«Μέρες του Δεκέμβρη ’44»: Τα θύματα της 3ης Δεκεμβρίου 1944

Facebook Twitter Viber Messenger WhatsApp E-mail

 3η Δεκεμβρίου 1944: Ακολουθούν νέα επεισόδια και συμπλοκές, με 40 νεκρούς και πολλούς τραυματίες. Ο Σκόμπι κηρύσσει στρατιωτικό νόμο στην Αθήνα.

Τα «Δεκεμβριανά», όπως έμειναν στην ιστορία, ήταν η πρώτη εμφύλια σύγκρουση στην Ελλάδα μετά την απελευθέρωση από τη γερμανική κατοχή(1941-1944). Αναμετρήθηκαν στρατιωτικά, με έπαθλο την εξουσία, το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ με τις αντιστασιακές δάφνες της Κατοχής και οι αποδυναμωμένες αστικές δυνάμεις, που χρειάστηκαν τη συνδρομή των Βρετανών για να επικρατήσουν.

Η εμφύλια αυτή διαμάχη με θέατρο των επιχειρήσεων την περιοχή της Αθήνας, ξεκίνησε στις 3 Δεκεμβρίου 1944 με την αιματηρή κατάληξη του συλλαλητηρίου του ΕΑΜ στην Πλατεία Συντάγματος και τελείωσε τυπικά με την υπογραφή της Συμφωνίας της Βάρκιζας στις 12 Φεβρουαρίου 1945, που σήμανε τη στρατιωτική και πολιτική ήττα του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ.

Το χρονολόγιο έχει ως αφετηρία του το Συνέδριο του Λιβάνου (20 Μαΐου 1944), όπου αποφασίστηκε ο σχηματισμός κυβέρνησης εθνικής ενότητας. Διατρέχει τα σημαντικότερα πολιτικά γεγονότα πριν από την αιματηρή σύγκρουση, παρακολουθήσει μέρα με τη μέρα τα «Δεκεμβριανά» (3 Δεκεμβρίου 1944 – 5 Ιανουαρίου 1945) και καταλήγει με τα επακόλουθα της εμφύλιας διαμάχης.

Δεκέμβρης του ’44 και ακούγονται ξανά οι παγεροί ήχοι των όπλων στην Ελλάδα! Η απεχθής και βαριά σκιά της γερμανικής κατοχής δεν είχε ακόμα ξεδιαλύνει από τη λιακάδα της απελευθέρωσης, όταν στους δρόμους της Αθήνας πέφτουν οι πρώτοι νεκροί του Εμφυλίου. Το σκοτάδι επιστρέφει για να απλωθεί σε ολόκληρη την Ελλάδα μέχρι το 1949.

Ο ιστορικός Σόλων Γρηγοριάδης στο βιβλίο του «Δεκέμβριος 1944 – Το ανεξήγητο λάθος» περιγράφει εκείνη την σκοτεινή ημέρα της Ελληνικής Ιστορίας:

«Η 3η Δεκεμβρίου του 1944 ήταν στην Αθήνα μία μέρα ψυχρή και σκληρή. Μία μέρα που θα έμενε στην Ιστορία. Από το πρωί η αποσυντεθειμένη πόλη παρουσίαζε ασυνήθιστη κίνηση. Πυκνά πλήθη συνέρρεαν σαν διογκούμενοι χείμαρροι προς τον ομφαλό της πρωτεύουσας την πλατεία Συντάγματος. Πενήντα δύο ημέρες είχαν περάσει από τη 12η Οκτωβρίου, που έφυγαν τελευταία οι Γερμανοί και 46 μέρες από τη 18η Οκτωβρίου που έφτασε από την Ιταλία η κυβέρνηση Εθνικής ενότητας με πρωθυπουργό τον Γεώργιο Παπανδρέου. Και σε όλο αυτό το ταραχώδες και ρευστό διάστημα ο ελληνικός λαός, που οι μεγάλες μάζες του ήλπιζαν σε βαθιές κοινωνικές και πολιτικές αλλαγές, ήταν βυθισμένος σε βαριά κρίση που με κύκλους ολοένα πλατύτερους, σαν αρχαία τραγωδία, βάδιζε προς το αδιέξοδο.

