Eretiki κριτική της ταινίας “Όλα Πήγαν Καλά”

Facebook Twitter Viber Messenger WhatsApp E-mail

Από τον Eretiko κριτικό Γιάννη Κρουσίνσκυ

Ο Φρανσουά Οζόν (σκηνοθεσία/σενάριο) τολμά για ακόμη μια φορά να αντιμετωπίσει κινηματογραφικά ένα εξαιρετικά δυσεπίλυτο, κοινωνικό φαινόμενο.

Δίχως να χάνεται ωστόσο η καλλιτεχνική, ευαισθητοποιημένη σκοπιά του δημιουργού. Οι συνεργάτες σε μοντάζ, διεύθυνση φωτογραφίας & ερμηνείες ενίσχυσαν τον απαιτητικό στόχο.

Η ταινία αυτή διαθέτει γοητεία, λόγω του συνδυασμού πειστικής, καθημερινής αντίληψης & επιλεγμένης γλώσσας του Σινεμά.

Υπόθεση

Η Εμμανουέλε με την αδερφή της, Πασκάλ, θα επισκεφτούν τον ηλικιωμένο πατέρα τους, Αντρέ, στο νοσοκομείο. Τα αποτελέσματα των εξετάσεών του δεν ήταν καθόλου καλά. Ο Αντρέ, δυστυχώς, υπέστη βαρύ εγκεφαλικό επεισόδιο. Η επερχόμενη επίσκεψη από τη γλύπτρια μητέρα τους, Κλόντ, στην κλινική είναι μάλλον τυπικού χαρακτήρα, διότι αυτός ο γάμος στην πραγματικότητα είχε τελειώσει εδώ και πολλά χρόνια…Αντιθέτως, ο αινιγματικός και κακότροπος Ζεράρ νιώθει, ότι έχει δικαίωμα να δει τον Αντρέ και στα δύσκολα.

Η Εμμανουέλε βιώνει πολύ πιο έντονα την επιρροή της ασθένειας του πατέρα της από ότι η Πασκάλ. Η αίσθηση της θλίψης αυτής θα αυξηθεί ακόμη περισσότερο, όταν εκείνος της πει μία τρομακτική του επιθυμία. Ο Αντρέ θέλει να τον βοηθήσει η ίδια του η κόρη να τελειώσει τη ζωή του. Αυτό φυσικά είναι κάτι, το οποίο ανέφερε και στο ιατρικό προσωπικό ο ψυχολογικά επηρεασμένος 85χρονος.

Όμως η Εμμανουέλε ένιωθε πάντοτε μια ιδιαίτερη σχέση εμπιστοσύνης με τον πατέρα της. Για την ακρίβεια, η ίδια ήθελε να είναι πολύ καλύτερο αυτό το συναισθηματικό δέσιμο στα αλήθεια. Ορισμένες, παλιότερες παιδικές αναμνήσεις μαζί του επισκέπτονται αρκετά συχνά εκείνη στο παρόν. Η Εμμανουέλε προσπαθεί να ξεφύγει από αυτή την ψυχολογική πίεση. Ο σύντροφός της, Σερζ, είναι ένα σημαντικό στήριγμα για την ίδια. Περιέργως, η Εμμανουέλε θα αισθανθεί καλύτερα, συζητώντας την ασυνήθιστη επιθυμία του πατέρα της. Θεωρεί, ότι έτσι ενδέχεται εκείνος να αλλάξει γνώμη στην πορεία.

Θα βρει κάποια Κυρία, που έχει αναλάβει στην Ελβετία έναν οργανισμό, σχετικό με τη διακανόνιση των αποδεδειγμένα επιλεγμένων ευθανασιών για ενδιαφερόμενους “πελάτες.” Η εν λόγω διαδικασία ωστόσο είναι κάπως πολύπλοκη, επιφέροντας σοβαρά νομικά μπλεξίματα για τους απογόνους, εάν δεν αποδειχτεί ποτέ, ότι ο συγγενής πρώτου βαθμού πράττει οικειοθελώς την ευθανασία.

