Eretiki κριτική, μέσα στις Νύχτες Πρεμιέρας: Ζουάνα & Οθέλλος…

Facebook Twitter Viber Messenger WhatsApp E-mail

Από τον Eretiko κριτικό Γιάννη Κρουσίνσκυ

Καλώς ήρθατε, σε αυτή την ειδικά διαμορφωμένη ενότητα, με πιο σύντομες παρουσιάσεις & προτάσεις, μέσα από το 27ο Διεθνές Φεστιβάλ Κιν/φου της Αθήνας “Νύχτες πρεμιέρας.”

Στις 25/9/2021 υπήρχαν 2 αυταπόδεικτα αξιοπρόσεκτες ταινίες. Σύγχρονου & Κλασικού σινεμά. Δεν χρειάζεται να κάνουμε συγκρίσεις. Παρά μόνο να απολαμβάνουμε, ό,τι μπορεί να μας προσφέρει εκάστη.

Σύμφωνα, με τη σειρά ωρών που προβλήθηκαν σε Ριβιέρα & Ταινιοθήκη της Ελλάδος-Λαΐς, αντιστοίχως:

Α) “Ο Πρώτος Θάνατος της Ζουάνα” (2021) της υποσχόμενης σκηνοθέτριας, Κριστιάνε Ολιβέϊρα.

Β) “Οθέλλος” (1951) του μελετημένου σκηνοθέτη, σεναριογράφου & πρωταγωνιστή, Όρσον Γουέλς.

“Ο Πρώτος Θάνατος της Ζουάνα”

Η ταινία είχε σημαντική προσέλευση και το άξιζε! Παίζεται ξανά την Τετάρτη 29 Σεπτεμβρίου 2021 στην Αίγλη Ζαππείου στις 22:00. Προτείνω αυτό το τρυφερό έργο ανεπιφύλακτα!

Η καλλιτεχνική προσέγγιση

Δεν είναι τυχαίο, ότι η Βραζιλία σαν τόπος μπορεί εύκολα να συνδεθεί συνειρμικά με την αρχή της ήβης. Το μαγευτικά σκοτεινό, φυσικό περιβάλλον με τα δάση. Το κλίμα. Η ασταμάτητη παράδοση με τον χορό και το φλερτ. Η αντικρουόμενη, υπαρκτή απειλή της ανέχειας και η προσαρμογή εργασιών σε όχι ιδανικές κοινωνικές δομές, κάνουν το μυαλό και το σώμα είτε να απομακρύνονται για καιρό, είτε να συντονίζονται απότομα. Όλα αυτά, τα παρατηρεί ένα κορίτσι στο ξεκίνημα της εφηβείας του. Η Ζουάνα, βιώνει την αντίστροφη μέτρηση της παιδικότητας, η οποία γεννά την επαφή με τη δυσερμήνευτη κοινωνικό-ηθική όψη του κόσμου, αλλά και τη γλυκύτητα της ζωής, μέσα από την ανίκητη ανθοφορία της λίμπιντο. Η Ζουάνα και η φίλη της, Καρολίνα θα κάνουν ένα ανθοφόρο ταξίδι στη λυτρωτική αλήθεια.

Κινηματογραφικές παράμετροι

– Το σενάριο όρισε ως σημαντικό, κοινωνικό πρόβλημα τα κατάλοιπα της πατριαρχίας στις συνέπειες της ζωής κάθε Βραζιλιάνας, μα τοποθετώντας τα έξυπνα στο βάθος της ιστορίας, ώστε να αναπτυχθεί το φλέγον παρόν της. Συνέδεσε τρεις γενιές γυναικών (γιαγιά, μητέρα και εγγονή) με αποστασιοποιημένο, γυναικείο πρότυπο τη θεία Ρόζα. Τι σημασία έχει, ποια ακριβώς σεξουαλικότητα είχε εκείνη; Ήταν δημιουργική, αξιοπρεπής και διαφορετική! Αυτό αναγνωρίζεται από όλες τις συγγενείς της. Ο ελεύθερος ερωτισμός ωστόσο, χωρίς να έχει την ίδια φύση, μεταδίδεται ως έμμεση διδαχή στη Ζουάνα από τη σεξουαλικώς άφθαρτη γιαγιά της.

