιγμή, όπου παριστάνει με κωμικότητα το βασιλιά Ερρίκο IV στα διαμερίσματα του πανδοχείου. Κάθε τέχνασμα του Falstaff, όπου εκείνος αντιστρέφει τελικώς τα λεγόμενά του μπροστά στο διάδοχο Hal, έχει ερμηνευτικό ενδιαφέρον. Η άποψη για τη συσχέτιση τιμής και νεκροστολίσματος υποστηρίχτηκε με μελετημένη απόδοση μιας δραματοποιημένης φιλοσοφίας του ήρωα. Η χαρούμενη προσμονή για την εύνοια από το νέο βασιλιά και η επερχόμενη, αντιφατική ταπείνωση μαζί με την επίφοβη, τραγική απογοήτευση, ολοκληρώνουν μια πραγματικά Υπέροχη Ερμηνεία για το βεληνεκές του Orson και όλου του Σινεμά!

Σαφέστατα, το έργο πλαισιώθηκε και σε άλλους ρόλους από ερμηνεύτριες και ερμηνευτές σημαντικού βεληνεκούς.

– Ο John Gielgud (Ερρίκος IV) απέδωσε την περσόνα με θεατρική αύρα. Η αμείωτη αυστηρότητα του βασιλιά, η συμβολική επίκληση στον Ύπνο, η απόδοση της απειλητικής ασθένειας και η τελευταία εγωιστική αναλαμπή πνεύματος, προτού αναλάβει το θρόνο ο διάδοχος, είναι ιδιαίτερες, ερμηνευτικές στιγμές.

– Ο Keith Baxter (πρίγκιπας Hal και Ερρίκος V) κάνει έναν ενδιαφέροντα, ιστορικό-μεσαιωνικό “προ-ταξικό” διαχωρισμό, θα λέγαμε, στην περσόνα του. Κάνοντας παρέα με τον Falstaff, αφήνει προσωρινώς πίσω του το βάρος της διαδοχής του θρόνου. Διδάσκεται από τη φιλοσοφία του ανέμελου φίλου του, καθώς τον παρατηρεί κάθε φορά. Λυπάται, όταν αφήνει την παρέα εκείνου. Μόλις αμφισβητείται το κατόρθωμα της νικηφόρας μονομαχίας επί του Henry Percy (Hotspur), ως Hal ανέχεται, καταπνίγοντας το θυμό του, τα θρασύτατα ψέματα του Falstaff. Καλοβλέπει το στέμμα, προτού αποβιώσει ο πατέρας του. Εκδικείται με απροσμέτρητη ψυχρότητα τον Falstaff, κόβοντας κάθε ανθρώπινο δεσμό μαζί του, ως νέος βασιλιάς.

– Οι Alan Webb (Justice Shallow) και Walter Chiari (Justice Silence) συνεισέφεραν σημαντικά στο κομμάτι της χιουμοριστικής αίσθησης του έργου.

– Στους γυναικείους ρόλους, οι Jeanne Moreau (Dorothy “Doll” Tearsheet, ερωμένη του Falstaff), Margaret Rutherford (Mistress Quickly – ιδιοκτήτρια των διαμερισμάτων του πανδοχείου) και Marina Vlady (Katy Percy, γυναίκα του Hospur) με διαφορετικές, ερμηνευτικές προσεγγίσεις, είχαν αξιοπρόσεκτες εμφανίσεις.

Συντελεστές

Σενάριο: William Shakespeare (θεατρικό έργο), Raphael Holinshed (χρονικογράφος, βιβλίο Holinshed’s Chronicles-έτος 1587), Orson Welles (σενάριο ταινίας). Σκηνοθεσία: Orson Welles. Μοντάζ: Elena Jaumandreu, Frederick Muller, Peter Parasheles. Διεύθυνση Φωτογραφίας: Edmond Richard. Πρωταγωνιστούν/συμμετέχουν: Orson Welles, Jeanne Moreau, Margaret Rutherford, John Gielgud, Keith Baxter, Norman Rodway, Fernando Rey, Alan Webb, Walter Chiari. Μακιγιάζ: Francisco Puyol. Σχεδιασμός Κοστουμιών: Orson Welles. Μουσική: Angelo Francesco Lavagnino. Σκηνογραφία: José Antonio de la Guerra.