Ελλάδα

Σαν σήμερα 10 Οκτωβρίου 1862: Ο βασιλιάς Όθων εκθρονίζεται

NEWSROOM 10.10.2023 | 08:19

Ακούστε το άρθρο

Σαν σήμερα: Ήρθε, είδε και εξεδιώχθει… Ο πρώτος και τελευταίος βασιλιάς της Ελλάδος Όθων (Otto Friedrich Ludwig von Wittelsbach) – οι επόμενοι ήσαν «Βασιλεις των Ελλήνων» – εκθρονίζεται. Οι επαναστάτες… επιστρέφουν στην εξουσία.

Είναι νύχτα της 10ης προς 11η Οκτωβρίου του 1862. Η Ελλάδα έχει διανύσει μια φλεγόμενη περίοδο: επαναστατικά κινήματα στο Ναύπλιο, επαναστατικά κινήματα στη Σαντορίνη, στην Ύδρα, στην Τρίπολη, στην Μεσσηνία στη Σύρο. Ο βασιλιάς Όθων δεν είναι πλέον αρεστός (στις Μεγάλες Δυνάμεις βασικά) και… εξ’ αντανακλάσεως στους Έλληνες. Αρχές του Οκτωβρίου, το βασιλικό ζεύγος: Όθων και Αμαλία, έφυγαν από το παλάτι για να επισκεφθούν την Πελοπόννησο· σκοπός τους ήταν να αποκαταστήσουν την δημοτικότητά τους ανάμεσα στον λαό. Όμως, δύο μέρες μετά ξέσπασαν ταραχές στη Βόνιτσα, με επικεφαλής τον Δημήτριο Βούλγαρη, τον Κωνσταντίνο Κανάρη και τον Μπενιζέλο Ρούφο.
Βαυαρός πρίγκηπας, πρώτος βασιλιάς της Ελλάδας μετά την απελευθέρωσή της από τον τουρκικό ζυγό (1832-1862).
Σαν φωτιά η εξέγερση εξαπλώθηκε στο Μεσολόγγι και την Πάτρα κι από εκεί στην Αθήνα. Όλα είχα τελειώσει.
Το Ψήφισμα που εκδόθηκε ήταν ξεκάθαρο: «Τα δεινά της Πατρίδος έπαυσαν. Άπασαι αι επαρχίαι και η Πρωτεύουσα συνενωθείσαι μετά του Στρατού έθεσαν τέρμα εις αυτά, ως κοινή έκφρασις του Ελληνικού Έθνους ολοκλήρου κηρύττεται και ψηφίζεται: Η Βασιλεία του Όθωνος καταργείται. Η Αντιβασιλεία της Αμαλίας καταργείται. Προσωρινή Κυβέρνησις συνιστάται όπως κυβέρνηση το Κράτος μέχρι συγκαλέσεως της Εθνικής Συνελεύσεως συγκειμένης εκ των εξής πολιτών: Δημητρίου Βούλγαρη, Προέδρου, Κωνσταντίνου Κανάρη, Μπενιζέλου Ρούφου».
Όθων και Αμαλία αποχωρούν από την ΕλλάδαΌθων και Αμαλία αποχωρούν από την Ελλάδα
Λίγες μέρες μετά ο πρώτος βασιλιάς της Νεώτερης Ελλάδας, ο Όθων επιβιβαζόταν στο αγγλικό πολεμικό «Σκύλλα», έχοντας πλάι του την Αμαλία. Το τέως, πλέον, βασιλικό ζεύγος κατέφυγε στο Μόναχο και αργότερα θα ταξιδέψουν στη Βαμβέργη· ο Όθων δεν παραιτήθηκε ποτέ επίσημα από τον θρόνο.

