Αποκαλύψεις για το σχέδιο Άτσεσον: Οι Αμερικανοί ήθελα την ανταλλαγή πληθυσμού μεταξύ Δωδεκανήσων και Κύπρου

Facebook Twitter Viber Messenger WhatsApp E-mail

Η παραπάνω παράγραφος αποτελεί τμήμα της απόρρητης αναφοράς της CIA για το Καστελλόριζο που συντάχθηκε τον Αύγουστο του 1964, στο αποκορύφωμα των διαπραγματεύσεων για το Κυπριακό, και αφορούσε την ελληνική πρόταση να δοθεί στους Τούρκους το Καστελλόριζο με αντάλλαγμα μια λύση που θα οδηγούσε στην Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Οι Αμερικανοί -ΥΠΕΞ των ΗΠΑ κ. Άτσεσον -πήγαιναν πολλά βήματα πιο πέρα και όπως επιβεβαιώνουν αποχαρακτηρισμένα έγγραφα της CIA και του Λευκού Οίκου, εξέταζαν το ενδεχόμενο ανταλλαγής πληθυσμού μεταξύ Δωδεκανήσων και Κύπρου. Σύμφωνα με το σχέδιο αυτό, που πάντως δεν είχε τεθεί στο τραπέζι, τα Δωδεκάνησα θα περνούσαν στην Τουρκία, οι Τουρκοκύπριοι θα μετακόμιζαν εκεί και οι Έλληνες Δωδεκανήσιοι θα μετακόμιζαν στην Κύπρο…

 

Σε ό,τι αφορά τις διαπραγματεύσεις που βρίσκονταν σε εξέλιξη, είναι αποκαλυπτική η εμπιστευτική συζήτηση μεταξύ του Έλληνα πρωθυπουργού Γεωργίου Παπανδρέου και του Χένρι Λαμπουίς που έγινε στις 19 Ιουλίου 1964. Ο Χένρι Λαμπουίς ήταν ο Αμερικανός πρέσβης στην Αθήνα από τον Μάρτιο του 1962 έως τον Μάιο του 1965. Νομικός με ευρύτατη μόρφωση είχε παντρευτεί σε δεύτερο γάμο την Εύα Κιουρί, θυγατέρα της Μαρίας και του Πιερ Κιουρί. Ο Λαμπουίς είχε αναπτύξει ανθρωπιστική δράση στην Παλαιστίνη προτού έλθει στην Ελλάδα. Το 1965 ανέλαβε τα ηνία της UNICEF και αμέσως παρέλαβε το Νομπέλ Ειρήνης στο όνομα της οργάνωσης. Το βράδυ της Κυριακής 19 Ιουλίου 1964, ακριβώς στις 11.00, απέστειλε στην Ουάσιγκτον ένα τηλεγράφημα που αφορούσε τη συνάντηση που είχε γίνει το ίδιο απόγευμα με τον Γεώργιο Παπανδρέου στο Καστρί. Στο τηλεγράφημα αυτό αναφέρει ότι ο Παπανδρέου του είπε ότι θα μπορούσε να συμφωνήσει ώστε να δώσει η Ελλάδα το Καστελλόριζο στην Τουρκία ως βάση σε αντάλλαγμα για μια καλή λύση για την Ελλάδα στην Κύπρο. Συγκεκριμένα, ο Λαμπουίς αναφέρει στο τηλεγράφημά του:

«Σε συνομιλίες μιας ώρας με τον πρωθυπουργό την Κυριακή το απόγευμα, επέμεινε ότι είναι επείγον να βρεθεί λύση στο πρόβλημα της Κύπρου. Υπογράμμισε ότι ήθελε να διευκολύνει όσο γίνεται τη δουλειά του -ΥΠΕΞ των ΗΠΑ- κ. Άτσεσον  και τόνισε ότι γι’ αυτόν τον σκοπό χθες βράδυ κατά το ραδιοφωνικό του διάγγελμα για πρώτη φορά τόνισε ότι είναι θέμα των συζητήσεων η ασφάλεια του τουρκικού κράτους και η προστασία της τουρκικής μειονότητας».