– Η σκηνοθεσία ταξίδεψε με αισθαντικότητα το θεατή στις ανήσυχες αναζητήσεις της μικρής Ζουάνα και στις ημιτελείς διαπροσωπικές σχέσεις της με τη γιαγιά, τη μητέρα και το αποδεχτό ταίρι (Καρολίνα). Ο πατέρας της Ζουάνα εξέφρασε την αγάπη, μα και την απόσταση. Αντιστοίχως και ο πατέρας της Καρολίνα. Το ελεύθερο πνεύμα της μητέρας της Καρολίνα αντιπαρήλθε στην καθολικά αυστηρή διαπαιδαγώγηση (σε οτιδήποτε), της μητέρας της Ζουάνα. Εξαιρετική η απεικόνιση του κοριτσιού με το είδωλό του στον καθρέπτη, όπου βάζοντας μπροστά το χέρι της και δοκιμάζοντας ατομικά την εξωτερίκευση του φιλιού, μοιάζει να αντικατοπτρίζει, πως της αρέσει ερωτικά το ίδιο φύλο.

– Το μοντάζ έχει πολύ ωραίες ιδέες (φερειπείν, από τον χορό του μικρού κοριτσιού, που περιστρέφει το κεφάλι του, θα οδηγηθούμε στο ζυμάρι για τα πολύτιμα γλυκά του σπιτιού). Το μοντάζ θα κάνει σχετική την αντίληψη του χρόνου, σε κάποιες στιγμές, μέσα στο μυαλό της ηρωίδας. Έχει επίσης ενδιαφέρον, η σύνδεση με τα μακρινά πλάνα στο σπίτι της Ζουάνα και η απόκρυψη του κεφαλιού ενός προσώπου, που παίζει σημαντικό ρόλο, για την έντονη, προσωπική ζωή της γιαγιάς της.

– Η διεύθυνση φωτογραφίας θα απαθανατίσει με ευκρίνεια την αριστοτεχνική ενασχόληση της θείας Ρόζα με τις μινιατούρες-φιγούρες, η οποία μεταλαμπαδεύτηκε στην ιδιαίτερη εκτίμηση της Ζουάνα. Σημαντικές είναι και οι εξορμήσεις της Ζουάνα στο δάσος τη νύχτα ή την ημέρα. Η συναισθηματική εγγύτητα των Καρολίνα και Ζουάνα αναδεικνύεται πολλές φορές στο έργο.

– Οι ερμηνείες είναι εκπληκτικές και στέκονται επάξια στον σύγχρονο παγκόσμιο κινηματογράφο. Ξεχωρίζουν φυσικά τα δύο μικρά κορίτσια Letícia Kacperski και Isabela Bressane, που έγιναν αμέσως ηθοποιοί με δυνατότητες, συμμετέχοντας με ωραία υποκριτική από τόσο νωρίς, σε μια πανίσχυρη, αντιρατσιστική θεματική.

– Πόσο ωραία χρησιμοποιήθηκε η μουσική, σε αυτήν την ταινία! Μεμβρανόφωνα κρουστά σαν τους απρόσκλητους, μα ζωντανούς χτύπους έντονων συναισθημάτων. Θηλυκές φωνές ψαλμών με καλλιτεχνική και όχι θρησκευτική αύρα. Και μια απλή, παιχνιδιάρικη κατασκευή ομοιάζουσας, ινδιάνικης φυσαρμόνικας, με χαρακτήρα αφύπνισης της νεανικής ψυχής.

– Τα κοστούμια ανταποκρίνονται πολύ ωραία στην εξωτερικευμένη έκφραση όλων των γυναικείων χαρακτήρων.