Αυτό ήταν το πλαίσιο των ημερών που αποτελούσε την εισαγωγή στην τραγωδία των Δεκεμβριανών. Πυρετώδεις πυκνές ανταγωνιστικές διαπραγματεύσεις και διακυμάνσεις είχαν ως επίκεντρο τη διάλυση του ΕΛΑΣ για την οποία ο βρετανός αρχιστράτηγος στην Ελλάδα Ρόναλντ Σκόμπι έθετε ως αμετακίνητη χρονολογία τη 10η Δεκεμβρίου. Την 1η Δεκεμβρίου έγινε το ρήγμα: Οι ΕΑΜικοί υπουργοί παραιτήθηκαν αρνούμενοι να αποδεχτούν τους όρους των Άγγλων και του Πρωθυπουργού. Και το ΕΑΜ αποφάσισε να διοργανώσει παλλαϊκό συλλαλητήριο διαμαρτυρίας την 3η Δεκεμβρίου στην πλατεία Συντάγματος. Η κυβέρνηση στην αρχή δέχτηκε κι ύστερα αρνήθηκε, αλλά το ΕΑΜ επέμενε ότι το συλλαλητήριο θα γίνει, παρά την απαγόρευση έτσι φτάσαμε στη μοιραία μέρα. Κυριακή, 3η Δεκεμβρίου η ατμόσφαιρα ήταν βαριά και ηλεκτρισμένη. Οι ΕΑΜιτες δεν έκαναν πίσω. Ήταν αποφασισμένοι και προχωρούσαν με τη συναίσθηση του δικαίου και της οργής. Είχαν φανατιστεί από την πλοκή των γεγονότων και από τα ακατάπαυστα συνθήματα της γιγαντιαίας οργανώσεως τους .

Στη διάρκεια της κατοχής ο ΕΛΑΣ της Αθήνας προστάτευε και πλαισίωνε με ενόπλους τις μεγάλες ΕΑΜικές διαδηλώσεις. Τώρα όμως στην προκειμένη περίπτωση η ηγεσία απέφυγε να χρησιμοποιήσει ενόπλους για την προστασία του πλήθους. Ήθελε με κάθε θυσία να αποφευχθεί μία σύγκρουση. Στην Αθήνα είχε συρρεύσει πλήθος χιλιάδων διαδηλωτών. Οι αστυνομικές δυνάμεις, που είχαν περικυκλώσει την Αθήνα αριθμούσαν περισσότερους από 2.500 άνδρες. Όλες οι οδικές αρτηρίες που οδηγούσαν προς την πλατεία Συντάγματος είχαν αποκλειστεί από ζωντανά φράγματα αστυνομικών. Τα κτίρια, που υποτίθεται ότι απειλούνταν, φρουρούνταν από ισχυρές δυνάμεις. Στα Παλαιά Ανάκτορα εγκαταστάθηκαν πολυάριθμοι πάνοπλοι άνδρες. Ώρα 10:30 η μεγάλη πλατεία κόντευε σχεδόν να γεμίσει και ως τότε τίποτα το ανησυχητικό δεν είχε συμβεί. Στους εξώστες και στα παράθυρα των ξενοδοχείων «Μεγάλη Βρετανία» και «King George» πλήθος Αμερικανών και Άγγλων ανταποκριτών του Τύπου παρακολουθούσαν ζωηρά το θέαμα και τραβούσαν φωτογραφίες από τους εξώστες και τα παράθυρα.