Αν και θα σημειώσει κάποια μικρή πρόοδο στην υγεία του ο Αντρέ, παρόλα αυτά δεν θα του φύγει με τίποτα η δογματική ιδέα της επιλεγμένης ευθανασίας από το μυαλό. Ο μικρός Ραφαέλ, εγγονός του Αντρέ, αποτελεί την τελευταία χαρά του 85χρονου πεισματάρη. Δεν θέλει να χάσει το κονσέρτο του εγγονού του. Έτσι τα σχέδια της ευθανασίας θα πάρουν παράταση. Για πόσο όμως;

Ανάλυση

Γενικώς…

Εδώ λοιπόν ο ταλαντούχος Γάλλος δημιουργός, Φρανσουά Οζόν, ασχολείται με τη θεματική της επιλεγμένης ευθανασίας, όταν κάποιος άνθρωπος υποφέρει από πραγματικά βαριά πάθηση. Και πιο συγκεκριμένα, όταν η όποια σοβαρή ασθένεια αυτή συμβαίνει στην τρίτη ηλικία. Εν προκειμένω, αποφεύγοντας το μαρτύριο του σοβαρού εγκεφαλικού επεισοδίου, που βρήκε τον άτυχο 85χρονο Αντρέ. Αντιπαραθέτοντας κινηματογραφικά την έκπληκτη ματιά των ενήλικων-μεσήλικων παιδιών του, ως προς αυτή την σοκαριστική, ακόμη και για το Δυτικό Πολιτισμό, αμείλικτη απόφαση. Πιο συγκεκριμένα, από τη μία του κόρη.

Η ταινία αποτελεί διασκευή από ένα είδος βιωματικού μυθιστορήματος της συγγραφέως/σεναριογράφου Εμμανουέλε Μπερνχάιμ. Ακόμη και έτσι, η ματιά/αισθητική του δημιουργού Φρανσουά Οζόν παίζει και εδώ, δικαίως, κρίσιμο ρόλο. Κυρίως η αντίληψή του, γενικότερα στη σκηνοθεσία, αποφαίνεται ενδιαφέρουσα. Αλλά εδώ θα σταθούμε στη χρήση της γλώσσας του Σινεμά. Στο πώς αξιοποίησε ο ίδιος των κανόνα των 180 μοιρών, σε σχέση με τη θεματική. Όρισε, ως πρόσωπα-στοιχεία του οπτικού διαλόγου εικόνων, την οπτικοακουστική καταγραφή της κόρης Εμμανουέλε με το κινητό τηλέφωνο και τον “απέναντι” πατέρα Αντρέ, ως εξομολογητή-ανακοινωτή της αποδεδειγμένα ηθελημένης του ευθανασίας.

Ωστόσο, επί της ουσίας, συνολικά σε σενάριο και σκηνοθεσία ως κυρίαρχη ηρωίδα του έργου αποδεικνύεται η Εμμανουέλε. Κυριαρχεί η δική της συναισθηματικά φορτισμένη ζήση. Παρατηρούμε εκείνη να ενδιαφέρεται με περισσότερη ενσυναίσθηση για την υγεία του πατέρα της, να πηγαίνει σύντομες διακοπές, προκειμένου να αποφορτιστεί από τα γεγονότα ή να αποζητά από τον σύντροφό της, Σερζ, στοργή. Επιπροσθέτως ο Αντρέ, πατέρας της Εμμανουέλε, εξακολουθεί να βρίσκεται στις ανεξίτηλες αναμνήσεις από την παιδική της ηλικία. Υπάρχουν παρελθοντικά, ανείπωτα παράπονα από την ίδια, ως προς την απουσία της πατρικής στοργής στο πρόσωπό της. Ομοίως και για την ακατάλληλη, επιλεκτικά αφοπλιστική ειλικρίνεια του πατέρα της, δια το ποιόν του εν λόγω καταδικασμένου γάμου των γονιών Αντρέ και Κλοντ…

Έχει μεθοδικότητα η ταινία του Οζόν. Το σενάριό του (σε συνεργασία με τον Φιλίπ Πιάτσο) θα ορίσει τον χρόνο με εναλλαγή μηνών-εποχών και αργότερα ημερών στο κατάλληλο διάστημα. Επίσης, κάποιες σημαντικές λεπτομέρειες (π.χ. αναφορά κόκκινου φορέματος & χρήση αυτού από την ηρωίδα) αποτελούν κλειδί στην καθοριστική, νοηματική σύνδεση της κινηματογραφικής ροής μεταξύ σεναρίου-σκηνοθεσίας-μοντάζ. Και συνεπώς στην προκληθείσα ενσυναίσθηση του Σινεφίλ.