Συντελεστές

Σενάριο: Gustavo Galvão, Sílvia Lourenço, Cristiane Oliveira. Σκηνοθεσία: Cristiane Oliveira. Μοντάζ: Tula Anagnostopoulos. Διεύθυνση Φωτογραφίας: Bruno Polidoro. Σκηνογραφία: Adriana Nascimento Borba. Πρωταγωνιστούν/συμμετέχουν: Letícia Kacperski, Isabela Bressane, Joana Vieira, Lisa Becker, Rosa Campos Velho, Graciela Caputti κ.α. Μουσική: Arthur de Faria. Σχεδιασμός Κοστουμιών: Mariane Collovini, Isadora Fantin.

“Οθέλλος”

Αυτή ήταν η 2η προβολή για τη συγκεκριμένη ταινία στο Φεστιβάλ. Όμως προφανώς καταλαβαίνετε, ότι είναι πάρα πολύ σημαντικό να ανακαλύψετε γενικώς κάποια στιγμή, αυτή την ιδιαίτερη συνάντηση του Orson Welles με τη νόηση του William Shakespeare.

Σημείωση: Για τη Διάνοια του Orson Welles, δεν επαρκούν τα πιο σύντομα κείμενα, ώστε να τον ανακαλύψουμε σε όλο το πληθωρικά δημιουργικό του Σκεπτικό (για αυτό επιπροσθέτως, σας παραπέμπω στο σχετικό, παλιότερο κείμενό μου, σε ένα πολύ σημαντικό ντοκιμαντέρ για τον Orson Welles https://eretikos.gr/epiloges/eretiki-kritiki-gia-tin-katapliktiki-tainia-to-vlemma-toy-orson-welles/191717/ ).

Τώρα, σχετικά με το έργο “Οθέλλος” (1951)…

Η καλλιτεχνική προσέγγιση

Με γυρίσματα σε Μαρόκο & Ιταλία, αποσπάσματα και προσαρμογή διαλόγων του ομότιτλου έργου του William Shakespeare, υπερπολύτιμους καλλιτεχνικούς συνεργάτες σε μοντάζ και διεύθυνση φωτογραφίας και περίτεχνη σκηνοθεσία, ο διψασμένος Εκφραστής της 7ης Τέχνης, Orson Wells, σεβάστηκε την πένα ενός θρύλου της παγκόσμιας ιστορίας του Θεάτρου. Οι δηλητηριώδεις μηχανορραφίες του Ιάγου θα καταστρέψουν την επιτυχία του Οθέλλου, μολονότι ο τελευταίος διέπρεπε στον τομέα της στρατηγικής, αλλά παράλληλα είχε βρει και την προσωπική του λύτρωση με την πανέμορφη Δυσδαιμόνα. Η ερωτική ζήλια πολεμά μέχρι το τέλος την εναπομείνασα λογική στο μυαλό του Μαυριτανού στρατηλάτη. Ο ίδιος αδυνατεί να ακούσει πια την αλήθεια της αγαπημένης του…

Κινηματογραφικές παράμετροι

– Το σενάριο αναδεικνύει τη σημασία των ολιγάριθμων σημαντικών προσώπων στους αντιφατικούς ρόλους συναισθημάτων, που αντιπροσωπεύουν διαχρονικές διαμάχες Ηθικής. Οθέλλος, Δυσδαιμόνα, Ιάγος, Αιμιλία δίνουν τις μεγάλες, ηθικές-ανήθικες μάχες, ενώ οι Κάσσιος και Ροδερίγος αποτελούν τα εργαλεία αυτών των μαχών. Η τροποποίηση των στιχομυθιών υπήρξε ουσιώδης, χωρίς να χαθεί το μεγαλείο της διαχρονικής πένας του William Shakespeare. Και τι Σκεπτικό αναδεικνύει αυτή η πένα!