Ακούγονται οι πρώτοι πυροβολισμοί

Ξαφνικά πέρα από την πλατεία, στη Λεωφόρο Βασιλίσσης Σοφίας, ακούστηκαν πυκνοί πυροβολισμοί. Στον αριθμό 6 της λεωφόρου σε μία πολυκατοικία μεταξύ Πλατείας Ρηγίλλης και οδού Ηρώδου του Αττικού κατοικούσε ο πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου και φρουρείτο ισχυρά το κτίριο από σημαντική Αστυνομική δύναμη. Έξω από την πρωθυπουργική κατοικία έγινε συμπλοκή μεταξύ της φρουράς του και του πλήθους που κατέβαινε τη λεωφόρο για το σύνταγμα. Επιτέθηκαν εναντίον της πρωθυπουργικής φρουράς διαδηλωτές; Αυτό τουλάχιστον ισχυρίστηκε η κυβέρνηση στο επίσημο δελτίο πληροφοριών που εξέδιδε το υφυπουργείο Τύπου: «Επιθέσεις κατά της οικίας του κυρίου πρωθυπουργού κατά το προχθεσινό συλλαλητήριο, το οργανωθέν υπό του Κομμουνιστικού Κόμματος. Διαδηλωτές έριξαν χειροβομβίδα και πυροβολισμούς κατά της οικίας του κυρίου Προέδρου της κυβερνήσεως επί της οδού Κηφισιάς».

Οι αυτόπτες μάρτυρες όμως είπαν αλλά: Ο Αμερικανός πρεσβευτής ΜακΒι και ο βοηθός στρατιωτικός ακόλουθος της αμερικανικής Πρεσβείας λοχαγός ΜακΝιλ ήταν κατηγορηματικοί ότι δεν είχαν δει όπλα στα χέρια διαδηλωτών και δεν ανέφεραν ποτέ για χειροβομβίδες. Κατά πάσα πιθανότητα όταν το πλήθος πλησίαζε, ίσως πολλοί διαδηλωτές να αποδοκίμαζαν τον Πρωθυπουργό περνώντας μπροστά από το σπίτι του. Η φρουρά αντιδρώντας από φόβο και πανικό ίσως, έριξε άσφαιρα πυρά αλλά και μερικά ένσφαιρα. Εκείνοι οι πυροβολισμοί ήταν οι πρώτοι που έπεφταν στα Δεκεμβριανά και από κει άρχισε η μάχη.

Ο «προβοκάτορας» του ΚΚΕ

Υπάρχει και η εκδοχή ότι την αιματοχυσία την προκάλεσε το ίδιο το ΚΚΕ για να έχει αφορμή να εξαπολύσει τον πόλεμο. Επισημαίνεται τότε ο «άγνωστος εκείνος με το χακί παντελόνι» που εξόρμησε από τη διεύθυνση της αστυνομίας πυροβολώντας κατά του πλήθους με το αυτόματο όπλο του. Το γεγονός αυτό διογκώθηκε και καλλιεργήθηκε από κυβερνητικούς κύκλους. Ο θρύλος ότι ήταν προβοκάτορας κομμουνιστής, κάποιος δηλαδή που κατ’ εντολή της ηγεσίας της Αριστεράς εισχώρησε στην παράταξη της αστυνομίας για να προκαλέσει την αιματοχυσία. Επί χρόνια αυτός ο μυστηριώδης προβοκάτορας του ΚΚΕ με το «χακί παντελόνι» απασχολούσε τους ιστοριογράφους και τους δημοσιογράφους. Όμως 14 χρόνια αργότερα, την 5η Δεκεμβρίου του 1958, ο θρύλος διελύθη άδοξα: Ο ίδιος ο επικεφαλής της Αστυνομίας την ημέρα της σφαγής, ο Άγγελος Έβερτ, σε συνέντευξή του είχε δηλώσει: «Βάσει των διαταγών τας οποίας είχον διέταξα υπεύθυνως εγώ την βιαίαν διάλυση των επιτιθέμενων διαδηλωτών»!