Η διαπραγμάτευση για την ιδέα της ευθανασίας από τον πατέρα προς τα παιδιά και τελικώς προς τον θεατή λειτουργεί επικοινωνιακά σε σενάριο-σκηνοθεσία-μοντάζ. Ώστε ο Σινεφίλ να αποκτήσει σταδιακά αίσθηση της αμήχανης καθημερινότητας των προσώπων του έργου και να μπει στη θέση τους. Θα πάρει κάτι ο θεατής από την ψυχοσύνθεση όλων των ετερόκλητων προσώπων. Όχι βεβαίως, όσο από εκείνη του πατέρα Αντρέ και της κόρης Εμμανουέλε. Φυσικά, η οπτική γωνία της ιδιοσυγκρασίας της Εμμανουέλε υπερτερεί και στη μεταξύ τους σχέση, ξεκάθαρα. Εντυπωσιάζει, ότι η τρομακτική απόφαση του πατέρα εξακολουθεί να υποστηρίζεται, παρόλο που εκείνος σημειώνει στην πορεία μια μικρή βελτίωση στην υγεία του.

Συνεπώς

Η αισθητική της οπτικής αφήγησης (κινηματογραφικό τρίπτυχο=σκηνοθεσία, μοντάζ, διεύθυνση φωτογραφίας), έχει επιτύχει. Φέρει γοητεία η έκρυθμη απεικόνιση-ένωση κάποιων στοιχείων στο μοντάζ (π.χ. δεν θα δούμε την αναμονή του ερχομού της Πασκάλ σε καφετέρια). Καθώς και η πιο υπομονετική ένταξη των τραυματικών παιδικών αναμνήσεων ή ενήλικων εφιαλτικών ονείρων της Εμμανουέλε. Επικοινωνιακή παρουσιάζεται η ανάκριση σε Πασκάλ & Εμμανουέλε. Η μοντέζ Λορ Γκαρντέτ ως έμπιστη, παλιότερη συνεργάτιδα του Οζόν επηρεάζει θετικά και αυτό το έργο!

Το σενάριο καταφέρνει να απασχολήσει το θεατή μέχρι τέλους, χωρίς να υπάρχουν βαρύγδουπες, αναίτιες ανατροπές. Οι ποιοτικές ερμηνείες αποτελούν βαρόμετρο σε τούτο το έργο! Ειδικότερα των Αντρέ Ντισολιέ (πατέρας με εγκεφαλικό) & Σοφί Μαρσό (κόρη Εμμανουέλε). Ανεξάρτητα, εάν υπήρχε μακιγιάζ ή όχι, ο εξαιρετικός Ντισολιέ συγκλονίζει με την παραστατικότητά του. Η δε πολύπειρη Μαρσό συμπληρώνει όμορφα με την ενήλικη τρυφερότητά της.

Η ταινία αυτή επιτυγχάνει τον ευαισθητοποιημένο στόχο της με συνδυασμό πειστικής, καθημερινής αντίληψης, αλλά και επιλεγμένης γλώσσας του Σινεμά. Έχει γοητεία. Αξίζει την προσοχή των Σινεφίλ! Ορίζει ακόμη νοηματικά, μία πιο πανοραμική-αποστασιοποιημένη ματιά ταξικών αντιλήψεων, ιστορικών γεγονότων και ίσως εκμοντερνισμένων αναφορών της μυθολογίας με μαύρο χιούμορ (*όπως θα δούμε αμέσως παρακάτω).

Απλώς, αυτά τα 3 τελευταία πολύ σημαντικά σημεία έκφρασης, δυστυχώς, βρίσκονται σαν αναφορές στο βάθος του έργου και δεν θα τα αντιληφθεί κάθε θεατής. Εκεί, κατά τη γνώμη μου, έχει κάνει λάθος ο Φρανσουά Οζόν! Όφειλε τέτοια ποιοτικά στοιχεία, να τα εκδηλώσει πιο εκρηκτικά. Ο Σινεφίλ θα τα βρει μεν υπό σκέψη μετά την ολοκλήρωση της προβολής, αλλά θα ήθελε σίγουρα κάτι περισσότερο εκεί.