Η αντίφαση είναι υπερβατικά σαρδόνια! Ο Οθέλλος εκτιμά λανθασμένα, πως τον σέβεται και αγαπά ο καλός του φίλος Ιάγος, ενώ στην πραγματικότητα, ως ανώτερος από κάθε προηγούμενο εχθρό, εκείνος τον μισεί και τον φθονεί. Στον αντίποδα, ο Μαυριτανός στρατηλάτης ταυτοχρόνως περιφρονεί την αληθινή ερωτική αγάπη και σπάνια αφοσίωση της Δυσδαιμόνας, έχοντας την πεποίθηση, πως αυτές αφορούν ένα κατάφωρο, χειριστικό ψέμα. Πρόκειται για καλλιτεχνική σχέση Αντιστραμμένης Όψης θεατή/ήρωα! Η διαφάνεια της πλοκής που βλέπει εξ’ αρχής ο συναισθηματικά προστατευμένος θεατής, αποτελεί παράλληλα την αργή, βασανιστική, επικίνδυνα θολή και συνεπώς άκρως λανθασμένη εκτίμηση γεγονότων, κατά την απροστάτευτη, ανεξέλεγκτη ζήση συναισθημάτων του Οθέλλου. Η πραγματική διαφάνεια των γεγονότων γίνεται αντιληπτή από τον ίδιο τον ήρωα, μόνο στο βίωμα του πικρού του τέλος.

! Σκηνοθεσία, μοντάζ και διεύθυνση φωτογραφίας ήταν από τα πιο όμορφα κινηματογραφικά τρίπτυχα, που έχω δει.

– Η σκηνοθεσία είναι πραγματικά αποκαλυπτική! Η πλαισίωση μιας άλλης εποχής έχει επιτευχθεί απόλυτα στο ασπρόμαυρο φόντο. Ο δημιουργός έχει αξιοποιήσει με επιβλητικό τρόπο μιας επικής προοπτικής, εντυπωσιακά τοπία και εσωτερικούς χώρους, υπό το σκεπτικό ωφέλιμης κινηματογράφησης και εκφραστικών σκηνικών. Ο Σινεφίλ ταξιδεύει αμέσως ιστορικά με αύρα μύθου στη Βενετία και στην Κύπρο των χρόνων του Οθέλλου…Στη σύντομη, υδάτινη μάχη, όπου η Εύνοια έπνιξε τους Τούρκους και βοήθησε τα καράβια του Μαυριτανού νικητή…Η αίσθηση του μεγαλείου, της ταπεινότητας, της καχυποψίας, της αθωότητας που δεν βρίσκει το δίκιο της, της χαιρέκακης χειραγώγησης ή της ανιδιοτελούς αποκατάστασης της αλήθειας (στο πρόσωπο της λαβωμένης και πεσμένης Αιμιλίας), της ντροπιαστικής, νεκρώσιμης πομπής στην αρχή και τον επίλογο του έργου, είναι εκεί…

Επί της ουσίας, στη σκηνοθεσία εκφράζονται όχι μόνο σαγηνευτικές εικόνες, μα πλέον έντονα συναισθήματα! Όπως περίπου είχε αποτυπωθεί το Σκεπτικό του ίδιου του Orson Wells στο ντοκιμαντέρ (2018) του Mark Cousins: (Στο κρίσιμο σημείο της πλοκής), οι περιστροφές της κάμερας περιγράφουν πλέον την ανθρώπινη, φιλική σχέση του Οθέλλου με τον Ιάγο, η οποία δηλητηριάστηκε, καθότι δηλητηρίασε πρωτίστως την ερωτική σχέση του Οθέλλου με τη Δυσδαιμόνα. Αποκαλύπτοντας εν τέλει, στα μάτια του έκπληκτου Μαυριτανού, την τρομακτική χειραγώγηση του Ιάγου.

– Το μοντάζ έγινε από 4 άτομα! Φαντάζει σαν τις ανάσες της ζωής μπροστά σε κάτι αναπάντεχο, ισχυρό και ανεξέλεγκτο, που σε κυριεύει. Ολοζώντανες και πολλές εναλλαγές, χωρίς να σε ενοχλήσουν όμως. Εάν στο σήμερα με εξέπληξε χωρίς προσπάθεια αυτό το μοντάζ, φαντάζομαι, ότι εν έτει 1951 τον οποιονδήποτε κριτικό κινηματογράφου, θα τον έκανε να χάσει το μυαλό του! Αδυνατώ να σκεφτώ επίσης κάτι διαφορετικό, πέραν από φυσιογνωμίες φιλότεχνων ή καλλιτεχνών με απροσδιόριστο ύφος, κατά τις τότε αποκαλυπτικές προβολές…Είναι εντυπωσιακό μοντάζ!