«Πολύ αγάπησεν την Ελλάδα…»
Ο Αναστάσιος Σ. Βυζάντιος (διπλωμάτης, ποιητής, λογογράφος και πολιτικός δημοσιογράφος του 19ου αιώνα ) είχε γράψει σε λίγες λέξεις τι ακριβώς ήταν Όθων: «Ο βασιλεύς Όθων, αναδειχθείς δεξιώτατος κυβερνήτης εαυτού, δεν είχεν έμφυτον και την σπανιωτάτην αρετήν του κυβερνάν τους άλλους». Και συνεχίζει: «Ο βασιλιάς Όθων εστερείτο του βασιλικού προτερήματος να διαβλέπει ταχαίως, ευκρινώς και πόρρω. Αλλά αντί των μειονεκτημάτων τούτων πόσαι δευτερεύουσαι αρεταί περικόσμουν την καρδία του ατυχούς ηγεμόνος! Φίλος της δικαιοσύνης, αμνησίκακος, πράος, άδολος, ελεήμων, εγκρατής, είχε πάν ό,τι απητείτο όπως ποίηση, ευδαίμονα οίκον και οικογένειαν. Είχε προ παντός, ως άφεσιν παντός άλλου αμαρτήματος, το ανεκτίμητον πλεονέκτημα ότι πολύ αγάπησεν. Ναι· ηγάπησε την Ελλάδα ως εραστής, ως πατήρ, ως τέκνον. Δεν εξελάμβανε το βασιλεύειν ως επιτήδευμα βίου αλλά ως καθήκον ιερόν εις ο εθυσίαζε και ανάπαυση και υγείαν. Το μεγαλείο της Ελλάδας ήτο το διηνεκές αυτού όνειρον»…

Ο Όθων αγάπησε την Ελλάδα όσο ουδείς ηγεμών στο μέλλον. Όταν πέθανε, στις 26 Ιουλίου 1867 στη Βαμβέργη, ο τέως βασιλιάς είχε απαιτήσει να ταφεί με την παραδοσιακή ενδυμασία της Ελλάδας: τη φουστανέλα.
«Ο Όθων και η Αμαλία δεν ήσαν απλώς κατώτεροι των δύσκολων περιστάσεων, αλλά και δεν είχον συνείδησιν κυβερνήσεως και κυβερνητικού έργου», γράφει ο Σπύρος Μαρκεζίνης στην «Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος» του.

Η σαρκοφάγος του ΌθωναΗ σαρκοφάγος του Όθωνα
Κι όταν πέθανε ο Όθων πολλοί στην Ελλάδα τον θρήνησαν.
Μάλιστα ο ποιητής Αχιλλεύς Παράσχος ο οποίος ήταν από εκείνους που αγωνίστηκαν για την εκθρόνιση του Όθωνα εξέφρασε το γενικό αίσθημα του κόσμου με τους στίχους του: «…Υψώσατε του εκ λευκού μαρμάρου μαυσωλείων εν μέσω του Νικηταρά, του Γρίβα, του Γκριζιώτη· πλησίον του Πετρόμπεη, τού Βότσαρη πλησίον, ο βασιλεύς με τον νεκρόν στρατόν του να υπνώττει. Και θέσατέ τον μεταξύ των πρώτων του αγώνος· αυτός ας μη του αρπαγεί τουλάχιστον ο θρόνος!…».

Γιος του φιλέλληνα βασιλιά της Βαυαρίας Λουδοβίκου Α’

Ο πρίγκηπας Όθων Φρειδερίκος Λουδοβίκος της Βαυαρίας (Kronprinz Otto Friedrich Ludwig von Bayern) γεννήθηκε την 1η Ιουνίου 1815 στο Ζάλτσμπουργκ (τότε ανήκε στη Βαυαρία, σήμερα στην Αυστρία).

Ήταν ο δευτερότοκος γιος του φιλέλληνα βασιλιά της Βαυαρίας Λουδοβίκου Α’, που ανήκε στη δυναστεία των Βίτελσμπαχ και της βασίλισσας Θηρεσίας, κόρης του δούκα του Σαξ – Άλτενμπουργκ. Μέσω ενός προγόνου του, του δούκα Ιωάννη Β’ (1341-1397), συνδεόταν με συγγένεια με τους βυζαντινούς αυτοκρατορικούς οίκους των Κομνηνών και των Λασκάρεων.