Πιο Αναλυτικά…

*Τα σημεία στο βάθος

1) Ταξική αντίληψη: Θα μπορούσε να αποτελεί και την ατάκα του έργου. Ο λόγος γίνεται για την προκλητική ταξική αντίληψη των πραγμάτων από τον πατέρα Αντρέ. Ο ίδιος θεωρεί τελικώς, ότι μόνο οι πλούσιοι έχουν τη δυνατότητα να επιλέγουν ακόμη και την ώρα του θανάτου τους, ενώ οι φτωχοί απλώς θα την περιμένουν. Εδώ ο θεατής θα αλλάξει διάφορα “χρώματα,” μαζί με τα ανάλογα συναισθήματα…

2) Ιστορικά γεγονότα: Γίνεται μια πάρα πολύ σύντομη αναφορά στην ταινία για τον συγγενικό κύκλο του πατέρα Αντρέ. Τότε η Κυρία που ρυθμίζει τις επιλεγμένες ευθανασίες, συζητά με την κόρη Εμμανουέλε. Το παρελθόν του Αντρέ αποκαλύπτει μια τραυματική εμπειρία κάποιων συγγενών του, που γλύτωσαν από στρατόπεδο συγκέντρωσης κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ως γνωστόν, οι Ελβετοί κράτησαν ουδέτερη στάση εκεί. Και τώρα ο ίδιος ο Αντρέ, έχοντας τέτοια ανατριχιαστικά στοιχεία, θαυμαστής επιβίωσης στην εβραϊκής καταγωγής οικογένειά του, ζητά από Ελβετούς να του κάνουν ευθανασία στον 21ο αιώνα. Η πανοραμική παρατηρητικότητα του Φρανσουά Οζόν εντυπωσιάζει!

3) Εκμοντερνισμένη μυθολογία με μαύρο χιούμορ ή κοινωνικό-θρησκευτικός σχολιασμός: Εξαιτίας της θρησκείας του, ο οδηγός του ειδικού ασθενοφόρου θα διστάσει να κάνει την τελική μεταφορά του –ουσιαστικά ένα βήμα πριν από το θάνατο/συνεπώς σχεδόν νεκρού– αποφασισμένου Αντρέ για ευθανασία. Θα μου πείτε και τι σχέση έχει αυτό με τη μυθολογία & το χιούμορ; Για σκεφτείτε όμως πιο καλλιτεχνικά…Όταν μεταφέρεις (ημι)νεκρούς, είσαι ακριβώς ψυχικά ζωντανός; Σκεφτείτε τώρα, με πιο ελεύθερο παραλληλισμό…Στον Αχέροντα ποταμό να έλεγε ο βαρκάρης σε κάποιον νεκρό: “Α! Δεν μπορώ να σε περάσω απέναντι, λόγω θρησκευτικού, προσωπικού μου κωλύματος!” Και ο νεκρός να διαμαρτυρόταν επ’ αυτού απρόσκοπτα! Τώρα όμως είναι αρκετά αστείο, έτσι;

Αν και “μεταξύ μας” μάλλον πιο πολύ στην ταινία η αναφορά αυτή (μουσουλμάνος οδηγός ειδικού ασθενοφόρου) τελικά αποτελεί σοβαρό σύγχρονο, κοινωνικό προβληματισμό…Πιο σφαιρικά στο Δυτικό Πολιτισμό…Για όλους τους Χριστιανούς, Εβραίους, Μουσουλμάνους, Άθεους κ.τ.λ., ενδεχομένως συμπολίτες, που διαφωνούν κάθετα μεταξύ τους ακόμη και στο θέμα της επιλεγμένης ευθανασίας…