Επέσατε θύματα αδέρφια εσείς…

Εκείνη την ημέρα πέφτουν 33 νεκροί από τους διαδηλωτές και τραυματίζονται 148. Οι μάχες κράτησαν 33 μέρες και τερματίστηκαν στις 5-6 Ιανουαρίου 1945. Τότε είχε κατηγορηθεί η ηγεσία του ΕΑΜ και το ΚΚΕ για υπαναχώρηση όσον αφορά τον αφοπλισμό των ανταρτικών ομάδων και για προσχηματική αρχική συμφωνία, την οποία αρκετοί τότε απέδωσαν στο ότι αναμένονταν στην Ελλάδα πολύ περισσότερες συμμαχικές (Βρετανικές) δυνάμεις από αυτές που τελικά ήρθαν. Το ΕΑΜ από την αντίπερα όχθη κατηγόρησε τους αντιπάλους του για επέμβαση ξένων δυνάμεων στα ελληνικά πολιτικά πράγματα.

Περισσότεροι νεκροί από τον πόλεμο 40-41!
Στον πιο αποδεκτό «πίνακα απωλειών» των αντιμαχόμενων πλευρών στις μάχες της Αθήνας, οι βρετανικές δυνάμεις είχαν 210 νεκρούς, 55 μόνιμα αγνοούμενους και 1100 αιχμαλώτους στα χέρια του ΕΛΑΣ. Οι κυβερνητικές δυνάμεις είχαν 3480 νεκρούς (889 ανήκαν στη Χωροφυλακή και την Αστυνομία και 2540 στα στρατιωτικά τμήματα) και πολλούς αιχμαλώτους. Οι απώλειες του ΕΛΑΣ υπολογίστηκαν στους 2-3.000 νεκρούς και 7-8.000 χιλιάδες αιχμαλωτισθέντες, χωρίς στους τελευταίους να υπολογίζονται οι αριστεροί πολίτες και οπαδοί του ΕΑΜ που συνέλαβαν οι Βρετανοί.

Οι συνολικές απώλειες από τις 33 μέρες συγκρούσεων ανήλθαν στον αριθμό των 17.000 νεκρών, δηλαδή περισσότερων από όσους χάθηκαν στον πόλεμο του 1940-41δηλαδή 15.000!

Ο Δεκέμβρης του ’44: μέρα – μέρα (κείμενα του Γιώργου Καραγιάννη)

3 Δεκέμβρη 1944: Η ματωμένη Κυριακή

4 Δεκέμβρη: Γενική Απεργία- Νέο ματοκύλισμα – Άρης: «Μας στέλνουν για παλιούρια στην Ήπειρο…»

5 Δεκέμβρη: Η σύγκρουση γενικεύεται- Τσώρτσιλ προς Σκόμπυ: «…σαν να βρίσκεστε σε κατεχόμενη πόλη»

6 Δεκέμβρη: Μάχες σε Μακρυγιάννη, Καισαριανή και Πειραιά

7 Δεκέμβρη: Η RAF εξοντώνει αμάχους- Μάχες στην Πλάκα και την Αμαλίας

8 Δεκέμβρη: Κεντρική Επιτροπή ΕΛΑΣ: Όχι πυρά προς Ακρόπολη!

9 Δεκέμβρη: Ο ΕΛΑΣ μπαίνει στον περίβολο του Μακρυγιάννη αλλά παρεμβαίνουν πάλι οι Εγγλέζοι

10 Δεκέμβρη: Εγγλέζικα αεροπλάνα χτυπούν αμάχους στις Ανατολικές συνοικίες

11 Δεκέμβρη: Μάχες γύρω από την Ομόνοια- Οι Εγγλέζοι βομβαρδίζουν το κέντρο του Πειραιά και το «Τζάννειο»

12 Δεκέμβρη: Συνάντηση Σκόμπυ- Πορφυρογένη- Ο ΕΛΑΣ καταλαμβάνει τη Σχολή Ευελπίδων

13 Δεκέμβρη: ΚΕ του ΕΛΑΣ: «Εμπρός για τον αποφασιστικό παλλαϊκό πόλεμο»

14 Δεκέμβρη: Αεροπορικοί βομβαρδισμοί σε συνοικίες του Πειραιά- Μάχες στο Φάληρο και το Μοσχάτο

15 Δεκέμβρη: Οι Εγγλέζοι ενισχύουν τις δυνάμεις τους- Σχέδιο Μακ Μίλαν, Λήπερ, Μπάλφουρ για διορισμό αντιβασιλιά.