Ο Όθων έλαβε επιμελημένη μόρφωση, όχι όμως για πρίγκιπα που προοριζόταν να βασιλεύσει. Διδάχθηκε την ελληνική και λατινική γλώσσα και ήταν καλός ιππέας και άριστος κολυμβητής. Τα ελληνικά άρχισε να τα διδάσκεται αμέσως μόλις ο πατέρας του αποδέχθηκε για λογαριασμό του τον ελληνικό θρόνο. Οι γονείς του τον προόριζαν για εκκλησιαστική σταδιοδρομία και φρόντιζαν ιδιαίτερα την ασθενική του κράση και την επισφαλή υγεία του. Ήταν βαρήκοος και ψεύδιζε κάπως.

Η υποδοχή του Όθωνα

Το 1832, σε ηλικία 17 ετών, εκλέχθηκε από τις τρεις Μεγάλες Δυνάμεις (Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία) βασιλιάς των Ελλήνων, κατά τη διάρκεια της Διάσκεψης του Λονδίνου (25 Απριλίου – 8 Μαΐου). Ένα χρόνο αργότερα, στις 6 Φεβρουαρίου 1833, αποβιβάσθηκε στο Ναύπλιο, που τότε ήταν η προσωρινή πρωτεύουσα του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, και έτυχε αποθεωτικής υποδοχής από ένα λαό που είχε ταλαιπωρηθεί αρκετά από την αναρχία που μάστιζε τη χώρα μετά τη δολοφονία του Ιωάννη Καποδίστρια το 1831 και προσδοκούσε καλύτερες μέρες. Τον συνόδευε ένας στολίσκος μεταγωγικών, που μετέφερε δύναμη του βαυαρικού στρατού 3.500 ανδρών, που θα αντικαθιστούσαν τα αποχωρούντα τελευταία τμήματα του γαλλικού στρατού.

Μέχρι την προκαθορισμένη ενηλικίωσή του (1 Ιουνίου 1835), τη βασιλική εξουσία ασκούσε η λεγομένη Αντιβασιλεία, που την αποτελούσαν οι Βαυαροί αξιωματούχοι Άρμανσμπεργκ, Μάουρερ και Χάιντεκ. Στις 10 Νοεμβρίου 1836, ενώ βρισκόταν στην πατρίδα του, τέλεσε τους γάμους του με την πριγκίπισσα Αμαλία (1818-175), κόρη του Μεγάλου Δούκα του Ολδεμβούργου Φρειδερίκου Αυγούστου, αιφνιδιάζοντας την ελληνική κυβέρνηση, που πληροφορήθηκε το γεγονός ένα μήνα αργότερα.

Με την ενηλικίωσή του, ο Όθων ανέλαβε και επισήμως τα βασιλικά καθήκοντα, διατήρησε όμως στις κυριότερες θέσεις τους Βαυαρούς, παρότι δεν ήταν αρεστοί στη ντόπια πολιτική τάξη και το λαό, που τους θεωρούσε δυνάστες. Στην αρχή, ο Όθωνας κυβέρνησε απολυταρχικά, «Ελέω Θεού». Μάλιστα, για μεγάλο χρονικό διάστημα άσκησε ο ίδιος την πρωθυπουργία (8 Δεκεμβρίου 1837 – 10 Φεβρουαρίου 1841 και 10 Αυγούστου 1841 – 3 Σεπτεμβρίου 1843).

Ο Όθωνας σε νεαρή ηλικία

Στις 3 Σεπτεμβρίου 1843, εκδηλώθηκε στρατιωτικό κίνημα υπό τους Καλέργη και Μακρυγιάννη («Επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου»), εξαιτίας της γενικής δυσαρέσκειας για την εσωτερική και εξωτερική πολιτική της μοναρχίας. Την ίδια ημέρα, η Ελλάδα είχε υπογράψει την οικονομική συμφωνία του Λονδίνου, με την οποία δεσμευόταν να διαθέσει σχεδόν το σύνολο των πόρων της για την εξυπηρέτηση των δανείων της. Ο Όθων αναγκάσθηκε τότε να παραχωρήσει Σύνταγμα, να διορίσει πρωθυπουργό πολιτικό πρόσωπο, να προκηρύξει εκλογές και να απομακρύνει τους Βαυαρούς από τις στρατιωτικές και πολιτικές θέσεις προς μεγάλη ικανοποίηση του λαού.