«Ο Παπανδρέου έδειξε με υπερηφάνεια μια νέα φωτογραφία του προέδρου Τζόνσον που είχε στη βιβλιοθήκη του και είπε ότι αισθάνεται άσχημα που έδωσε την εντύπωση αδιαλλαξίας [κατά το ταξίδι του] στην Ουάσιγκτον [23-27 Ιουνίου 1964] ως αντιτιθέμενος στην προτεινόμενη διαδικασία αντιμετώπισης του κυπριακού προβλήματος. Είπε ότι πίστευε ειλικρινά τότε, όπως και τώρα, ότι αν δεν έχουν γίνει οι απαιτούμενες προετοιμασίες, οι απευθείας συνομιλίες μπορεί να οδηγήσουν σε αδιέξοδο και στο ενδεχόμενο μιας σύγκρουσης. Ανέφερε τις τουρκικές ταραχές στην Κωνσταντινούπολη το 1955 ως παράδειγμα του τι κάνουν οι Τούρκοι όταν οι συνομιλίες δεν οδηγούν εκεί που θέλουν. Είπε ακόμα ότι θέλει να αποφύγει τον πόλεμο με κάθε κόστος (ανέφερε τη φράση “ο πόλεμος είναι 100 φορές πιο σοβαρός για την Ελλάδα από όσο είναι για τις ΗΠΑ”) και δήλωσε απογοητευμένος ότι δεν έγινε συζήτηση για κάποια λύση στην Ουάσιγκτον παρά υπήρξε μόνον η πίεση να ξεκινήσουν άμεσα συνομιλίες με τους Τούρκους. Με τις διαρκείς τουρκικές απειλές κάτι τέτοιο δεν θα ήταν εφικτό. Ωστόσο [πρόσθεσε ότι] οι συνομιλίες, που τώρα βρίσκονται σε εξέλιξη στη Γενεύη, είναι η σωστή προσέγγιση για την εύρεση λύσης και η ελληνική κυβέρνηση θέλει να διευκολύνει τις συνομιλίες αυτές ως ένα θέμα άμεσης προτεραιότητας. Ο Παπανδρέου πρόσθεσε ότι το επείγον του πράγματος οφείλεται στο γεγονός ότι ο Μακάριος βρίσκεται πιο κοντά στους Σοβιετικούς και στον ηγέτη της Αιγύπτου Νάσερ και κάνει κινήσεις χωρίς να ρωτήσει την ελληνική κυβέρνηση. Άφησε να εννοηθεί ότι αν περάσει πολύς χρόνος, μια πλήρως ελεύθερη Κύπρος, κάτω από την ισχυρή ανατολική επιρροή, ίσως πάψει να επιδιώκει την Ένωση».

«Σε ό,τι αφορά τη λύση, επανέλαβε ότι θα πρέπει να προσφερθούν στην τουρκική μειονότητα όλες οι απαραίτητες εγγυήσεις, συμπεριλαμβανομένης της επιτήρησης από τον ΟΗΕ (είπε συγκεκριμένα “οτιδήποτε θέλετε” – “whatever you want”). Για την ασφάλεια της Τουρκίας και για να καλυφθεί η πλευρά του προβλήματος που αφορά το τουρκικό “εθνικό γόητρο” είπε ότι η Ελλάδα θα συμφωνούσε στη μετατροπή των βρετανικών βάσεων σε νατοϊκές βάσεις με τουρκικά στρατεύματα και διοικητή. Από τον ΥΠΕΞ και μετέπειτα πρόεδρο της Κύπρου, Σπύρο Κυπριανού είχε ακούσει ότι ο Βρετανός πρωθυπουργός Ουίλσον και άλλοι στη βρετανική κυβέρνηση ήταν έτοιμοι να αξιολογήσουν αυτή την πρόταση. Είπε ότι η Βρετανία θα μπορούσε να διατηρήσει ή να εγκαταλείψει την κυριαρχία της στις βάσεις – σε κάθε περίπτωση θα μπορούσαν να γίνουν οι κατάλληλες ενέργειες έτσι ώστε να περάσουν [οι βάσεις] υπό τη δικαιοδοσία του ΝΑΤΟ με Τούρκο διοικητή».

«Το τελευταίο αυτό σημείο, κατά την αντίληψη του Παπανδρέου, θα καλύψει κάθε τουρκική απαίτηση τόσο σε ό,τι αφορά την ασφάλεια, όσο και σε ό,τι αφορά το γόητρο. Ο Παπανδρέου δεν βλέπει καμία πιθανότητα για -να δημιουργηθεί- μια περιοχή τουρκικής κυριαρχίας στο νησί. Σύμφωνα με τον Παπανδρέου. Οι συμφωνίες Λονδίνου – Ζυρίχης επέτρεψαν μόνον την παρουσία τουρκικού στρατού στο νησί. Το να δοθεί τώρα στην Τουρκία κυριαρχική παρουσία, έπειτα από 100 χρόνια στα οποία δεν είχε καμία διεκδίκηση κυριαρχίας, θα ήταν ένα βήμα μη αποδεκτό για κάθε ελληνική κυβέρνηση, αλλά και για τους Κυπρίους. Ωστόσο, η ελληνική κυβέρνηση θα ήταν έτοιμη να δώσει το Καστελλόριζο ως βάση [η ακριβής φράση του Λαμπουίς είναι: to turn over Kastellorizon as a base]. Υπήρξε μια υπόνοια ότι και κάποιες άλλες παραχωρήσεις μπορεί να είναι πιθανές, αλλά αυτές δεν διατυπώθηκαν».

Προς το τέλος του τηλεγραφήματος, λέει ο Παπανδρέου με νόημα, σύμφωνα πάντα με τον Αμερικανό πρέσβη: «Οι Έλληνες και οι Αμερικανοί πρέπει πάντα να μιλάνε ως συγγενείς γιατί ο Μακάριος, η ΕΣΣΔ και η Αίγυπτος μιλούν τώρα σαν συγγενείς».

Στο σκαμνί μοναχός στην Τουρκία: Έδωσε ψωμί και νερό σε αντάρτες