16 Δεκέμβρη: Οι Εγγλέζοι και οι κυβερνητικές δυνάμεις περνούν στην επίθεση- Οδηγία του ΕΛΑΣ: Άμυνα μέχρις εσχάτων.

17 Δεκέμβρη: Οι Εγγλέζοι επιτίθενται στου Φιλοππάπου- Μάχες σώμα με σώμα στον Αρδηττό

18 Δεκέμβρη: Επιθέσεις των Εγγλέζων σε όλα τα μέτωπα- Ο ΕΛΑΣ καταλαμβάνει μεγάλο τμήμα των φυλακών Αβέρωφ

19 Δεκέμβρη: Κατάληψη από τον ΕΛΑΣ του αρχηγείου της RAF στην Κηφισιά- ΚΚΕ: Έλληνες ξανά επί ποδός πολέμου!

20 Δεκέμβρη: Ο ΕΛΑΣ χάνει έδαφος και δυνάμεις- Οι Εγγλέζοι ενισχύονται.

21 Δεκέμβρη: Δυσκολεύει η κατάσταση για τον ΕΛΑΣ στην Αθήνα- Διαλύεται ο ΕΔΕΣ στην Ήπειρο

22 Δεκέμβρη: Αρχίζει η επιχείρηση για την ανατίναξη της «Μεγάλης Βρετανίας»

23 Δεκέμβρη: Επιθέσεις των Εγγλέζων από τις νότιες συνοικίες μέχρι το Κουκάκι και το Θησείο

24 Δεκέμβρη: Οι Εγγλέζοι και οι κυβερνητικές δυνάμεις κερδίζουν συνεχώς έδαφος από τον Πειραιά ως την Καισαριανή

25 Δεκέμβρη: Ο Τσώρτσιλ στην Αθήνα

26 Δεκέμβρη: Σύσκεψη παρουσία του Τσώρτσιλ- Δαμασκηνός: Να παραδώσετε τα όπλα!- Σιάντος: Ελάτε να τα πάρετε!

27 Δεκέμβρη: Συνεχίζονται οι εγγλέζικες επιθέσεις- Α΄Σώμα Στρατού ΕΛΑΣ: Κρατήστε καλά!

28 Δεκέμβρη: Υποχώρηση του ΕΛΑΣ και χιλιάδων αμάχων από την Καισαριανή και τις άλλες ανατολικές συνοικίες

29 Δεκέμβρη: Πέφτει η Καισαριανή

30 Δεκέμβρη: Ανάθεση της αντιβασιλείας στον αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό

31 Δεκέμβρη: Ο Δαμασκηνός ορκίζεται αντιβασιλιάς

1 Γενάρη 1945: Άκαρπη συνάντηση Ζεύγου- Σκόμπυ για εκεχειρία- ΕΑΜ: Όλοι στα οδοφράγματα!

2 Γενάρη 1945: Μεγάλες επιχειρήσεις των Εγγλέζων σε όλα τα μέτωπα της Αθήνας και του Πειραιά.

3 Γενάρη 1945: Οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ απειλούνται με περικύκλωση- Η νέα κυβέρνηση υπό τον Νικόλαο Πλαστήρα

4 Γενάρη 1945: Αποφασίζεται η σύμπτυξη των δυνάμεων του ΕΛΑΣ προς Πεντέλη- Πάρνηθα- Εκκενώνεται ο Πειραιάς

5 Γενάρη 1945: Το τέλος της ηρωικής αλλά άνισης μάχης των 33 ημερών- Από τη συμφωνία της ανακωχής στη Βάρκιζα