Από τότε και μέχρι την εκθρόνισή του το 1862 κυβερνούσε συνταγματικά με μεγάλες ή μικρές επεμβάσεις στην άσκηση της εξουσίας. Έτσι, όμως, δημιούργησε κύμα δυσφορίας εναντίον του, που το υπέθαλπαν και οι ξένες Δυνάμεις για τους δικούς τους συμφεροντολογικούς λόγους. Στη δυσφορία αυτή πρέπει να προστεθεί και η δυσαρέσκεια από τις επεμβάσεις στη διοίκηση της βασίλισσας Αμαλίας και το γεγονός ότι δεν γέννησε τον διάδοχο του θρόνου.

Τον Μάιο του 1859 η Αθήνα συνταράχθηκε από τα «Σκιαδικά» και τον Μάρτιο του 1861 αποκαλύφθηκε αντιβασιλική συνωμοσία μεταξύ των φοιτητών του Οθωνείου Πανεπιστημίου (νυν ΕΚΠΑ). Στις 6 Σεπτεμβρίου του ίδιου χρόνου, ο φοιτητής Νομικής Αριστείδης Δόσιος αποπειράθηκε χωρίς επιτυχία να δολοφονήσει την Αμαλία. Το γεγονός αυτό δημιούργησε πρόσκαιρο ρεύμα συμπάθειας υπέρ αυτής, αυτό όμως υπήρξε η υστάτη αναλαμπή. Έτσι, ενώ το βασιλικό ζεύγος βρισκόταν σε περιοδεία στη Πελοπόννησο, εκδηλώθηκε εξέγερση στην Αθήνα. Αυτή τη φορά ήταν επιτυχημένη, αναγκάζοντας τον Όθωνα ν’ αναχωρήσει οριστικά από την Ελλάδα στις 12 Οκτωβρίου1862.

Κατά της διάρκεια της βασιλείας του συνέβησαν ορισμένα αξιοσημείωτα γεγονότα, όπως τα «Μουσουρικά» (1847), η υπόθεση Πατσίφικο και τα «Παρκερικά» (1849-1850), και η εμπλοκή της χώρας μας στον Κριμαϊκό Πόλεμο (1854), που δοκίμασαν τις σχέσεις της με τις Μεγάλες Δυνάμεις. Ο Όθων ήταν υπέρμαχος της Μεγάλης Ιδέας, που αποσκοπούσε στην υπαγωγή των αλύτρωτων ελληνικών εδαφών στο Ελληνικό Βασίλειο. Ο όρος ανήκε στον ηπειρώτη πολιτικό Ιωάννη Κωλέττη (1773-1847), ευνοούμενο του Όθωνα.

Φεύγοντας από την Ελλάδα, ο Όθωνας πήγε στην αρχή στο Μόναχο και απ’ εκεί στη Βαμβέργη (Bamberg), όπου έζησε το υπόλοιπο διάστημα της ζωής του, που δεν ήταν και μεγάλο. Εκεί διατηρούσε μία μικρή Αυλή και ζούσε με τη νοσταλγία της Ελλάδας. Ενδιαφέρθηκε ιδιαίτερα για την Κρητική Επανάσταση και συνέδραμε το 1867 οικονομικά τους αγωνιστές με 200.000 χρυσά φράγκα. Τον ίδιο χρόνο αρρώστησε από ιλαρά και πέθανε ξαφνικά στις 26 Ιουλίου, σε ηλικία μόλις 52 ετών. Τάφηκε σύμφωνα με επιθυμία του με την ελληνική φουστανέλα στο ναό του Αγίου Καϊετάνου στο Μόναχο, όπου βρίσκεται ο τάφος του.