– Η διεύθυνση φωτογραφίας έγινε από 5 άτομα! Πραγματοποιήθηκε μια σπουδαία αξιοποίηση των σκιάσεων και του φωτός, εκεί που ακριβώς έπρεπε, ώστε η αισθητική να δώσει όχι μόνο πινελιές, αλλά και μεθοδικό χαρακτήρα στο κύμα συναισθημάτων της σκηνοθεσίας. Η μικροπρέπεια της μανιώδους ζήλιας του Οθέλλου (στιγμιαία διακρίνεται το μάτι του κοντά στο κρεβάτι της Δυσδαιμόνας), το ερεβώδες οπτικό του ξέσπασμα ή η φωτεινή ένδειξη αθώωσης στο πρόσωπο της Δυσδαιμόνας, είναι μόνο λίγα παραδείγματα στις τόσες εκφραστικές στιγμές.

– Οι ερμηνείες των γιγάντων της υποκριτικής Orson Welles (Οθέλλος) και Micheál MacLiammóir (Ιάγος) ανταποκρίνονται επάξια σε ένα τόσο τρομακτικά δύσκολο, καλλιτεχνικό εγχείρημα! Παρόλα αυτά, ο Orson Welles κατορθώνει να κάνει υψηλού επιπέδου Υποκριτική, ακόμη και με την πλάτη γυρισμένη στην κάμερα, απευθυνόμενος στον Ιάγο. Η επιβλητική φωνητική του, οργισμένη προσέγγιση, συνεχίζει σθεναρά τη μύηση στην περσόνα. Το συγκεκριμένο παράδειγμα, καθώς και πολλά άλλα δείχνουν, γιατί ο ίδιος έκανε την καλύτερη ερμηνεία! Από εκεί και πέρα, μολονότι η Suzanne Cloutier (Δυσδαιμόνα) έχει τις ενδιαφέρουσες εκφραστικές στιγμές της, οφείλουμε, να τονίσουμε την πολύ λιγότερων στιγμών μεν, μα εκπληκτικής, δευτεραγωνιστικής συμμετοχής με κρίσιμο ρόλο δε, της Ταλαντούχας ηθοποιού Fay Compton (Αιμιλία). Εκείνη αναλαμβάνει ερμηνευτικά το βάρος της αποκατάστασης της αλήθειας στην ιστορία, έχοντας ουσιώδη τραγικότητα στην απόδοσή της.

– Η μουσική περιλαμβάνει πιάνο, μαντολίνο και τσέμπαλο (harpsichord). To τελευταίο δίνει χαρακτήρα αποστασιοποίησης, κατά τη διάρκεια της περιπαικτικής αφήγησης από τον Orson Welles.

– Τα κοστούμια ενισχύουν την πειθώ στο όλο εγχείρημα της μύησης σε αυτήν την ιστορία. Είτε μαύρης είτε λευκής απόχρωσης οι ενδυμασίες του Οθέλλου τραβούν τα βλέμματα. Επίσης, το φόρεμα της Αιμιλίας είχε κάτι το ιδιαίτερο.

– Το μακιγιάζ στο πρόσωπο του ρόλου του Οθέλλου είναι διακριτικό, πειστικό και αποκτά χαρακτήρα θεατρικότητας.

Συντελεστές

Σενάριο: William Shakespeare, Orson Welles, Jean Sacha. Σκηνοθεσία: Orson Welles. Μοντάζ: Jenö Csepreghy, Renzo Lucidi, William Morton, Jean Sacha. Διεύθυνση Φωτογραφίας: G.R. Aldo, Anchise Brizzi, George Fanto, Alberto Fusi, Oberdan Troiani. Πρωταγωνιστούν/συμμετέχουν: Orson Welles, Micheál MacLiammóir, Fay Compton, Suzanne Cloutier, Robert Coote, Michael Laurence κ.α. Μακιγιάζ: Maurice Seiderman. Σχεδιασμός Κοστουμιών: Maria De Matteis. Μουσική: Alberto Barberis, Angelo Francesco Lavagnino.