Κινηματογραφικό ύφος

Υπάρχουν διαχρονικά, όμοια στοιχεία, που βρίσκονται γενικώς στο ευαισθητοποιημένο, καλλιτεχνικό σκεπτικό του δημιουργού Φρανσουά Οζόν. Συγκρίνοντας δύο ταινίες του. Την τωρινή (“Όλα Πήγαν Καλά,” 2021), αλλά και μία από τις προσφάτως προηγούμενές του (“Θέλημα θεού,” 2018 https://eretikos.gr/epiloges/eretiki-kritiki-gia-tin-tainia-thelima-theoy-grace-a-dieu/215728/). Μολονότι λοιπόν αφορά μια τελείως διαφορετική θεματική η τωρινή ταινία “Όλα Πήγαν Καλά,” μπορούμε να εντοπίσουμε προσεκτικά κάποιες ομοιότητες, σαν χαρακτηριστικό κινηματογραφικό ύφος δημιουργίας. Διαχρονικά, όμοια στοιχεία στο καλλιτεχνικό στιλ έκφρασης του Οζόν:

Α) Το ενδιαφέρον για τις οικογενειακές σχέσεις. Με την προσπάθεια καλύτερης-πιο αληθινής επικοινωνίας μέσα σε αυτές, παρά τις όποιες αντιξοότητες συμβαίνουν.

Β) Η αναφορά στην αέναη ζήση της παιδικής ανάμνησης ηρώων/ηρωίδων. Και πόσο αυτή τους/τις έχει σημαδέψει τραυματικά στην ενήλικη ζωή.

Γ) Η αποκαλυπτική καλλιτεχνική αφοσίωση, διασπώντας τα κοινωνικά στερεότυπα με το φύλο και τις αντίστοιχες συμπεριφορές των ανθρώπων. Θυμηθείτε, ότι στο “Θέλημα θεού” είχε εξεταστεί το θέμα της σχεδόν στιγματισμένης ανδρικής ευθραυστότητας & της δυσκολίας του υπαρκτού συναισθηματισμού στην κοινωνική, αντρική περσόνα, ακόμη και όταν αυτή βρίσκεται σε θέση αδικημένου-κακοποιημένου. Στο δε “Όλα Πήγαν Καλά” ο δημιουργός εξετάζει την ευαισθησία της γυναίκας, σε σχέση με την καθοριστική ανταπόκριση της πατρικής στοργής. Αλλά όχι μόνο σαν αποτύπωμα στο “Σύνδρομο της Ηλέκτρας.” Μα πιο πολύ σαν αναφορά της παιδικότητας, που ενυπάρχει στην ενηλικίωση.

Διότι το “Σύνδρομο της Ηλέκτρας” υποστηρίζεται στο έργο απομονωμένα και σε απειροελάχιστη μορφή, με τη χρήση του κόκκινου φορέματος από την Εμμανουέλε. Σαν παραλληλισμός μια άλλης ιστορίας, όπου εκεί η νεαρή σύζυγος κάποιου ηλικιωμένου, βάζοντας το κόκκινο όμορφο φόρεμά της, έκανε εκείνον να αλλάξει απόφαση περί ευθανασίας. Το ίδιο προσπάθησε να κάνει, κάπως πιο ασυνείδητα, η κόρη Εμμανουέλε, με παθιασμένη αλλιώτικη αγάπη για τον ηλικιωμένο πατέρα της.

Μια διανομή της Filmtrade

Συντελεστές

Σενάριο: François Ozon (κύρια μέριμνα διασκευής), Philippe Piazzo (συνεργασία στη διασκευή), Emmanuèle Bernheim (νουβέλα). Σκηνοθεσία: François Ozon. Μοντάζ: Laure Gardette. Διεύθυνση Φωτογραφίας: Hichame Alaouie. Πρωταγωνιστούν/Συμμετέχουν: Sophie Marceau, André Dussollier, Géraldine Pailhas, Charlotte Rampling, Éric Caravaca, Hanna Schygulla, Grégory Gadebois, Aymen Saïdi, Lamine Cissokho, Quentin Redt-Zimmer, Madeleine Nosal Romane κ.α. Σκηνογραφία: Philippe Cord’homme. Διανομή ρόλων: David Bertrand. Κοστούμια: Ursula Paredes Choto. Μακιγιάζ: Vanessa Ricolleau, Pierre Olivier Persin, Franck-Pascal Alquinet, Nathalie Tabareau. Ήχος: Charles Michaud, Caroline Reynaud, Julien Roig, Samuel Delorme & το υπόλοιπο επιτελείο.